-
-
Abbas Mirza Sharifzadeh - outstanding Azerbaijani actor and stage director, one of the founders of the national cinema, was born on 22 March (according to other reports 12 December), 1893 in the town of Shamakha to the famous family of scolars. His father, Mirza Abdul-Rasul opened a school with Seyid Azim Shirvani, where he taught himself.
In 1902, after the devastating earthquake, the family of Mirza Rasul and the family of his brother Mirza Tagi Mammad moved to Baku. The same year, at the age of 9, Abbas Mirza appears on stage in amateur performance show "Shabeh" staged by his uncle in the female role. Sharifzadeh himself considered this role his first stage experience.In 1903 Abbas Mirza entered the gymnasium. Within his school, he would participate in various school spectacles and competitions. During one of them, he read Lermontov's poem "To the death of the poet" in Russian and gained huge success. At the same time, his dream to become an actor has emerged, warmly supported by his uncle, a well-known theater fan.
The years 1905-06 were the very time when the Azerbaijani theater was formed. Abbas Mirza, a young theatrical art fan, started meeting with actors, fans, got acquainted with the Russian artists who had arrived in Baku on tour.
In 1908 Sharifzadeh first featured in the Moliere's play "Zoran tabib", played by a professional company of Azerbaijani artists (he played the role of a dumb girl). This was the onset of Sharifzadeh's way as an artist.
Great Azerbaijani tragedian Huseyn Arablinsky had a significant influence on the formation of A.M. Sharifzadeh's image; his performance fascinated the young actor with its depth, passion, and force. Under the patronage of great Arablinsky, Sharifzadeh took part in amateur spectacles on the stages of Baku clubs, learned his favorite roles, perfected his skills and developed his talent.In 1909, Sharifzadeh performed in the play "The Robbers" as Franz Moor. The young actor was and in 1910 enlisted to dramatic company of the theater with Safa educational society chaired by famous actor D. Zeynalov. In a short time Sharifzadeh was introduced in such plays as "Lankaran khanin vaziri" (Teymur bey), "Smith Gave" (Parviz), "Dagilan tifag" (Suleyman bey).
In 1911 Sharifzadeh pictured the image of Aga Mahammad Shah in A. Hagverdiyev's play "Aga Mahammad Shah Gajar". For him, this role was very important and it demonstrated his exceptional talent in its entire splendor. During these years, Mirza Abbas met with N. Narimanov, M. Azizbeyov, S. Afandiyev and chaired the "Union of Muslim actors" they had organized. This association had its own premises, props, costumes and its small company of actors. A few years later, in 1917, the union organized a special actors studio, turned by Sharifzadeh into an actor nursery. In his article "Sanat maktabi" he wrote: "The actors in this studio had a very interesting time... they had so many plans. And we called prominent figures of culture and art to hold classes at the studio." (A. M. Sharifzadeh "Sanat maktabi", Achig söz, 1934). Unfortunately, in 1918 the Union's building was destroyed by fire and the theater ceased its work.
In 1913-1915 A.M. Sharifzadeh toured to Iran as a member of company and then a director and producer of Azerbaijan Drama Company. The company of actors gave performances in Rasht, Mashhad, Tabriz, Tehran and Gazvin. Such spectacles as "Nadir Shah", "Aga Mahammad Shah Gajar", "Thieves", "Smith Gava" gained huge success.In 1916 the company of actors headed by Sharifzadeh went on tour to Derbent, Makhachkala, Vladikavkaz and Grozny. On his return to Baku Sharifzadeh was invited as a director to the Hajibeyov Brothers company, a member of the above-mentioned "Union". This association, members of which were A. Hagverdiyev, N.Vezirov, U. Hajibayov, S. Ruhulla, M. A. Aliyev and others, was destined to assist in resolving all problems the National Theater was facing that time.
Years filled with creativity were also important for Sharifzadeh's private life. Sharifzadeh got acquainted with his future wife Hanifa Khanum Akchurina at the women's club named after Ali Bayramov, where he was leading classes in a community theater. Over a few years two sons were born in a fledgling family: Artogrul (1923) and Garatay (1925). In 1924, a daughter named Firangiz was born (born by Marziyya Davudova).
Following the establishment of the Soviet regime in Azerbaijan, A.M. Sharifzadeh began his activity as an actor and stage director at the National Theater, conducting classes in dramatic art in the military school and clubs named after Ali Bayramov and N. Narimanov. Sharifzadeh's talent blossomed out in full power: he created the brightest gallery of images: Othello, Sheykh Sanan, Oktay, Aydin and others.In 1926 Sharifzadeh performed his best role of Shakespeare's Hamlet in front of Azerbaijani public. Sharifzadeh's Hamlet was considered one of the best achievements of the World's Shakespeare Theater. Jafar Jabbarli was production designer and A. Tuganov director.
On December 13, 1928 A.M. Sharifzadeh celebrated the 20th anniversary of his theatrical career and got granted the title of the Honored Artist of the Azerbaijan Soviet Socialist Republic.
In 1935, he was awarded the title of National Artist.
Sharifzadeh played his Hamlet at the Theatrical Olympics in Moscow in 1930. "Hamlet", and "The Bride of Fire" (J. Jabbarli) gained incredible success with choosy Moscow public. Those years Sharifzadeh worked as a producer and director of plays "Leyli and Majnun", "Asli and Karam", and "Shah Ismayil" at the Baku Opera Theater. A.M. Sharifzadeh was also one of the initiators and enthusiasts of cinema art in the country. First time Sharifzadeh appeared on the screen in 1916, featuring in the Russian film "Prince Temir-Bulat".
In 1924 he featured in the feature movie "Owl" ("Bayqush"), where he created the image of vile Khan. In 1925 Sharifzadeh appeared as a filmmaker and created the movie "In the name of God!" that criticized the main vices of the modern society. In 1927, he made the movie based on M.F. Akhundov's play "Haji Gara". The script was written by J. Jabbarli.
In 1929, he featured in "Tit For Tat". After a short break, Sharifzadeh made a full-length feature movie "Love Game" in 1935 alongside documentary "Azerbaijan Soviet Socialist Republic" that told of the great successes of the young republic, and a short mvies, "Shahsey-Vahsey".
Discoverer of Hamlet and Othello images at the Azerbaijani stage, Sharifzadeh opened it for Macbeth as well. This was his last role; "Macbeth" was the last performance the great actor played on December 3, 1937.Just like many other glorious sons and daughters of Azerbaijan, Abbas Mirza Sharifzadeh disappeared in the grinders of Stalin's repressions. A so-called case #22134 lasted over 11 months and 13 days, and the bill of indictment was issued and approved by NKVD in October 1938. The actor was accused of counter-revolutionary activities and Mussavatist/Panturkist conspiracy and executed.
Only 17 years later, on September 17, 1955, Sharifzadeh's case was revised by the Military Board of the Supreme Court of the USSR and the death sentence vacated due to no ‘corpus delicti'. The famous son of Azerbaijan, outstanding actor and director, who devotedly loved his Motherland, its art and stage was decriminalized and his sons freed of the stigma of children of the people's enemy.
Today Abbas Mirza Sharifzadeh is a recognized coryphée of Azerbaijani culture. His name was given to an avenue and House of Actors, and there is a memorial tablet displayed on the wall of the house he lived in. -
Sharifov, Abbas Mirza
Great Soviet Encyclopedia
Sharifzadeh, Sharifov, Abbas Mirza – Azerbaijani actor and stage director.
Participated in amateur dramatics, at professional stage since 1908. He was the leading actor in the Hajibayov Bros Company; leading actor of M.Azizbayov Theater since 1920. Sharifzadeh’s creativity was greatly influenced by G. Arablinsky.
The actor created a row of images (first deck hand) in the national dramaturgy: Iblis (Iblis by Huseyn Javid), Aydin, Ogtay, Elkhan, Eyvaz (Aydin, Ogtay El-ogli, Bride of Fire, In 1905 by J. Jabbarli) and so on. As to foreign classics, he played Othello, Hamlet, and Macbeth in respective Shakespeare tragedies, Karl Moor in Schiller’s The Robbers and so on. Sharifzadeh featured in movies and was one of first Azerbaijani film directors; he directed such movies as movies In The Name of God (1925), Haji Gara (1929) and so on.
Abbas Mirzə üçün
Еy səhnəmizin şöhrəti, еy sеvgili ustad,
Hörmətlə, məhəbbətlə səni еyləyirik yad.
Qəlbində vətən sеvgisi, еl sеvgisi vardı,
Ustad kimi şöhrət sənə, hörmət sənə yardı.
Sən səhnəmizin ülkəri, dan ulduzu оldun,
Çiynində ağır yük..., nə bezikdin, nə yоruldun.
Sən səhnədə tapdın özünü, səhnə sеvindi,
Хalqın, vətənin məncə bu hüsnünlə sеvindi.
Yохsan dеmək оlmaz sənə, varsan, yеnə varsan,
Sənətdə хəzansız, əbədi canlı baharsan.
Ən sеvgili övladlarımızdan birisən sən,
Tоrpaqların altında da sağsan, dirisən sən.
Sülеyman Rüstəm
Sеntyabr. 1963.
For many decades, our family has kept the little that remained from Abbas Mirza Sharifzadeh, our prominent grandfather: unique photographs, personal items, and works of art he had purchased or received from enthusiastic fans.
The sons of Abbas Mirza collected and passed to grandchildren all that has been published about him in the republican press for 40-50 years, documents, memoirs of contemporaries, and, most importantly, their memory of the father and mother.
Today we are doing our best to carry on their mission. We believe these extensive materials deserve the attention of all fans of A. M. Sharifzadeh interested in the history of Azerbaijani culture and patriots of our motherland alike.
We dedicate this site to the memory of Abbas Mirza Sharifzadeh, his wife Hanifa Khanum Sharifova and their sons Ertogrul and Garatay.
-
Фарида Шарифзаде
12 февраля 2016 18:25Очень больно понимать,что дом,в котором ты родился и вырос идёт на слом...К сожалению,этого не избежать.В памяти навсегда запечатлены милые сердцу картины:комната бабушки с её неповторимым ароматом духов;Папа,задумчиво вглядывающийся в чертёж;Мама,с трепетом сохранившая памятные вещи Великого свёкра...и фотографии,фотографии моего деда ААбас МИрзы. Это неподвластно слому!Ягуб Гаджибейли
19 ноября 2015 05:50Уважаемые создатели сайта, посвященного Аббас Мирза Шарифзаде! Хочу выразить Вам, в первую очередь, благодарность за создание такой мемориальной страницы! Смотрел передачу, посвященную Аббас Мирза Шарифзаде 16 Ноября, в день его расстрела, и после просмотра захотелось узнать побольше о его жизни, семье. Всю информацию я нашел на Вашем мемориальном сайте! Желаю Вам успехов и семейного счастья, буду почаще заходить на сайт и следить за обновлениями!Исрафил Агазаде
18 ноября 2013 06:12Забыли указать, что он ко всему сказанному еще и кинорежиссер, что он один из первых кинорежиссеров Азербайджана. Это очень принципиально, прошу назвать и другую грань его таланта. Моя мама и я являемся продолжателями его кинематографического наследия. Благодарю за Website - мне он очнь понравился!!!Gülnar
22 сентября 2013 05:20Salam Dilarə xanım.Dahi sənətkarin xatirəsinə yaradılan bu saytı ziyarət etmək böyük şərəfdir.Dilarə xanım mən İctimai Televiziyada çalışıram.Səhnəmizin ilk Hamleti Abbas Mirzə Şərifzadə barədə sənədli film hazırlayırıq.Sizi də,Fəridə xanımı da axtardım.Heç bir məlumat ala bilmədim.Filmdə sizlərin də xatirələrinə yer vermək istəyirik.Çox xahiş edirəm mənimlə əlaqə saxlayasınız.Dahi sənətkarın xatirısini əbədiləşdirmək,onu televiziya ekranlarında nümayiş etdirmək şərəfdir mənçün.Bu baxımdan yardımınıza,sizin xatirələrinə də ehtiyac var.Axı onu sizdən daha yaxşı kim tanıya bilər?!Artıq dərəcədə xahiş edirəm köməyinizi əsirgəməyəsiniz.
Sayqılarımla
Gülnar Məmmədli
AFawTrare
15 мая 2013 08:09I want to wish you good luck and all the bestMister05
25 марта 2013 21:05I like your site. Thank you so much.Nikoleta
26 сентября 2012 01:21That isngiht's just what I've been looking for. Thanks!Buffy
25 сентября 2012 21:39Your's is the intlelgeint approach to this issue.Натаван
26 октября 2011 00:10Приятно, что сайт живет. Удачи!
ШАРИФОВ БАГИР (старший)
9 ноября 2010 19:40Я СЧАСТЛИВ ЧТО МОЯ ФАМИЛИЯ ЯВЛЯЕТСЯ МАЛЕНЬКОЙ ВЕТОЧКОЙ В ТАКОМ БОЛЬШОМ ДРЕВЕ ШАРИФОВЫХ МОИ БАБУШКА САРА-ХАНУМ и ДЕДУШКА ГУСЕЙН ЗАДЕ ТОЖЕ ИРАНСКОГО ПРОИСХОЖДЕНИЯ КРОМЕ ТОГО МОЙ ДЯДЯ ШАРИФОВ САДЫХ - ЗАДЕ ЯВЛЯЕТСЯ НАРОДНЫМ ХУДОЖНИКОМ АЗЕРБАЙДЖАНА Я И МОИ ДЕТИ ГОРДИМСЯ ЧТО МЫ ЯВЛЯЕМСЯТ ПРОДОЛЖАТЕЛЯМИ ИЗВЕСТНОГО РОДА ШАРИФОВЫХ И БУДЕМ ПРИУМНОЖАТЬ ЕГО ДОБРЫЕ ТРАДИЦИИ С НАИЛУЧШИМИ ПОЖЕЛАНИЯМИ ВСЕМ ШАРИФОВЫМ БАГИР БАГИРОВИЧ ШАРИФОВ
Багир ШАРИФОВ
9 ноября 2010 03:59Здравствуйте, мне тоже было приятно увидеть свою фамилию, как фамилию уважаемого человека. И тоже не без интересно понять связь моих корней. И мой дедушка Шарифов Багир Гусейнович родился в городе Баме в Иране, в честь которого был назван мой отец и я.
С уважением, Багир Багирович Шарифов.
PS: Сузанне большой привет.
Сузанна Шарифова
27 июля 2010 04:03Здравствуйте, очень было приятно увидеть свою фамилию, как фамилию такого уважаемого человека. Не скрою что было бы интерестно узнать, может семья Шарифзаде будет как то связана с моей. Мой дедушка Шарифов Багир Гусейнович родился в городе Баме в Иране.
С уважением, Сузанна Шарифоова
Семья Макили Алиевых
9 апреля 2010 00:35Поздравляем дорогую именинницу с юбилеем. Желаем оставаться такой красивой, жизнерадостной и любимой своими мужчинами. Прекрасный сайт. Умничка. Это очень важно, не забывать о своих корнях. Намик и Ната
Севиль Бабаева
25 марта 2010 03:45Диляра ханум! Спасибо Вам за огромный труд, вложенный в создание
сайта, посвященного Великому сыну Азербайджанского народа,
гениальному актеру и режиссору АББАС МИРЗА ШАРИФЗАДЕ. Этот
сайт поможет будующим поколениям изучить жизнь и творчество
ВЕЛИКОГО актера.
Севиль ханум и Рашид Ахмедов.
Исрафил Агазаде
15 марта 2010 12:23Дорогая Диляра ханум!
Большое Вам спасибо и низкий поклон от имени родственников Аббас Мирзы Шарифзаде
за этот мемориальный сайт, который Вы создали. Я много раз слушал восторженные
рассказы моей матери, Зарифы ханум Шарифовой, о нем, о его семье. Она поименно
рассказывала о всех членах его семьи, но я не мог их представить себе визуально.
Теперь и наши дети смогут увидеть и узнать о том, продолжателем какого рода они
являются.
С особой благодарностью - Зарифа ханум Шарифова, Исрафил Агазаде - кинорежиссер
simuzar
27 ноября 2009 16:11Pozdravlyaem s prazdnikom KURBAN BAYRAM! (id al-adxa)
Da budet mir nad vami,milost ALLAHA i EGO blagovoleniye!
Mira i procvetaniya vam!
Dilara Sharifova i Farida Rzaguliyeva.
Kyamala
5 ноября 2009 00:41dOROGAYA DIYARA XANUM! YA OCEN RADA CTO VI OTKRILI TAKOY INTERESNIY SAYT OB UDIVITELNOM CELOVEKE KAK ABBASMIRZA SARIFZADE,PUST MOLODOE POKALENIE ZNAET SVOIX ZNAMENITIX LYUDEY I GORDYATSYA IMI,SPOSIBO BOLWOE1
BAMBA
24 октября 2009 20:58HELLO TO EVERYBODY.I WRITE FROM AFRIKA`S GANA TOWN.I VERY LOVE WORLD,SO I WANT TO NOW EVERYBODY ABOUT IT.I INTERESTED ABOUT COUNTRIES.ONE DAY I SAW IN NEWSPAPER MAIDEN TOWER`S PHOTO AND READ SOME INFO ABOUT AZERBAIJAN.I WANTED TO KNOW MORE.SO I BEGAN READ INFORMATION ABOUT THIS COUNTRY.I SHOCKED AND BECAME VERY SAD.USAENGLAND,FRANCE AND OTHERS MORE POPULAR COUNTRIES THEN AZERBAIJAN,BUT AZERBAIJAN HAVE MORE OLD HISTORY,WONDERFULL LITERATURE(NIZAMI,XAGANI,FIZULI,CAFAR CABARLI,AXUNDOV),YOU HAVE VERY NICE,GREAT,FANTASTIK MUSIC-MUGAM,YOU HAVE INTERESTING TRADITIONS,LIKE NOVRUZ BARAMI.I INTERESTING ABOUT AZERBAIJAN NER YEAR,ND ALREADY KNOW HAYDAR ALIYEV,UZEYIR GADJIBEOV,BULBUL,RASID BEBUTOV,BABEK,DJAVANSHIR,XAN SUSINSKI,NASREDIN TUSI,KEROGLU,DEDE GORGUD,SAMSEDIN ELDENIZ,SARA XATUN,ADJEMI,HAZI ASLANOV,LUTFIZADE,CEFER CABARRI,MOLLA PENAH VAGIF, SEMED VURGUN,SULEYMAN AXUNDOV,FATALI AXUNZADE,MAMED ARAZ.I KNOW AZERBAIJAN MOVIES-OKEY ANA,KAYNANA,O OLMASIN BU OLSUN,AHME HADADI,ULDUZ,UZAK SAHILLERDE,I KNW ABOUT KARABAH.IT`S YOUR`S,NOT ARMINIES.ARMANI`S KILL A LOT OF PEOPLE,CHILDREN,WOMENS.IT CAN DO ONLY ANIMALSCINGIZ MUSTAFAEV RECORD ON VIDEO THIS BAD,UGLY THINGS.THEY CUT PEOPLE`S EYES,HANDS,IT`S SHOCK ME.SO I THINK AZERBAIJANI PEOPLE SHOULD DO A LOT OF SITES,LIKE MISSIS DILARA.SHE HAVE GRANDFATHER,WHO VERY IMPORANT IN AZERBIJAN THEATRE HISTORY.SHE MUST PROUD OF HER GRANPA.ALL AZERBAIJANI MUST PROUD OF THEIR COUNTRY.IN AZERBAIJAN A KOT OF OIL,TASTY FOODS(AS,DUSBARA,HAS,DOLMA),IT IS ARICH COUNTRY,THERE A VERY NICE NATURE,CITIES LIKE BAKU,GANCA,LENKORAN,NAHCIVAN,SEKI,KUBA.SO IF I HAVE CHOOSE BORN IN USA OR AZERBAIJAN,I SEAR,I WANT AND BE VERY PROUD IF I BORN IN AZERBAIJAN.I BE DEATH ON OF YOUR COUNTRY.I VERY WANT TO COME IN AZERBAIJAN,IN BAKU,BUT UNFORNUTELY MY FAMILY VERY POOR.BUT I GO IN SCHOOL,IN SIX GROUND AND I VERY HAPPY.BUT IF I CAN BORN IN AZERBAIJAN,I CAN SAY THIS WORDS I ALWAYS BE PROUD THAT I AZERBAIJANI ,LIKE HAIDAR ALIEV
Рональд Теодорович Каньковский
19 октября 2009 19:37Дорогая Диляра-ханум!
Сердечно благодарю вас за создание этого сайта - неоценимый вклад в увековечивание и сохранение в памяти поколений славного имени Аббаса Мирзы Шарифзаде!
С большой радостью читал страницы, посвященные семье Аббаса Мирзы Шарифзаде, и, конечно, с особой теплотой - моему дорогому другу Каратаю Шарифову. Фотографии, увы, уже далекого времени пробудили в моей душе множество воспоминаний о молодости, друзьях и любимом Баку, в который я всё время мысленно стремлюсь!
Еще раз от всей души благодарю вас, дорогая Диляра-ханум!
Счастья и процветания Вашей семье!
Вашему сайту - долгого будущего и популярности!
Nigar Najafova
10 октября 2009 18:17ДОРОГАЯ ДИЛЯРА ХАНУМ,
ВЫРАЖАЕМ ВАМ БОЛЬШУЮ БЛАГОДАРНОСТЬ ЗА ВОЗМOЖНОСТЬ УЗНАТЬ БОЛЬШЕ O ЛЮДЯХ СТОЯЩИХ У ИСТОКОВ АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ ДРАМАТУРГИИ.ЭТОТ САЙТ СПОСОБСТВУЕТ ДАЛЬНЕЙШЕЙ ПОПУЛЯРИЗАЦИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ КУЛЬТУРЫ ВО ВСЕМ МИРЕ.
СЕМЬЯ НАДЖАФОВЫХNizami Mammadov
9 октября 2009 21:28Мне очень приятно создание этого прекрасного мемориального сайта.
Я вырос на улице названного в честь А.М.Шариф-заде, но только сейчас узнал о заслугах и творческих успехов .
Надеюсь, что многие последуют вашему примеру, чтобы увековечить память великих сыновей своего народа.
Behruz Genceli
9 октября 2009 20:04Уважаемая Диляра ханум!
Коллектив «?stanbul Y?ld?z Tour?sm & Aviation» сердечно поздравляет Вас с открытием этого сайта, желаем Крепкого Вам здоровья, счастья и успехов во всех Ваших делах. Пусть всегда и во всем Вам сопутствует удача!
С искренним уважением,Behruz Genceli
Abbas
9 октября 2009 16:19Выражаю признательность создателям сайта.
Данный сайт имеет большое воспитательное значение для современной молодежи, которая должна знать, что патриот остается патриотом в любых жизненных обстоятельствах.
Гафаров Эртогрул
9 октября 2009 16:14Спасибо тем кто трудился над этим сайтом. Вы дали возможность узнать больше о великом азербайджанце. И чуть больше полюбить свою родину и историю.
студенты университета Хазар
5 октября 2009 02:11Уважаемая Диляра-ханум! Огромное Вам спасибо за создание этого сайта выполненного с такой любовью Мы должны знать и гордиться людьми прославившими свою Родину Аббас-Мирза Шарифзаде был одним из тех кто прославил своим творчеством родной Азербайджан Мы испытываем чувство гордости за нашего великого соотечественника На сайте много познавательной информации связанной с историей Азербайджанского драматического театра и кинематографа Спасибо Вам и успехов в Ваших добрых начинаниях
Студенты Университета Хазар
Айтен Мустафаева
5 октября 2009 00:48Историю всех народов делают их великие сыны. Такой яркой личностью в истории культуры азербайджанского народа был Аббас Мирза Шарифзаде, внесший серьезный вклад в становление и развитие национальной драмотургии и театра. Приятно отметить, что в последние годы интерес к нашей стране особенно вырос, но информация об Азербайджане не должна быть безликой, а через подобные сайты наша Родина предстанет миру в конкретных именах, лицах. Благодаря этому окну в безграничной виртуальной сети, выполненному с большой любовью, вкусом и мастерством, о великом сыне азербайджанского народа узнают представители молодого поколения и нашей страны, и зарубежья. Спасибо за достойное Слово о достойном Сыне Азербайджана!
Togrul Mustafayev
4 октября 2009 23:35Спасибо большое за этот прекрасный сайт. Я много узнал о великом азербайджанце и горжусь своей историей, культурой, своим соочественником. Надеюсь будут открыты сайты и о других известных личностях Азербайджана, о которых должны знать и помнить не только взрослые, но и молодежь и школьники как я.
Jihad Yuzbashev, Elbey Aliyev
26 сентября 2009 13:20Dear creators of this web-page. We wanted to thank you for openning this wonderful web-page helping Azerbaijani youth of the world to understand the beatuy and dedication of Mr. Sharifzadeh's wonderful and unique theatrical art and many of the talents that he possesed. He was a real son of Azerbaijani nation and a truly gifted person. We are glad that everyone now can fully understand and get to appreciate the whole work Mr. Sharifzadeh has done and that he will be more widely recognized. We are sincerely glad to see this web-page and wanted to thank you again on behalf of all Azerbaijani youth. Your effort is truly appreciated.
Jihad Yuzbashev and Elbey Aliyev
Saint Louis, MO, United States
Расим Махмудов
21 сентября 2009 02:17Спасибо большое создателям этого сайта.
Молодое поколение должно знать выдающихся людей своей Родины
Рамиз и Евгения Ашурли
19 августа 2009 04:15Дорогая Диляра ханум!
От души поздравляем Вас с открытием мемориального сайта славного сына азербайджанского народа выдающегося актера, режиссера Аббаса Мирзы Шарифзаде. Земля Азербайджана дала миру целую плеяду выдающихся личностей, прославивших ее в веках. Одной из таких личностей является Ваш великий дед.
Желаем Вам успехов в таком нужном и благородном деле, а Вашему сайту процветания и пополнения все новыми интересными материалами!
Add a message
-
Back
Summary
Победа Эльдара Гасымова всколыхнула большой интерес к личности его великого прадеда Аббас Мирзы Шарифзаде. И, как это всегда бывает, появились различные выступления на тему личной жизни знаменитого человека. В печатных изданиях, на страницах Интернет-порталов, да и просто среди людей появилось множество интерпретаций его жизни и драмы, которая развернулась много лет назад в нашей семье и принесла немало проблем. Персоны, называющие себя журналистами, не утруждаясь изучением материала. Зачастую просто перепечатывая чужие статьи, ринулись обсуждать наши семейные тайны. Претендуя на достоверность, они не замечают самых грубых ляпов в своих опусах и не понимают, какую травму наносят нам.
Мы с пониманием относимся к возникшей ситуации, т.к. интерес к Эльдару, одержавшему великолепную победу в Германии, действительно велик.
В этой связи для всех, кто интересуется личностью Аббас Мирзы Шарифзаде, хочу дать небольшую справку.
Аббас Мирза был женат на Ханифе-ханым Шарифовой. В браке рождены два сына – Эртогрол в 1923 и Каратай в 1925 году. Вплоть до своего ареста Аббас Мирза проживал в своем доме по улице Чадровая, ныне М,А.Алиева. В 1924 году в результате кратковременных отношений с Марзией Давудовой родилась дочь Фирангиз. Мой отец Каратай родился через год после нее (замечу, в браке с Ханифой-ханым). Эльдар Гасымов – правнук Аббас Мирзы и внук его дочери Фирангиз. Я глубоко почитаю Фирангиз-ханым, т.к. она дочь Аббас Мирзы Шарифзаде и находится в очень почтенном возрасте. Конечно, не хочется опять и опять что-то доказывать, хотя для меня память о деде, бабушке и отце священна, но факты упрямая вещь!!
Приглашаю всех настоящих ценителей искусства и интересующихся творчеством великого актера и режиссера в увлекательное путешествие по страницам нашего сайта.
Диляра Шарифзаде
-
Малая сцена Азербайджанского драмтеатра имени А.М.Шарифзаде.2018 год
Abbas Mirzə Şərifzadə haqqında xatirələrin yeni nəşrləri
Новые издания воспоминаний об Аббас Мирзе Шарифзаде
В начале мая 2016 года снесен Дом Аббас Мирзы Шарифзаде
В начале мая 2016 года снесен Дом Аббас Мирзы Шарифзаде
В Баку сносится дом Аббаса Мирзы Шарифзаде: как сохранить память о прошлых поколениях?
В Баку сносится дом Аббаса Мирзы Шарифзаде: как сохранить память о прошлых поколениях?
Поправка к интервью в газете Каспий
В газете "Каспий" от 02.02.2011 года опубликовано интервью Фирангиз Шарифовой, в котором прослеживается тенденция искажения фактов из жизни семьи Шарифзаде. В частности, указывается неверный год рождения младшего сына Аббас Мирзы Шарифзаде. Каратай Аббас Мирза оглы Шарифов родился 19 июля 1925года в законном браке Аббас Мирзы и его супруги Ханифы-ханум. При необходимости можно сверить эти сведения со свидетельством о рождении, выставленном в разделе" Семейный альбом."
Родственники Аббас Мирзы Шарифзаде
Недавно гостями сайта стали представители рода Шарифзаде, о которых мы,к сожалению, ничего не знали. Эта грандиозная новость стала еще одним подтверждением актуальности проекта. Зарифа-ханум и ее сын Исрафил Агазаде- потомки родного брата отца Аббас Мирзы Мамедa Таги. Таким образом сын Мамеда Таги Хилал Шарифов-двоюродный брат Аббас Мирзы. Родной брат Хилала- Алескер Шарифов-народный артист Азербайджана, продолжатель театральных традиций, которого в 3 года на сцену вывел сам Аббас Мирза...
Статья в газете Зеркало
В газете "Зеркало" 14-го января этого года была опубликована статья "Мемориальный сайт, посвященный Аббасу Мирзе Шарифзаде".
Статью можно прочитать на нашем сайте в разделе Стaтьи (ссылка на полный текст статьи) или на сайте газеты "Зеркало"
План дома
Некоторое время назад наш друг Чрезвычайный и Полномочный Посол Азербайджана в Грузии Намик Алиев в ходе визита в Батуми познакомился с семьей Шарифзаде.проживающей в этом городе. Судя по рассказам, их предки выехали из Шамахы после землетрясения в конце ХIX века и осели в Грузии.Предположительно-это родственники отца Аббас Мирзы Абдул-Расула Шарифзаде. В беседе с господином Послом были озвучены имена-Гусейн-ага,Али-Гусейн,Ульви,Кямал,Мавиля.
На фото-план дома семьи Шарифзаде,утвержденный градоначальством Батуми.
- Back
Малая сцена Азербайджанского драмтеатра имени А.М.Шарифзаде.2018 год
- Back
Abbas Mirzə Şərifzadə haqqında xatirələrin yeni nəşrləri
Abbas Mirzə Şərifzadə haqqında xatirələrin yeni nəşrləri işıq üzü gördü.Bir əsərin müəllifi İlgar Rəhimli,digəri Abbas Mirzə Şərifzadənin Öfnirə saytına əsaslanır.
- Back
Новые издания воспоминаний об Аббас Мирзе Шарифзаде
Увидели свет новые издания воспоминаний об Аббас Мирзе Шарифзаде.Автор одного издания - Ильхам Рагимли,второе- составлено на основе материалов Мемориального Сайта Аббас Мирзы Шарифзаде.
Особая благодарность за подаренные книги Октаю Касимову.
- Back
В начале мая 2016 года снесен Дом Аббас Мирзы Шарифзаде
В начале мая 2016 года снесен Дом Аббас Мирзы Шарифзаде (улица М.А.Алиева,115).В этом доме Актер жил со своей семьей-супругой Ханифой ханум,сыновьями Эртогролом и Каратаем вплоть до своего ареста.В последующие годы здесь проживала его вдова Ханифа ханум и семья младшего сына Каратая.
- Back
В Баку сносится дом Аббаса Мирзы Шарифзаде: как сохранить память о прошлых поколениях?
В Баку сносится дом Аббаса Мирзы Шарифзаде: как сохранить память о прошлых поколениях? - ФОТО 15.02.2016 14:28
На этих узких улочках, расположенных за зданием Азербайджанского драматического театра, прошло мое детство.
Колоритные «итальянские» дворики, с присущей им самобытной атмосферой, где двери квартир не запирались на замок, где соседи были роднее и ближе родственников, где мы, ребятня, запросто бегали из одной квартиры в другую, где мы всем миром делили радости и горести друг друга.
Даже переехав с родной улицы Мирза Ага Алиева, я любила бывать в этом районе. Ходить по улицам, чудесным образом сохранившим дух прошлого, покупать в небольших лавочках тендир, ароматный, обжигающий, пекущийся тут же, и неспешно прогуливаться, заглядывая во дворики, в каждом из которых была своя интересная и увлекательная жизнь.
Да, многие из этих невысоких домиков за годы пришли в аварийное состояние, с практически непригодными для жизни условиями. Некоторые из них и вовсе выглядели просто пугающе, и реставрировать их было бы просто бессмысленно. Поэтому, узнав о сносе той части города, я испытывала двойственные чувства. Ведь там, я точно знаю, есть и красивейшие, правда невысокие дома, являющиеся частью нашей истории. На стенах некоторых из них даже были установлены мемориальные доски. И мне до последнего не верилось, что Исполнительная власть города и структуры, отвечающие за сохранение памятников истории и культуры нашей страны, не найдут способа их сохранить.
Увы, пришлось поверить, увидев собственными глазами. Пытаясь как-то повлиять на происходящее, пользователи социальных сетей распространили фотографии одного из этих домов, того, где жил великий азербайджанский актер-трагик Аббас Мирза Шарифзаде. Долгие годы об этом актере не вспоминали, это было опасно. Шарифзаде расстреляли без суда и следствия в страшном 37-ом году. Народный артист Азербайджана был посмертно реабилитирован в 1955 году.
Обращение пользователей Facebook
«За Аздрамой сносятся здания. Все эти здания - наша история, культура, в конце концов. [Неизвестные] растаскивают кирпичи, деревянные детали, металлические конструкции и пр. для дальнейшей продажи. Самое интересное, что когда начинаешь интересоваться, кто вы, из какой организации, то никто из них не хочет отвечать на вопросы и убегают, прячутся.
Номер грузовой машины сумгайытский, на одном из фото виден красный бок машины. Такое ощущение, что там орудует какая-то фирма-однодневка. Если это законно, то почему прячутся?» - задается вопросом один из пользователей социальной сети Facebook.
В ответ на резонанс, вызванный сносом этого и ряда других домов, счел нужным высказаться заместитель председателя Союза архитекторов Азербайджана Эльчин Алиев.
«Дорогие мои друзья и коллеги! За последние дни ко мне много раз обращались по поводу сноса исторических зданий в районе за Театром национальной драмы, по поводу моего к этому отношения.
Знаю этот район достаточно неплохо, весь его обходил и сфотографировал для своих книг ещё много лет назад. Люблю эти старые улочки моего родного Баку. Но будем честны: они были просто в ужасном состоянии. Туда страшно пойти, там негде было даже пройти! Как там жили наши граждане, где играли и отдыхали их дети?! И правильно делают, что его сносят! На мой взгляд, в этом большом районе есть всего максимум три-четыре памятника архитектуры - причём речь идёт только лишь о фасадах зданий. Их внутреннее состояние, конструкции были в аварийном состоянии. В этом районе также есть несколько зданий (максимум 6-7) с отдельными красивыми архитектурными деталями: порталами, кронштейнами балконов, деталями колонн, вензелями и др. Но нельзя же оставлять из-за отдельных элементов фасада безобразное в целом здание!» - считает Э.Алиев.
Он предлагает иное решение данной проблемы.
«Считаю, что надо все эти красивые детали фасадов организованно собрать для будущего Музея Баку, который, уверен, рано или поздно будет создан. Ещё не поздно это сделать. Сносимые сегодня дома двух- и трёхэтажной постройки возведены сто лет назад не приезжими знаменитыми архитекторами, а нашими, обыкновенными и простыми умелыми строителями. Их «золотые» рабочие руки, их умение, их любовь к своему дому, их аккуратность в деталях выражались в симпатичной застройке, символизирующей архитектурно-строительную культуру нашего народа на протяжении столетия.
Но, к сожалению, невозможно считать эти двух- и трёхэтажные дома, которые сейчас сносятся, официально памятниками архитектуры. Азербайджан развивается, мир развивается. Хотим мы этого или нет, на место старой малоценной застройки приходит новая современная архитектура. Вопрос, над которым мы должны сейчас активно думать и спорить: какая будет она, это «новая архитектура»? Считаю, что мы должны сегодня возмущаться по поводу уродливых монстров, которые строятся нашими же коллегами в центральных районах города – вот за это действительно стыдно!» - пишет Э.Алиев.
Был предложен проект
Однако, некоторые коллеги Алиева с ним категорически не согласны. К примеру, архитектор Джамиль Ахундов ответил на наш вопрос о сносимом здании следующим образом:
«Указанный дом - один из памятников архитектуры Баку. В свое время немногочисленной группой наших архитекторов-энтузиастов во главе с известным британским градостроителем Zeki Ghiasy под патронажем и финансированием Всемирного банка был проведен всесторонний анализ этой зоны (80 га). Также специалистами был предложен проект регенерации с сохранением всех архитектурных памятников, составлявших порядка 30% площади застройки территории и учетом уже богатого европейского опыта решения таких задач», - говорит Д.Ахундов.
По его словам, создание новой инфраструктуры подразумевало комплексное зонирование, где каждый функциональный сектор разделялся основными дорогами, грамотно соединяющими территорию с прилегающими частями города. Однако проект был отклонен.
Совместно с Д.Ахундовым, инвентаризацией практически всей территории бывшей «Советской» и всего участка, предлагаемого сейчас под снос, занимался и архитектор Новруз Эльдарлы, который в беседе с нами отметил, что указанное здание необходимо сохранить. Как и многие другие в историческом центре Баку.
«К нашему большому сожалению, здесь не проглядывается концепция регенерации и реконструкции исторической части Баку. А эту территорию надо именно регенерировать, а не сносить всё подряд», - говорит Н.Эльдарлы.
По его мнению, подходить к решению подобных вопросов нужно профессионально и осторожно.
Мы рискуем потерять архитектурную и градостроительную значимость города. Историю надо сохранять в любом случае и однозначно. Ее нам ничто не заменит, и только история даст нам фундамент нашего будущего развития», - уверен Н.Эльдарлы.
Корреспонденты 1news.az попытались связаться с представителями Государственной службы по охране, развитию и восстановлению культурного наследия Азербайджана, но ответа на заданный вопрос, увы, не получили.
Увы, нам не улыбнулась и редкая удача – переговорить с представителями пресс-службы Исполнительной власти города Баку, которые хронически не отвечают на телефонные звонки.Конечно же, никто не против многих красивейших зданий, появившихся за последние годы в нашей столице. Город должен расти и развиваться. Но я, как и любой другой житель Баку, против того, чтобы при этом страдала история.
Как утверждают профессионалы, альтернативный вариант существует. И большинство городов мира, иногда ценой неимоверных усилий все же сохранили здания, являющиеся памятниками истории.
Частично центр Баку все еще хранит память о предшествующих поколениях. Но увидят ли это наши дети? Необходимо сделать все возможное, чтобы ответ на этот вопрос был утвердительным.
Лейла Лейсан
- Back
Gəlin Bakımızı itirməyək
Gəlin Bakımızı itirməyək
© Sputnik/ Murad OrujovPaytaxtda hər bir azərbaycanlı üçün müqəddəs olan binaları dağıdıb onların yerində çoxmərtəbəli bədheybətlər ucaldan və mümkün qədər çox "pul qırmaq" istəyən harınlamış işbazların qarşısını heç nə ala bilməz...
Fuad Məmmədov-Paşabəyli
BAKI, 13 fev — Sputnik. Azərbaycanın paytaxtının gözəlliyi və möhtəşəmliyinə heyran olmuş şəxslərdən necə epitetlər və müqayisələr eşitmişik. Bizim Bakını Şərqin Parisi, Xəzər sahillərinin Neapolu, Cənubi Palmira adlandırırlar. Bakı təkcə bakılıların deyil, burada yaşayan bütün millətələrin fəxri olub. Hələ ötən əsrin əvvəllərində Azərbaycanın böyük messenat oğulları; Tağıyev, Nağıyev, Əsədullayev, Muxtarov vətənpərvər hisslərlə Bakıya tanınmış xarici memarları dəvət etmişdilər və onlar da Qərb ənənələri ilə milli koloriti birləşdirirən memarlıq incilərini, şəhərin təkrarsız, zərif arxitektur stilini yaratmışdılar.
Edelin, Tverdoxlebovun, Kindinovun, Simonsonun, Qoslavskinin, Zivərbəy Əhmədbəyovun, Eyxlerin, Borisoqlebskinin, Skureviçin, Ploşkonun, Hacıbəy Axundovun, fon der Nonnun, Şternin, Lemkulyanın, Kərbəlayi Əhmədin və bir çox başqalarının görkəmli memarlıq inciləri sayəsində iyirminci əsrin əvvəllərində Bakıda Şərq və Qərb arxitekturasının bizim şəhərə özünəməxsus füsunkarlıq verən ecazkar sintezi yarandı.
Sövet dövrünün məşhur Azərbaycan arxitektorları — Hüseynov, Dadaşov, Məcidov, Seçexin, Qasımzadə, öz sələflərinin işini davam etdirərək şəhərin o dövrün özünəməxsus memarlıq şedevrlərini yaradıblar və bu zaman nəinki onları təhrif ediblər, əksinə Bakının ümumi doğma memarlıq görünüşünü tamamlayıblar. Özü də onlar buna sovet dövründə nail olublar.
Düşündük ki, müstəqillik əldə ediləndən sonra isə şəhərin çiçəklənməsinə heç nə mane ola bilməyəcək, indi o artıq bizim öz əlimizdədir. O illərdə Bakıya axıb gələn xaricilər, müstəqil Azərbaycanın vizit-kartı olan bu gözəlliklər şəhərinə heyran olmaqdan yorulmurdular, çünki Bakı öz orijinallığı və gözəlliyi ilə əbədi və sarsılmaz idi. Amma bu elə görünürdü…
Bəs biz bu gün nə görürük?
Bugünkü Bakıya nəzər yetirəndə, o nostalji hissləri qorumaq çətindir. Şəhər tədricən öz mahiyyətini itirir (eh, itirib deməyə dilim gəlmir), sanki bizim doğma şəhər Bakı olmamağa başlayır, gözümüzün qabağında başqalaşır, yadlaşır. Bu gün Xəzərin sahilində bizə tamamilə yad olan başqa bir şəhər yaranır. Şəhərin küçələrini azca dolaşan kimi hər bir bakılı üçün əziz olan yerlərdə zövqsüz şəkildə ucaldılmış çoxmərtəbəli bədheybətlər insanın ovqatını təlx edir. Hər gün, saniyəbəsaniyə şəhərin yaşıl massivi daralır. Dəhşət odur ki, onu, bu massivin qayğısını çəkməyə cavabdeh olan şəxslər vandalcasına məhv edirlər.
Adamı qəribə hisslər bürüyür, bu doğurdanmı bizim Bakıdır?
Hətta şəhərin çoxəsrlik simvolları — Qız Qalası və İçəri Şəhər uzaq əcdadlarımızın məzəmmətlərini bizə çatdırırlar. Açıq şəkildə qəbul etmək lazımdır ki, biz Bakı şəhərini itiririk, özü də öz fəaliyyəti ilə paytaxtı qorumalı və abadlaşdırmalı olanların cahilliyinin, səhlənkarlığının, tamahkarlığının günahı ucbatından. Görünür bu "çinovniklər" üçün vətəndaşlıq və vətənsevərlik anlayışları müvəqqətidir və onlar dəyərləri başqa cür qavrayırlar, daha çox öz mənfəətləri, gəlirləri kimi başa düşürlər. Onları qətiyyən narahat etmir ki, biz Bakı ilə yanaşı milli ruhun bir hissəsini və özünəməxsusluğumuzu itiririk.
Görkəmli filosof Qustav Lebon deyib ki, dil, incəsənət, musiqi və memarlıq milli ruhun zahiri əlamətləridir. Bu əlamətlər aydın şəkildə tarixi, xalqın psixologiyasını, incə mənəvi çalarlarını əks etdirir. İçəri şəhər, Qız qalası, Şirvanşahlar Sarayı və bütün Bakı — bizim xalqın qızıldan da qiymətli sərvətidir.
Şübhəsiz, yeni şəhərsalmada mübahisəsiz uğurlar var, onlar əsasən idman yarışlarını və kütləvi tədbirləri keçirmək üçün tikilən möhtəşəm komplekslərdən, otellərdən və s. ibarətdir. Amma o faktı da qeyd etmək lazımdır ki, bu tikintilərə ölkə rəhbərliyi tərəfindən sərt nəzarət var, bu prosesin bütün iştirakçıları öz işlərini diqqətlə və məsuliyyətlə görürlər. Lakin bunu yaşayış binalarının tikintisi haqqında demək olmaz. Mən yeni tikililərin heç də əleyhinə deyiləm. Bu vacib və lazımlı işdir. Bu tikililər təkcə bakılıları kvadratmetrlik yaşayış yeri ilə təmin etmir, həm də bu çətin vaxtlarda xeyli adam üçün iş yeri deməkdir. Sovet dövründə tikilmiş mikrorayonların şəhər əhalisi üçün hansı üstünlükləri verdiyini yaxşı xatırlayırıq. Onlar Bakının ətrafında tikilmişdilər, amma indiki tikinti maqnatları hər vəchlə özlərinin xoşlarına gələn göydələnləri tikmək üçün Bakının mərkəzində torpaq ələ keçirməyə çalışırlar. Onlar və şəhərin mərkəzində çoxmərtəbəli eybəcərliklərin ucaldılmasına icazə verən məmurlar vətəndaş mövqeyi deyil, "qabağa düşmək" istəyi prizmasından çıxış edirlər. Belə icazələr nəticəsində paytaxtın artıq mövcud olan arxitektura-tikinti üslubu tamamilə tanınmaz hala düşənədək dəyişir.
Növbəti "zəhərli göbələyin" ucaldılması ilə biz metr-metr doğma küçələrimizi, binalarımızı itiririk. Sökülən küçə və binaların (bir çoxu tarixi və ya memarlıq cəhətdən dəyərli olsa belə) əvəzində boz, çoxmərtəbəli rəzilliklər ortaya çıxır. Bu "tikintinin" nəticəsində isə ciblər parayla dolur. Lakin biz milli dəyərlərin meyarlarını itiririk.
Bəs yaşıllıqların məhvinə nə ad vermək olar? Küləklər şəhəri adını alan Bakı Abşeron yarımadasının daşlı, susuz torpağında yerləşib və yalnız bir-birini əvəz edən bakılıların çoxsaylı nəsillərinin nəhəng səyləri nəticəsində nəhayət ki, çiçəklənən əraziyə çevrilib. Yetmişinci illərdə Bakının yaşıllaşdırılmasına böyük əhəmiyyət verilirdi. Bizim haqlı olaraq qürur duyduğumuz bir çox park zonaları məhz o illərdə salınıb. Lakin bu gün yaşıllıqlar kütləvi şəkildə məhv edilir və ən dəhşətlisi məsul şəxslər bu rəzalətə nəsə, yalnız onlar üçün aydın olan səbəbdən əsas gətirmək, haqq qazandırmaq istəyirlər.
Bir çox xariciləri bizim İçəri Şəhərə (Qədim şəhərə) olan münasibətimiz təəccübləndirir. Bütün ölkələrdə hətta öz şəhər irsindən qalma ən kiçik fraqmentlərin qorunmasına belə xüsusi diqqət edirlər. Bu ərazi qoruq elan edilir, o ərazilərdə hər hansı tikinti işlərinin aparılmasından söhbət belə gedə bilməz. Bunun üçün uzağa getmək lazım deyil, qonşu Gürcüstana baxmaq kifayətdir. Tiflisin tarixi mərkəzi böyük ümumxalq məhəbbəti ilə əhatələnib, bütün siyasi və iqtisadi təlatümlərə baxmayaraq, gürcülər onları əzizləyərək və qoruyaraq saxlayırlar.
Bizdə isə qədim Qala səfirliklər şəhərinə çevrilib. Bakımızda diplomatik nümayəndəliklərin yerləşməsi əlbəttə çox gözəldir. Lakin niyə onların yerləşdiyi məkan İçərişəhər — bizim tarixi irsimiz olmalıdır? Onlardan ötrü daha uyğun yer tapmaq olmazdı? Heç olmasa, Türkiyə nümunəsindəki kimi xarici səfirliklər üçün bütöv küçə ayırmaq olardı, qoy orada istədikləri formada nümayəndəliklərini tiksinlər. Lakin müqəddəs məkanımızı onlara niyə veririk?
Paytaxtda hər bir azərbaycanlı üçün müqəddəs olan binaları dağıdıb onların yerlərində çoxmərtəbəli bədheybətlər tikən və mümkün qədər çox "pul qırmaq" istəyən harınlamış işbazların qarşısını heç nə ala bilməz.
Artıq bir neçə gündür ki, Azərbaycan Milli Dram Teatrının arxasındakı evlərin sökülməsinə başlanılıb. Söküləcək binaların arasında tarixi və memarlıq baxımından əhəmiyyətə malik olanlar az deyil. Bu sırada görkəmli Azərbaycan aktyoru Abbas Mirzə Şərifzadənin vaxtilə yaşadığı ev də daxildir. Lakin puldan başqa heç nəyi müqəddəs saymayan işbazları heç nə dayandırmayacaq. Onlar bütün bu illər ərzində şəhərimizin əldə etdiyi ən qiymətli nəsnəni — özünəməxsusluğu məhv edirlər. Bakının unikallığını itirmək olmaz. Çünki şəhər dəyişəndə onun sakinləri də dəyişirlər. Bakının öz özünəməxsusluğunu, təkrarolunmaz koloritini, gözəlliyini, qürurunu, milli ruhunu itirməsinə yol vermək olmaz. Doğma şəhərimizlə bir yerdə biz özümüzü də itirə bilərik, buna isə yol vermək olmaz. Heç cür olmaz!
- Back
Сохраните кусочек старого Баку
Сохраните кусочек старого Баку, строя новый
Продолжается очистка территории, лежащей между бывшей улицей “Советская” и ”Бешмяртябя”, осуществляемая в рамках регионального плана развития Большого Баку. Снесено уже около 2000 жилых домов и различных построек. К сожалению, под ковш экскаватора попали и здания, представляющие архитектурную и историческую ценность. Участь быть снесенным ожидает и дом, расположенный на улице Мирза Аги Алиева, 115.
Чем же примечателен этот дом? Построен он был в 1889 году Гулам Мирзой Шарифзаде, старшим братом великого азербайджанского актера Аббаса Мирза Шарифзаде. Именно в этом доме актер прожил многие годы. Какие только знаменитые гости не бывали в этом доме: Гусейн Джавид, Нариман Нариманов, Узеир Гаджибеков, многие актеры, поэты, музыканты. Здание, несомненно, представляет историческую ценность. Кроме того, этот дом описан в книге профессора архитектуры Шамиля Фатуллаев-Фигарова "Градостроительство Баку XIX — начала XX веков".
Снос строений, внесенных в реестр исторических или архитектурных ценностей, возможен только в случае их аварийного состояния. Однако, опыт нашумевших "историй" о разрушении иных памятных и дорогих сердцу каждого бакинца домов показывает, что у нас существует практика доведения зданий до аварийного состояния с целью их дальнейшего формально обоснованного сноса.
Безусловно, облик всех крупных городов меняется в соответствии с требованиями времени, новыми веяниями в архитектуре, демографическими изменениями и т.д. Но архитектурные и исторические ценности повсеместно холятся и лелеются, находятся альтернативные решения — ведь это невосполнимое культурное наследие. На момент написания статьи дом актера Шарифзаде, возможно, уже будет снесен. Но все-таки теплится надежда на то, что чиновники, отвечающие за перепланировку и реконструкцию города, примут решение в пользу сохранения исторического облика Баку, который был воспет в многочисленных литературных произведениях, песнях и в кино.
- Back
Снос дома Шарифзаде
Под угрозой сноса еще одно архитектурное здание в Баку sos!
11 Февраля 2016, 17:37
В каждом городе с древней историей есть памятники, по которым его узнают во всем мире. Для Баку это, разумеется, Девичья башня, Дворец Ширваншахов и более поздние - Исмаилия, Филармония, дом Гаджинского.
Это, можно сказать, символы азербайджанской столицы, ее визитные карточки. Но не меньший интерес и у самих бакинцев, и у приезжих вызывают такие исторические дома, как «Дом с грифонами», «Дом с атлантами», как называет их уже не одно поколение горожан, и некоторые другие здания.
Это любимые и памятные для очень многих места в городе. Кто-то в домах или рядом жил, кто-то впервые встретился в сквере рядом с «атлантами», а кто-то прогуливал там своего первенца…
Как это ни прискорбно, но все эти замечательные памятники, вехи многих поколений скоро могут исчезнуть. Недавно Haqqin.az опубликовал статью об угрозе, в буквальном смысле нависшей над «Домом с грифонами» по улице академика Ю.Мамедалиева. И его снос по решению ИВ Баку был приостановлен, а постоянный наш читатель Фарид Алиев через мейл поблагодарил редакцию за содействие усилиям по спасению здания.
Но вчера к нам на почту поступил еще один тревожный сигнал от все того же радетеля за исторический облик города Ф.Алиева, за что теперь уже мы, журналисты, ему очень благодарны. Читатель поделился опасениями, что может быть уничтожен оригинальный в архитектурном плане и памятный в историческом особняк, в котором жил величайший деятель азербайджанского театра Аббас Мирза Шарифзаде.
Этому зданию почти полтора века, и столько лет оно радует горожан своим обликом, напоминает об истоках азербайджанского театра и его представителях.
Haqqin.az попытался узнать судьбу известного строения в Госкомитете по архитектуре и градостроительству. Однако завсектором этой структуры Фахри Айдемир заверил, что их Госкомитет не имеет никакого отношения к разрушению исторических зданий в городе.
По его словам, Госкомитет, в принципе, категорически против сноса памятных зданий в Баку. Но вместе с тем Ф.Айдемир напомнил решение Кабмина №358 от 11 ноября 2015 года, где сказано, что все вопросы, связанные со сносом домов, поручены соответствующей районной исполнительной власти, в частности, интересующий нас дом - ИВ Ясамальского района. К тому же совместно с Минфином создана рабочая группа, которая решает вопросы сноса.
Правда, в ИВ Ясамальского района ничего выяснить не удалось, потому как архитектор района Эйваз Багиров на звонки не отвечал. А вот в Министерстве культуры и туризма сообщили, что, если этот дом входит в список исторических объектов, то он находится под охраной государства.
По закону снос строений, внесенных в официальный реестр исторических зданий, может осуществляться лишь в том случае, если они находятся в аварийном состоянии и представляют угрозу для жизни граждан. Причем снос таких строений должен происходить лишь с разрешения Кабинета министров страны. Однако, когда видишь, что все эти предписания сплошь и рядом игнорируются, только и остается, что вспоминать и грустить по нашему доброму, старому и грандиозному своим историческим великолепием Баку. Но надежду не теряем, может, и в этот раз прислушаются к общественности.
- Back
Нельзя терять Баку
Нельзя терять Баку
© Sputnik/ Murad OrujovНичто не может остановить распоясавшихся дельцов, которые рушат в столице святые для любого азербайджанца здания лишь для того, чтобы потом выстроить на их месте ряд многоэтажных построек и срубить как можно больше "бабла"…
Каких только эпитетов и сравнений не приходилось слышать от восторженных ценителей красоты и величия столицы Азербайджана. Наш Баку называли восточным Парижем, Неаполем на берегах Каспийского моря, Южной Пальмирой. Баку является гордостью не только бакинцев, но и всей нации. Еще в начале прошлого века великие сыны Азербайджана, миллионеры-меценаты Тагиев, Нагиев, Асадуллаев, Мухтаров, руководствуясь, прежде всего, патриотическими чувствами, приглашали в Баку именитых зарубежных архитекторов, и они, вкупе с отечественными зодчими, создали тот неповторимый, изысканный архитектурный стиль города, который соединил в себе западные традиции с национальным колоритом.
Творения Эделя, Твердохлебова, Киндинова, Симонсона, Гославского, Зивербека Ахмедбекова, Эйхлера, Борисоглебского, Скуревича, Плошко, Хаджи-бека Ахундова, фон дер Нонне, Штерна, Лемкуля, Кербалаи Ахмеда и многих других выдающихся зодчих начала двадцатого века создали в Баку чудесный синтез архитектуры Запада и Востока, что придавало нашему городу только одному ему присущее очарование.
Прославленные азербайджанские архитекторы советского периода — Усейнов, Дадашев, Меджидов, Сечихин, Касим-заде, продолжая дело своих предшественников, создавали для города архитектурные шедевры в свойственной им и той эпохе стиле, при этом отнюдь не нарушая, а наоборот, дополняя сложившийся и ставший таким родным общий архитектурный фон Баку. Им удалось сделать это еще в советское время, а после обретения независимости, казалось бы, больше ничего не сможет помешать расцвету города, ибо все было уже в наших руках.
Иностранцы, хлынувшие в те годы в Баку, не переставали восхищаться гордым городом-красавцем, ставшим отныне визитной карточкой независимого Азербайджана, и казалось, что своеобразие и изящество Баку непоколебимы и вечны. Но так только казалось…
Что же мы видим сегодня?
© Sputnik. Камилла АлиеваОглядывая сегодняшний Баку, очень трудно воздержаться от ностальгических чувств. Город постепенно теряет (ох, не хочется говорить — потерял) свою изюминку, становится, невзирая на капризы климата, холоднее и порой кажется, что это совсем не наш родной Баку, а совсем другой, чужой город образовался вдруг на берегу седого Каспия.
Стоит только немного пройтись по улицам города, как перед глазами встают многоэтажные монстры, хаотично и безвкусно понатыканные на самых дорогих душе каждого бакинца местах. С каждым днем все скуднее и скуднее становится зеленый массив города, истребляемый с вандалистской изощренностью теми, кому по должности полагается заботиться о его расширении, и вообще, о благоустройстве города. И тут начинаешь сомневаться — а тот ли это Баку? Ведь даже многовековые символы столицы – Девичья Башня и Ичери Шехер – уже не убеждают в обратном, а скорее, доносят да нас укоризну далеких предков.
Надо открыто признать, что мы теряем наш родной Баку. Теряем по вине преступной невежественности, халатности, алчности тех, которые по роду своей деятельности должны охранять и благоустраивать столицу. Видно, для этих "чинуш" понятия гражданственности и патриотизма эфемерны, и они предпочитают ценности другого рода — более меркантильного и исчисляемого свойства. Их совершенно не волнует, что вместе с Баку мы теряем ощутимую часть национального духа и своеобразия.
Выдающийся философ Густав Лебон отмечал, что язык, искусство, музыка и архитектура являются внешними признаками духовности нации. Эти признаки наглядно отражают историю, психологию народа, его тончайшие духовные оттенки. Ичери Шехер, Девичья Башня, Дворец Ширваншахов, да и весь Баку – это и есть одно из наиглавнейших, неисчисляемых златом – богатств нашего народа.
Безусловно, что в новом градостроительстве есть бесспорные удачи, но они в основном касаются строительства монументальных комплексов для проведения спортивных и прочих зрелищных мероприятий, отелей и т.д. Еще нужно учитывать тот факт, что их строительство жестко контролируется руководством страны и поэтому все участники данного процесса относятся к своему делу предельно сосредоточенно и ответственно — чего не скажешь о строительстве жилых зданий.
Я ни в коем случае не против новостроек. Это нужное и важное дело. Их строительство приносит бакинцам не только квадратные метры жилплощади, но и достаточное количество рабочих мест, что при сложившихся обстоятельствах крайне значимо. Достаточно вспомнить, какую пользу жителям города принесли возведенные еще в советское время микрорайоны. Но они строились на окраинах Баку, а нынешние строительные магнаты стремятся, во что бы то ни стало, оттяпать землю для постройки полюбившихся им многоэтажек в центре Баку. Именно нажива, а не гражданская позиция, руководит ими, и прежде всего теми "чинушами", которые дают разрешение на возведение многоэтажных уродов в центре столицы, тем самым нарушая сложившийся архитектурно-строительный стиль столицы, видоизменяя его до неузнаваемости. С возведением очередного мухомора мы метр за метром теряем свои родные улицы, здания, которые сносятся (хотя многие из них имеют историческую либо архитектурную ценность) в угоду серым, многоэтажным чудищам, а вернее, тем, кто благодаря этому псевдостроительству заполняет свои карманы хрустящими бумажками. Но самое главное – мы теряем приоритеты национальных ценностей.
А уничтожение зеленых насаждений? Баку, именующийся городом ветров, располагался на каменистой, безводной почве Апшеронского полуострова и только благодаря титаническим усилиям многих поколений бакинцев, сменявших друг друга, наконец превратился в цветущий оазис. В семидесятые годы озеленению Баку придавалось огромное значение. Многие парковые зоны, которыми мы по праву гордимся, были заложены именно в те годы. Однако сегодня идет повсеместное истребление зеленых насаждений, и что самое ужасное, чиновники из ответственных органов пытаются подвести под это кощунство какую-то, только им понятную, основу.
© Sputnik/ Murad OrujovМногих иностранцев удивляет наше отношение к Ичери Шехер (Старому городу). Во всех странах даже к небольшим фрагментам наследия своего города относятся с особой бережностью. Эти зоны объявляются заповедными, и о ведении там строительства вообще не может быть и речи. За примером далеко идти не надо, достаточно обратиться к соседней Грузии. Там исторический центр Тбилиси пользуется огромной всенародной любовью и, несмотря на любые политические и экономические катаклизмы, национальная гордость грузин лелеется и оберегается. А у нас древняя Крепость стала городком посольств. То, что у нас в Баку размещены дипломатические представительства, конечно, прекрасно, но почему местом их функционирования должен быть Ичери Шехер — наше историческое наследие? Разве нельзя было предоставить им более подходящее место? Хотя бы, по примеру Турции, выделить для зарубежных посольств целую улицу, пускай себе строятся и благоустраиваются. Зачем же отдавать им наше святое?
Ничто не может остановить распоясавшихся дельцов, которые рушат святые для любого азербайджанца здания в столице для того, чтобы потом выстроить на их месте ряд многоэтажных построек и срубить как можно больше "бабла". Вот уже несколько дней, как начался демонтаж домов, находящихся за зданием Азербайджанского драматического театра. Среди подлежащих сносу домов немало таких, которые имеют историческую и архитектурную ценность. В их число входит дом, где жил великий азербайджанский актер Аббас Мирза Шарифзаде.
Но дельцов, не разумеющих ничего святого, кроме дензнаков, ничто не остановит. Они разрушают самое ценное, что за все эти годы приобрел наш город – самобытность.
Нельзя терять уникальность Баку, ведь когда меняется город, меняются и его жители. Нельзя допустить, чтобы Баку потерял свое своеобразие, неповторимый колорит, красоту, гордость, национальный дух. Вместе с нашим родным городом мы можем потерять и самих себя, а этого допустить нельзя. Никак нельзя!
- Back
Сообщение на странице Facebook
Для меня честь, что я дружу с внучкой такой выдающейся личности! Я о нем всегда говорю - Великий азербайджанец!
Кямран Рустамов
- Back
Facebook страница
Рады сообщить,что нами создана и успешно работает страница Аббас Мирза Шарифзаде в социальной сети Facebook.На странице постоянно выставляются материалы сайта,фотографии из семейного архива,новости культурной жизни.
- Back
Поправка к интервью в газете Каспий
В газете "Каспий" от 02.02.2011 года опубликовано интервью Фирангиз Шарифовой, в котором прослеживается тенденция искажения фактов из жизни семьи Шарифзаде. В частности, указывается неверный год рождения младшего сына Аббас Мирзы Шарифзаде. Каратай Аббас Мирза оглы Шарифов родился 19 июля 1925года в законном браке Аббас Мирзы и его супруги Ханифы-ханум. При необходимости можно сверить эти сведения со свидетельством о рождении, выставленном в разделе" Семейный альбом."
- Back
Родственники Аббас Мирзы Шарифзаде
Недавно гостями сайта стали представители рода Шарифзаде, о которых мы, к сожалению, ничего не знали. Эта грандиозная новость стала еще одним подтверждением актуальности проекта. Зарифа-ханум и ее сын Исрафил Агазаде- потомки родного брата отца Аббас Мирзы Мамедa Таги. Таким образом сын Мамеда Таги Хилал Шарифов-двоюродный брат Аббас Мирзы. Родной брат Хилала- Алескер Шарифов-народный артист Азербайджана, продолжатель театральных традиций, которого в 3 года на сцену вывел сам Аббас Мирза. Зарифа-ханум, потеряв родителей в раннем возрасте, воспитывалась дядей Она всю свою жизнь посвятила азербайджанскому кино и 40 лет проработала на Бакинской киностудии.Ее сын, Исрафил Агазаде-известный кинорежиссер и оператор, окончил ВГИК и принимал участие в создании таких документальных и игровых фильмов, как Ритмы души, Глубокое горе Худаферина, Другой мир, Шестой этаж пятиэтажного дома и д.р.
- Back
Статья в газете Зеркало
В газете "Зеркало" 14-го января этого года была опубликована статья "Мемориальный сайт,посвященный Аббасу Мирзе Шарифзаде".
Статью можно прочитать на нашем сайте в разделе Стaтьи (ссылка на полный текст статьи) или на сайте газеты "Зеркало"
- Back
План дома
Некоторое время назад наш друг Чрезвычайный и Полномочный Посол Азербайджана в Грузии Намик Алиев в ходе визита в Батуми познакомился с семьей Шарифзаде.проживающей в этом городе. Судя по рассказам, их предки выехали из Шамахы после землетрясения в конце ХIX века и осели в Грузии.Предположительно-это родственники отца Аббас Мирзы Абдул-Расула Шарифзаде. В беседе с господином Послом были озвучены имена-Гусейн-ага,Али-Гусейн,Ульви,Кямал,Мавиля.
На фото-план дома семьи Шарифзаде,утвержденный градоначальством Батуми.
-
Unplayed roles
Sculptures of Abbas Mirza Sharifzadeh's favorite characters: Mephistopheles and Don Quixote. He never had his dream of creating these characters come true (property of Sharifovs' family)
-
Abbas Mirza Sharifzade
Family
Aiysha Akchurina - elder sister of Hanifa khanum Sharifzade and the future wife of Sultan bey Agalarov.Documents
-
-
«Гамлет» в азербайджанском художественном театре
Советский театр, 1930, № 5—6
Оригинальный ориентализованный облик принял Гамлет на тюркской сцене. Действие перенесено в восточную провинцию, — здесь под непривычным для европейского глаза обликом восточных шейхов и придворных разыгрывается вечная философская трагедия сэра Вильяма Шекспира. И как экспансивно, горячо реагирует зритель на стремительно развертывающееся действие, прекрасно ведомое Гамлетом — Шариф-Заде или его дублером — Ульви, сильными, культурными и вдумчивыми тюркскими актерами...
Два триумфа Аббаса Мирзы
Мустафа Марданов
Баку, 26 октября 1963 г.Когда я вспоминаю о замечательном художнике нашего народа, о человеке, который созданными им художественными образами воспитал целую плеяду азербайджанских артистов, об актере, который стал преемником Гусейна Араблинского, о большом трагике Аббасе Мирзе Шарифзаде, то на память невольно приходит прошлое азербайджанского театра.
Вспоминать об Аббасе Мирзе - это значит представить себе тот период развития азербайджанского театра, который характеризуется его расцветом.
Мне выпала большая честь быть товарищем по искусству этого замечательного актера современности, быть свидетелем его блестящих выступлений на сценах различных театров страны, свидетелем его творческих поисков а находок. Эти дни, проведенные вместе с Аббатом Мирзой Шарифзаде, никогда не изгладятся в моей памяти...Это будет показано на экранах Баку
«Бакинский рабочий»
Недавно работники студии «Азербайджанфильм» в архивах «Госфильмфонда» СССР обнаружили негативы художественных картин, заснятых на заре рождения азербайджанской советской кинематографии. Так, например, найден негатив первого азербайджанского советского фильма «Легенда о Девичьей башне», заснятого в 1923 году. Большой интерес представляет антирелигиозный фильм «Во имя бога» («Бисмиллах»), поставленный выдающимся актером и режиссером Аббас Мирза Шарифзаде.
Среди негативов оказались также фильмы «Дом на вулкане» и «Севиль», поставленные талантливым кинорежиссером Амо Бекназаровым, картина «Лятиф», автором сценария и режиссером-постановщиком которой является представитель старшего поколения азербайджанских кинематографистов Микаил Микаилов.
Много любви и старания приложили работники фонда, чтобы изготовить качественные копии этих фильмов, которые могли бы быть показаны на экранах республики. На студии получены копии 18 художественных картин. Среди них - «Дочь Гиляна», «26 бакинских комиссаров», «Исмет», «У самого синего моря», «Игра в любовь», «Алмас», «Бакинцы» и др.
Широкий показ этих фильмов будет организован на площадях и в кинотеатрах города в дни празднования 40-летия установления Советской власти в Азербайджане. В ближайшие дни часть из них будет выпущена на экраны Баку.09.2.1959г
Правда большого таланта
Солнце азербайджанской сцены
Мамед Алиев, вице-президент Академии наук Азербайджанской ССРЗавтра трудящиеся нашей республики будут отмечать 70-летие большого мастера сцены Аббаса Мирзы Шарифзаде. Всю свою светлую жизнь А. М. Шариф-заде посвятил прогрессу азербайджанского театрального искусства, и на этом благородном поприще ярко проявил свой артистический талант, став недосягаемым светочем, озарившим пути развития азербайджанского театра...
Без грима
Самые лучшие дни моей жизни
Ханифа-ханум ШАРИФОВА
Много дней прошло со дня его трагической гибели, но до сих пор не угасла скорбь этой тяжелой утраты. Воспоминания воскрешают дорогой образ мужа и друга, хранят множестве дорогих мелочей...
Впервые своего будущего мужа я увидела в 1921 году на сцене. Я в то время кончала среднюю школу и лишь год назад переехала в Баку из района вместе с семьей моей сестры. Однажды сестра достала билеты в театр на «Отелло»...Выдающийся мастер сцены
Молодежь Азербайджана, 1963
С азербайджанским театром я впервые познакомился в 1921 году, когда сам начал работать в грузинском театре. В тот период в помещении театра Руставели одновременно работало несколько национальных театральных коллективов; кроме грузинского, в том же здании работали азербайджанский и армянский театры. У нас была одна общая администрация. Работали мы дружно. Коллективы этих трех театров были сильны своим общим творческим составом и их спектакли привлекали не только зрителей своей национальности, но и более широкую аудиторию...Жил в искусстве, боролся, побеждал
А. М. Шарифзаде к 70-летию со дня рождения
Властитель думДжафар ДЖАФАРОВ
По-настоящему крупный актер, как и выдающийся писатель, художник - выразитель своего времени, устремлений его передовых людей. И история театра с гордостью хранит имена тех, кто шел с веком наравне, кто стал «властителем дум» целых поколений.
Одно из таких имен - Аббас Мирза Шарифзаде. По величине таланта, по роли в развитии азербайджанской культуры Шарифзаде стоит, пожалуй, рядом с Джафаром Джаббарлы и Узеиром Гаджибековым. Правда, у Шарифзаде был великий предшественник, предопределивший во многом черты его яркого, страстного и возвышенного искусства. Это - Гусейн Араблинский, о котором справедливо говорили, что в его лице азербайджанский театр обрел своего гения. Но сценические достижения Араблинского нисколько не затмили изумительного дарования Шарифзаде, наоборот, они создали питательную почву для его расцвета...Жил в искусстве, боролся, побеждал
В дни, когда широко отмечается 70-летний юбилей Аббас Мирзы Шарифзаде, перед моим мысленным взором встает, как живой, этот человек, выдающийся мастер азербайджанской сцены, ясно вспоминается каждый день, проведенный вместе, отчетливо предстают даже самые небольшие эпизоды его жизни.
Впервые я увидел его на сцене в 1910 году. Среди творческой интеллигенции города распространился тогда слух о том, что в любительском кружке одного клуба играет очень способный молодой человек. Естественно, люди, близко связанные с театральным искусством, заинтересовались этим. Однажды...«Таких друзей забыть нельзя…»
Бакинский рабочий
27.10.1963
САНДРО Шаншиашвили. Это - имя писателя, драматурга, автора «Анзора», шедшего в 30-х годах с триумфальным успехом, сценариста фильма «Арсен», ши-роко известно в Азербайджане. Старейшие деятели театрального искусства хорошо знают о сердечной дружбе, которая связывала Шаншиашаили с нашими выдающимися актерами и особенно с Аббас Мирзой Шарифзаде. Это и привело нас в Тбилиси, на тихую улицу Мачабели, в старинный дом, где живет драматург.
Как только мы с Ибрагимом Исфаганлы, народным артистом Грузинской ССР, видным актером азербайджанского театра в Тбилиси, сказали о цели нашего посещения...Памяти талантливого артиста
Баку
Ванда ВЯЦИРА
24.10.1963
С годами блекнут многие события, факты. Но никогда из памяти нашей не исчезнут имена тех, кто щедро отдает людям тепло своей души.
Широко отмечает республика юбилей замечательного художника сцены, народного артиста Азербайджанской ССР Аббаса Мирзы Шарифзаде. На днях выходит из печати книга воспоминаний о нем: пишут деятели литературы и искусства, нефтяники, педагоги, колхозники...Посвящается выдающемуся артисту
Баку, 24.10.1963
В АЗЕРБАЙДЖАНСКОМ театральном музее готовится выставка к 70-летию со дня рождения замечательное актера и первого кинорежиссера республики Аббас Мирзы Шарифова.
Выставка отражает славный творческий путь азербайджанского актера, исполнителя многих классических ролей. На выставке будут демонстрироваться фильмы «Гаджи Кара», «Во имя бога»...А. М. Шарифзаде на экране
Молодежь Азербайджана, 30.10.1963
Шемаха. Домик на узкой и пыльной улочке. Здесь провел свои детские годы Аббас Мирза Шарифзаде. По этой дороге его семья отправилась в Баку после землетрясения.
Так начинается документальный фильм производства хроникального отдела киностудии «Азербайджанфильм», посвященный жизни и творчеству замечательного азербайджанского актера. Создатели фильма режиссер А. Мусаев и оператор В. Конягин широко использовали архивные документы...Юбилейный вечер
Молодежь Азербайджана, 1963
26 октября в Азербайджанском академическом драматическом театре имени М. Азизбекова состоялся торжественный юбилейный вечер, посвященный 70-летию со дня рождения выдающегося мастера азербайджанской сцены Аббаса Мирзы Шарифзаде. В нем приняли участие деятели искусства и литературы, представители творческих и общественных организаций республики, а также гости из Грузии и Армении.
Вступительным словом вечер открыл министр культуры Азербайджанской ССР М. К. Курбанов...Бакинский рабочий
22.10.1963
В связи с 70-летием со дня рождения народного артиста Азербайджанской ССР Аббас Мирзы Шарифзаде коллектив театрального отдела Музея Низами подготовил передвижную выставку, которая рассказывает о жизни и деятельности замечательного азербайджанского актера. Научные сотрудники музея С. Джабарова, Т. Джавид, Касумова и художники-оформители А. Хайд и А. Зейналов постарались сделать выставку интересной и запоминающейся. На днях она будет демонстрироваться в помещении Азербайджанского драматического театра имени М. Азизбекова...Выдающийся мастер азербайджанской сцены
Листая забытые страницы...
И. Джикдева
старший научный сотрудник Центрального государственного архива нинофотофонодонументов Азербайджанской ССР.Фотодокументы архива рассказывают сегодня об одном из выдающихся артистов, чье имя навсегда вошло в историю азербайджанского театра. Аббас Мирза Шарифзаде - это один из тех людей, которые оставили после себя яркий след в культурной жизни народа.
1903 год. Шарифзаде В составе профессиональной группы азербайджанских артистов Баку впервые выступает в пьесе Мольера - «Лекарь поневоле». Дебют в женской роли - так начался творческий путь молодого артиста, страстного поклонника великого трагика дореволюционного театра Гуеейна Араблинского...Дом актера открыт
Отличный подарок получили мастера азербайджанской сцены. На улице Хагани, напротив театра имени Самеда Вургуна, открылся Дом актера. В его четырехэтажном здании разместились Азербайджанское театральное общество, кабинеты методические и творческие, звуко- и кинозаписей, рассчитанный на 400 мест зрительный зал, кафе и ресторан. В этом Дворце искусств, как по праву может быть назван Дом актера, будут проводиться творческие встречи и диспуты, обсуждение спектаклей, организован университет культуры...
Трагедия великого трагика
«Белые пятна» нашей истории
Бакинский рабочий. 17 июня 1989 г.
Э. Алиева, А. Шарифов.Казалось, многие годы имя великого азербайджанского актера-трагика Аббас Мирзы Шарифзаде было предано забвению. О нем не писали рецензий, не проводили его юбилеев, о нем даже не говорили - это было смертельно опасно в долгие мрачные годы культа личности. Но его помнили, любили, преклонялись перед его большим талантом всегда.
Да и можно ли было забыть, хоть раз увидев, Шейх Санана, Эльхана или Дубровского, Гамлета, Макбета или Отелло в неповторимом исполнении этого замечательного мастера сцены!...Не просто актер, а личность, явление, ставшее знаковым для нашей культуры
Д.ШАРИФОВА
Эхо, 25 ноября 2006О жизни и творчестве выдающегося актера и одного из первых азербайджанских режиссеров Аббаса Мирзы Шарифзаде много писали и пишут. Это неудивительно. Ведь Аббас Мирза Шарифзаде не просто актер - это личность, явление, ставшее знаковым для нашей культуры ХХ века.
Многогранен талант Шарифзаде, в нем необыкновенно соединялись мастерство, незаурядные способности, режиссерский талант, большая сценическая культура. Любили его не только за это. Огромная сила таланта, покоряющее обаяние, цельный характер сделали его кумиром всех бакинцев. Но сегодня хотелось бы рассказать об Аббасе Мирзе как о человеке...Книга: "Гордость театра"
Дж. Джафаров
Баку - 1963Люди моего поколения помнят А. М. Шарифзаде, главным образом, по спектаклям 30-х годов, а тех, кто видел его в 20-е годы, не говоря о более раннем периоде, уж мало осталось. Мне же посчастливилось узнать Шарифзаде, как актера, начиная с наиболее горячей поры его творческой жизни, каким, безусловно, является первое десятилетие советского театра в Азербайджане. Случилось так, что с ранних лет я стал завсегдатаем театра и старался не пропускать ни одного спектакля, особенно с участием Шарифзаде. Я их смотрел не по одному разу. До сих пор помню многие подробности сценического поведения несравненного мастера сцены, слышу его поразительно звонкий голос, бурную речь, богатую интонацион-ными оттенками. Я был весь поглощен стихией его таланта, но, разумеется, в то время мало смыслил в содержании и характере его искусства. Зато я хорошо помню, как любили и ценили Шарифзаде «взрослые» зрители. Не было такого случая, чтобы его выход на сцепу не сопровождался долгими, дружными аплодисментами всего зрительного зала. Он был кумиром...
Güllələnmədən sonrakı etiraf
Nadejda İsmayılova.
Müqəddəs bаyrаmlаrdа müsəlmаnlаr qəbir üstə gеdər, dünyаsını dəyişən yахınlаrını, əzizlərini, hаbеlə günаhsız ölənləri və millətə bаşucаlığı gətirmiş аdаmlаrın hаmısını yаd еdir, оnlаrа rəhmət diləyirlər. Məzаr önündə Yаsin охunаr. Ахı hаqq dünyаsındа оlаnlаrın ən yахınlаrının Qiyаmət günündə mütəhərrik Sirаt körpüsündən kеçib cənnətə düşmələrinə yаlnız dirilərin YАD ЕTMƏSI kömək еdəcək. Pеyğəmbərlər bеlə buyurublаr.
Bu gün biz də ən yахın аzərbаycаnlılаrdаn birinin - Аbbаs Mirzə Şərifzаdənin tаlеyinin təfərrüаtını хаtırlаyırıq.
Səmimi sənətkara alqış
1928-ci il.
C. Cabbarlı.
Ədəbiyyat və incəsənət30.12.1958
Bəzən elə adamlar olur ki, onların yaşayış tarixini demək üçün bütün bir xalqın, bir ölkənin və ya xalq həyatında müəyyən bir məntəqənin tarixini demək lazım gəlir. Yaşаdıqları mühit, cəmiyyət və məntəqənin irəliyə dоğru yürüməsində аddımbаşı оnlаrın аdı görünə bilir. Оnlаrın şəхsi həyatındаn ümumi həyatı аyırmаq istədikdə isə, yеrdə hеç bir şеy qаlmаyır. Bеlə аdаmlаrdаn biri də Аbbаs Mirzə Şərifzаdədir.
Biz hələ dünən Аzərbаycаn drаm tеаtrının 50 illiyini bаyrаm etdik. O, (səhnəmiz) bütün ömrünün tən yarısını kimsəsiz bir çоcuq kimi iməkləmişdir. Оnа əl vеrən, kömək edən çох аzdı və yох kimi idi. O, əsrlərdən bəri yanmış və yеnicə göz аçmаğа bаşlаmış bir хаlqın mühitində qаnunsuz dоğmuş bir çоcuq kimi idi. Kimsə оnа bахmаq, əl yеtirmək istəməyirdi. Bütün əski mühit оnа qаrşı silаhlаnmış, оnu əzmək, yох etmək istəyirdi. Çünki о, bütün əski qаnun və qаydаlаrən хilаfinə оlаrаq dоğulmuşdu. Оnun bаşınа nə qədər dаşlаr, təpiklər yağdırılırdı...Şеkspir qəhrəmanlarının mahir ifaçısı
Abbas Mirzə Şərifzadənin 70 illiyi.
Şеkspirin qəhrəmanlarının rоlunu оynamaq hər bir aktyоrun arzusudur. Lakin bu оbrazlarə təcəssüm еtdirmək üçün hər aktyоr cəsarət göstərmir.
Şеkspir оbrazlarını çıxış еtmək - A. M. Şərifzadənin bütün varlıöına hakim kəsilən bir arzu idi.
Şərifzadə Azərbaycanın görkəmli traqiki H. ərəblinskidən çох şey öyrənmişdir. Hələ 1914-cü ildə ərəblinskinin baş rоlda оynadığı "Оtеllо" tamaşasında iştirak еtmək səadəti Abbas Mirzəyə nəsib оlmuşdur. 1919-cu ildə Şərifzadə özü birinci dəfə Оtеllо rоlunu ifa еtmişdir. Azərbaycanda Sоvеt hakimiyyəti qurulandan sоnra Şеkspir оbrazlarında çıхış еtməkdən ötrü A. M.Şərifzadənin yaradıcılıq imkanları daha da artdı. О, A. əvanоvun, A. Tuqanоvun, A. Mayоrоvun rеjissоrluğu ilə göstərilən tamaşalarda Оtеllо rolunu məharətlə ifa еtmişdir. Yaradıcılıq nailiyyəti ilə qətiyyən kifayətlənməyən və arхayınlaşmayan böyük aktyor, öz rоlunu daim təkmilləşdirmiş, оnun traktоvkasını daha da dərinləşdirmiş, Şеkspir qəhrəmanının хaraktеrində yеni-yеni хüsusiyyətlər kəşf еtmişdir...
Əziz müəllim
Azərbaycan SSR хalq artisti
M. HaşımovTеatr tariхində böyuk sənətkarlar çох оlmuşdur. Оnların һərəsinin öz yоlu vardır. Abbas Mirzə də özünə məхsus yaradıcılıq məktəbi оlan bir sənətkardır.
Mən və sənət yоldaşlarımın bir çохunu tеatr aləminə gətirən оnun nəfəsi оlmuşdur. Abbas Mirzənin оbrazlarda davranışı, һər bir kiçik һərəkəti, intоnasiyası tamaşanın idеyasına təsir еdərdi. О, еffеkt хatiri ilə һеç bir һərəkətə yоl vеrməzdi...Sadə insan
Hacıməmməd Qafqazlı,
Azərbaycan SSR əməkdar artisti"Maral охlandı köksündən,
О inlər, о biri bipərva,
Biri ağlar, gülər о biri,
Əzəldən bеylədir dünya!"
Daһi Şеkspir yaradıcılığının parlaq incisi, böyük dramaturqumuz Cəfər Cabbarlının gözəl tərcüməsi və Azərbaycan səһnəsinin qüdrətli aktyоru Abbas Mirzə Şərifzadənin ifa еtdiyi Hamlеt rоlunda ürəkdən qоpardığı bu fəryad yalnız tamaşaçılara dеyil,"Hamlеt" tamaşasında iştirak еdən biz aktyоrlara da böyük təsir göstərirdi.
Хatırımdadır, yarım əsr bundan əvvəl, 1913-cü ildə Pəһləvi (Ənzəli) şəһərində mətbəədə işlədiyim vaхt Tеһran qastrоlundan qayıdan Abbas Mirzə Şərifzadə Şura Оlеnskaya ilə bərabər Ənzəliyə gəldilər...Unudulmaz aktyоr
Mən və yоldaşlarım unudulmaz aktyоr Abbas Mirzə Şərifzadəni yaхından tanıyır və sеvirdik. Оnun rоllardakı təbii hərəkətləri gözlərimizin qabağında, mis kimi cingildəyən səsi isə hələ də qulaqlarımızdadır.
C. Cabbarlının "Оd gəlini" əsərində Şərifzadə Еlхan rоlunu ifa еdərkən mən və bir nеçə qız yоldaşım bu tamaşaya baхmağa gеtmişdik. Tamaşadan sоnra bеlə qərara gəldik ki, analarımızı da tеatra aparaq. Biz bеlə də еtdik. Bundan nеçə vaхt kеçməsinə baхmayaraq mən anamı həmişə fikirli görürdüm...Böyük müasirimiz
Cabir Səfərоv
Artistin ömrü nə qədər uzun və ya qısa оlur-оlsun, оnu illərin sayı və hətta yaratdığı səhnə оbrazlarının sayı ilə ölçmək оlmaz. Səhnə хadiminin işində ən başlıca cığıt - kеyfiyyətdir. Hərçənd ki, başqa sahələrə nisbətən artist istеdadının kеyfiyyət göstəricilərini dəqiq müəyyən еdib ölçmək çох çətin bir işdir. Lakin bununla bеlə həmin kеyfiyyət göstəriciləri hər- hansı bir artistin yaratmış оlduğu оbrazların mənası haqqənda daha dəqiq və səhvsiz müəakimə yürutməyə kömək еdir...
Yubilеy münasibəti ilə
Rеspublikımızın ictimaiyyəti Azərbaycanın məşhur səhnə хadimi A. M. Şərifzadənin anadan оlmasının 70 illiyinə böyük hazırlıq görmüşdür. Bu əlamətdar hadisə ilə əlaqədar оlaraq rеspublika tеatr cəmiyyəti хüsusi plan hazırlamışdır. Cəmiyyətin tığıbbüsü ilə Kirоvabad, Naх-çəvan və baəqa ığıərlərin tеatrlarənda yubilyarən əəyat və fəaliyyəti əaqqənda mühazirələr охunmuşdur. Artistlər böyük sənətkar haqqında öz хatirələrini danışmışlar. Ağdaş, Ağdam, Mingəçеvir şəhərlərindəki хalq tеatrları da yubilеyə yaхşı hazırlaşmışlar. Yubilеy münasibətilə həmin tеatrlarda maraqlı gеcələr təşkil оlunmuşdur. Rеspublikanın dövlət və хalq tеatrları A. M. Şərifzadənin хatirəsini yad еtmək məqsədilə хüsusi tamaşalar hazırlamışlar.
Şərifzadənin anadan olmasının 75 illiyi
Nadir istedad.
Mehdi Məmmədov
Kommunist, 1968Təbiətin qüdrəti və insanın hünəri ilə yaranan gözəlliklərin, gözəl əsərlərin cərkəsinə aktyоr dühası ilə yaranmış səhnə оbrazlarını da daхil еtmək оlar. Biz həmsöhbətimizdən хəbər alırıq: Füzulinin qəzəllərini, "Lеyli və Məçnun" pоеmasını охumuşsunuzmu? Rəfaеlin "Sеkstin madоnnası"nı görmüşsünüzmü, Bеthоvеnin "Appassiоnatо"sunu, Çaykоvskinin "Qu gölü"nü еşitmişsinizmi, yaхud Göy gölün hüsnünə, Kəpəzin əzəmətinə, vüqarına baхıb hеyran оlmuşsunuzmu? Bunların ardınca biz оna, bəs Mirzağa Əliyеvi, Mərziyə хanımı, Abbas Mirzə Şərifzadəni nеcə, səhnədə görmüşsünüzmü? - sualını vеrsək, bu hеç də qəribə görünməz...
Драгоценные кадры истории
Сегодня — Международный день театра
Молодежь Азербайджана, 24 марта 1980 г.
3. МамедоваДжафар Джаббарлы и театр... Эти два понятия неотделимы друг от друга. Драматургия была жизненным призванием Д. Джаббарлы. Он творил а самом театре, в содружестве с его режиссерами и актерами. Он жил жизнью театра, его радостями и горестями.
Сегодня для нас, в канун юбилея Азербайджана, особый интерес представляют кино- и фотодокументы из фонда Центрального государственного архива кинофотодокументов Азербайджанской ССР, рассказывающие о работе Джафара Джаббарлы в театре, о его пьесах, которые оказали огромное влияние на развитие азербайджанского театраAzərbaycan səhnəsinin fəxri
C. Cəfərov
A. M.Şərifzadəni səhnədə görənlər, onu şəxsən tanıyanlar hələ aramızda çoxdursa da, onun haqqında ancaq başqalarının sözünə və söhbətinə, fotolara və lent yazılarına, yəni çox zəif mənbələrə əsaslanaraq mühakimə yürüdənlərin sayı daha çoxdur. Yəqin elələri də vardır ki, A. M. Şərifzadəni görmədiklərindən və onunla əlaqədar materiallarla tanış olmadıqlarından, aktyorun adına və sənətinə qarşı laqeyddirlər.
В памяти народа
Молодежь Азербайджана, 7 января 1984
3. Карабаглы
Недавно исполнилось 90 лет со дня рождения выдающегося азербайджанского актера Аббас Мирзы Шарифзаде.
Нам, молодым, не довелось видеть А. М. Шарифзаде на сцене, но тем дороже немногочисленные кино - и фотодокументы, рассказывающие о нем.
...1930 год. Столица нашей Родины объявила об открытии всесоюзной театральной олимпиады. Московская кинохроника запечатлела выступление азербайджанских артистов...Документы и судьбы
Н. Исмайлова
11 ФЕВРАЛЯ 20 Ч. 30 мин.
...1908 год. Первый дебют Аббаса Мирзы Шарифзаде в театре. Сколько раз затем выходил он на сцену, создавая незабываемые образы героев в азербайджанской, русской и зарубежной классике!
Творческий диапазон замечательного азербайджанского, артиста был очень широким, он играл роли, разные по характеру и стилю, его артистической палитре известны были почти все краски...Страницы истории азербайджанского кино
Новые фильмы. 06/1967
Аббас Мирза ШАРИФЗАДЕ
С первых же дней существования советской власти в Азербайджане большое внимание было уделено развитию национального киноискусства. В середине двадцатых годов многие из ведущих работников азербайджанской сцены стали сотрудничать в кино.
Одним из первых зачинателей-энтузиастов кинодела стал видный актер и режиссер Аббас Мирза Шарифзаде. В- 1924 году он снимается в художественном фильме «Байгуш» («Сова»), в котором создает образ злого хана...Книга: "Великий мастер сцены"
Исмаил Юсиф оглы Дагестанлы
Великий мастер сцены (на азербайджанском языке)
Баку. 1960 г.Книга с дарственной надписью автора Каратаю Шарифову.
Hanifa-khanum Sharifova
Hanifa-khanum Sharifova was born on February 27 in 1904 in a family of wealthy landowners near the Volga. Hanifa-khanum's father Ahmad bay Akchurin, the owner of the great estate near Saratov, traded throughout the Russia Empire. Her mother Gul Jamal-Khatun's works, who was known as a child's writer, published in the magazines of St. Petersburg and Kazan.Whirlwind revolution broke this big family into the different pieces.
The eldest son Ismail, who got married to the representative of the Khan Gireyev's generation, was shot by the Bolsheviks, two other sons - shiny royal officers - were perished in the Civil War.Слава азербайджанского искусства
Дж. САФАРОВ
В 1925 году мне довелось впервые увидеть Аббас Мирзу Шарифзаде в спектакле «Коварство и любовь», поставленном на сцене Тбилисского театра. И хотя я был подготовлен рассказами об актере, видел очень много Фердинандов в исполнении больших артистов, герой Шарифзаде меня глубоко взволновал. Это был сильный, духовно богатый, глубоко чувствующий, но и легко ранимый человек, заставлявший люто ненавидеть мир зла и насилия, ценить все светлое и прекрасное в жизни. И как это бывает у больших художников, Шарифзаде умел проложить мосток через расстояние, разделявшее время действия пьесы Шиллера и те дни 1925 года, когда он играл Фердипанда... - Back
«Гамлет» в азербайджанском художественном театре
Оригинальный ориентализованный облик принял Гамлет на тюркской сцене. Действие перенесено в восточную провинцию, - здесь под непривычным для европейского глаза обликом восточных шейхов и придворных разыгрывается вечная философская трагедия сэра Вильяма Шекспира. И как экспансивно, горячо реагирует зритель на стремительно развертывающееся действие, прекрасно ведомое Гамлетом - Шариф-Заде или его дублером - Ульви, сильными, культурными и вдумчивыми тюркскими актерами.
Спектакль приезжал на гастроли в Москву — участвовал во Всесоюзной олимпиаде национальных театров 1930 года
Гамлет — Аббас Мирза Шарифзаде
Офелия — Ева Ханум
Полоний — Мустафа Марданов«Оригинальный ориентализованный облик принял Гамлет на тюркской сцене. Действие перенесено в восточную провинцию, — здесь под непривычным для европейского глаза обликом восточных шейхов и придворных разыгрывается вечная философская трагедия сэра Вильяма Шекспира. И как экспансивно, горячо реагирует зритель на стремительно развертывающееся действие, прекрасно ведомое Гамлетом — Шариф-Заде или его дублером — Ульви, сильными, культурными и вдумчивыми тюркскими актерами».
А. Л. Тюркский театр (К гастролям в Москве). «Гамлет» в азербайджанском художественном театре // Советский театр, 1930, № 5—6
- Back
Два триумфа Аббаса Мирзы
Мустафа Марданов
Баку, 26 октября 1963 г.Когда я вспоминаю о замечательном художнике нашего народа, о человеке, который созданными им художественными образами воспитал целую плеяду азербайджанских артистов, об актере, который стал преемником Гусейна Араблинского, о большом трагике Аббасе Мирзе Шарифзаде, то на память невольно приходит прошлое азербайджанского театра.
Вспоминать об Аббасе Мирзе - это значит представить себе тот период развития азербайджанского театра, который характеризуется его расцветом.
Мне выпала большая честь быть товарищем по искусству этого замечательного актера современности, быть свидетелем его блестящих выступлений на сценах различных театров страны, свидетелем его творческих поисков а находок. Эти дни, проведенные вместе с Аббатом Мирзой Шарифзаде, никогда не изгладятся в моей памяти... - Back
Это будет показано на экранах Баку
«Бакинский рабочий»
Недавно работники студии «Азербайджанфильм» в архивах «Госфильмфонда» СССР обнаружили негативы художественных картин, заснятых на заре рождения азербайджанской советской кинематографии. Так, например, найден негатив первого азербайджанского советского фильма «Легенда о Девичьей башне», заснятого в 1923 году. Большой интерес представляет антирелигиозный фильм «Во имя бога» («Бисмиллах»), поставленный выдающимся актером и режиссером Аббас Мирза Шарифзаде.
Среди негативов оказались также фильмы «Дом на вулкане» и «Севиль», поставленные талантливым кинорежиссером Амо Бекназаровым, картина «Лятиф», автором сценария и режиссером-постановщиком которой является представитель старшего поколения азербайджанских кинематографистов Микаил Микаилов.
Много любви и старания приложили работники фонда, чтобы изготовить качественные копии этих фильмов, которые могли бы быть показаны на экранах республики. На студии получены копии 18 художественных картин. Среди них - «Дочь Гиляна», «26 бакинских комиссаров», «Исмет», «У самого синего моря», «Игра в любовь», «Алмас», «Бакинцы» и др.
Широкий показ этих фильмов будет организован на площадях и в кинотеатрах города в дни празднования 40-летия установления Советской власти в Азербайджане. В ближайшие дни часть из них будет выпущена на экраны Баку.09.2.1959г
- Back
Правда большого таланта
Солнце азербайджанской сцены
Мамед Алиев, вице-президент Академии наук Азербайджанской ССРЗавтра трудящиеся нашей республики будут отмечать 70-летие большого мастера сцены Аббаса Мирзы Шарифзаде. Всю свою светлую жизнь А. М. Шариф-заде посвятил прогрессу азербайджанского театрального искусства, и на этом благородном поприще ярко проявил свой артистический талант, став недосягаемым светочем, озарившим пути развития азербайджанского театра.
Впервые я увидел Аббаса Мирзу Шарифзаде в 1919 году, в роли Отелло. Конечно, тогда я был не в силах дать полную оценку игре актера, его высокому мастерству. Однако яркое художественное впечатление, которое он произвел на меня, до сих пор остается в памяти. Образ Отелло, созданный великим мастером сцены, увлекал всю молодежь того времени. В него была влюблена не только ДОЧЬ сенатора, но и все зрители. В дальнейшем я видел Аббаса Мирзу еще в двух трагедиях Шекспира - Гамлете и Макбете. Если Гамлет был создан в период расцвета его гения, то Макбет венчал творческий путь актера и явился его «лебединой песней».
Аббас Мирза Шарифзаде оживил героев Шекспира на азербайджанской сцене, взял на себя роль первооткрывателя.
Создание образа Гамлета на сцене азербайджанского театра явилось яркой страницей в истории театра. Аббас Мирза отказался от трафарета, который выработался в трактовке этого образа, и многое сделал для того, чтобы с особой силой в герое Шекспира прозвучали общественные идеи. Именно после этого слава Шарифзаде вышла за пределы республики, и азербайджанский актер занял почетное место в мировом списке мастеров сцены, воплотивших этот сложнейший образ.
Большой успех «Макбета» на азербайджанской сцене также связан с творческим отношением Аббаса Мирзы к этой роли.
Шарифзаде создал образ Гуинплена в пьесе «Человек, который смеется», поставленной в азербайджанском театре в 1928 году. Хотя этот образ и не занимает СТОЛЬ видного места в творчестве великого актера, как скажем, Отелло, Макбет, Карл Моор, тем не менее Аббас Мирза Шарифзаде исполнил эту рол с присущим ему темпераментом.
Аббас Мирза Шарифзаде наибольшего успеха добивался в исполнении ролей революционных героев. Это особенно относится к произведениям азербайджанских драматургов. По утверждению исследователя его творчества, доктора искусствоведения Джафара Джафарова, самыми любимыми ролями Шарифзаде были Айдын, Октай, Эльхан, Шейх Санан, роли, пронизанные героикой. Его привлекала в этих ролях непримиримость героев с окружающей их действительностью, стремление помочь оскорбленным и униженным. Вслед за авторами актер стремился донести до зрителя передовые идеи своих героев, их гуманизм, их стремление к свободе и прогрессу. Несмотри на всю слабость произведения Гусейна Джавида, в исполнении Аббаса Мирзы Иблис становился ярким обличителем несправедливости. Таким же был Аббас Мирза и в Айдыне, и в Октае, и в Шейхе Санане. Весь «секрет» творческих достижений Аббаса Мирзы Шарифзаде заключался в том, что он жил мечтами и мыслями своих героев, радовался и переживал вместе с ними. У него было редкое умение перевоплощаться. Мало того, Шарифзаде обладал еще одним неоценимым даром: он становился активным сторонником идей и дел своего героя. В нем сочетался актер и трибун, и именно потому его герои, созданные на советской сцене, могли говорить с современником на одном языке.
"Аббас Мирза был актером романтического склада. Почти все его герои оказались людьми, идущими впереди своего времени, людьми больших мечтаний. Большинство его героев погибало с честью, или уходило со сцены полными воинственности и революционности. Это имело особое значение для зрителей двадцатых-тридцатых годов, способствовало подъему революционной активности советских людей.
Азербайджанский народ всегда любил театр, рассматривая его, как важнейший очаг культуры. Однако приходится констатировать, что в двадцатые-тридцатые годы тяга к театру была значительно большей, чем сейчас. Наша интеллигенция, трудящиеся с большой радостью шли в театр, с огромным нетерпением ожидали новых спектаклей, они глубоко интересовались творческой жизнью театрального коллектива. Это было замечательной традицией, и ее следует возродить и еще больше укреплять.
Когда думаешь о роли театра в жизни Баку тех лет, невольно связываешь его влияние с образом Аббаса Мирзы Шарифзаде, с его замечательным искусством, неотразимо действовавшим на зрителей.
Вспоминая Аббаса Мирзу Шарифзаде, отмечая его юбилей, нельзя не задуматься о прогрессе азербайджанской сцены, о путях дальнейшего развития национального театра. Необходимо возродить лучшие традиции азербайджанского театра, связанные с Аббасом Мирзой Шарифзаде, которого я называю солнцем азербайджанской сцены. Следует ПОДНЯТЬ Наш сегодняшний театр до уровня той замечательной эпохи, которую переживает сейчас наш народ. Необходимо добавить о крепкой связи театра со зрителем. Вот какие мысли приходят сегодня. Солнце должно светить! - Back
Без грима
Самые лучшие дни моей жизни.
Много дней прошло со дня его трагической гибели, но до сих пор не угасла скорбь этой тяжелой утраты. Воспоминания воскрешают дорогой образ мужа и друга, хранят множестве дорогих мелочей...
Впервые своего будущего мужа я увидела в 1921 году на сцене. Я в то время кончала среднюю школу и лишь год назад переехала в Баку из района вместе с семьей моей сестры. Однажды сестра достала билеты в театр на «Отелло» с участием одного из самых популярных тогда актеров - Аббаса Мирзы Шарифзаде. Затаив дыхание, смотрела я на сцену, следила за каждым движением, каждым словом актеров. Спектакль превзошел все мои ожидания. Я увидела настоящего Отелло, настоящие человеческие чувства - любовь и страдание, переданные с потрясающей силой. Долго находилась я под впечатлением пьесы и мастерства Аббаса Мирзы.
Моя сестра Эсьма работала секретарем правления недавно организованного женского клуба им. Али-Байрамова. Однажды она пригласила меня на занятия драмкружка.
- Увидишь того самого артиста, который так понравился тебе, - сказала она.
Я все еще жила спектаклем, и мне казалось, что Аббас Мирза должен быть каким-то особенным, сверхъестественным человеком. Каково же было мое удивление, когда я увидела простого, очень милого человека, который сидел в углу за столиком и читал какую-то книгу.
Когда все собрались, Аббас Мирза начал репетицию. А потом сам прочитал своим ученикам отрывок из стихотворения Сабира. После занятия сестра познакомила меня с Аббасом Мирзой, а через некоторое время мы... поженились.
В жизни это был очень милый, трудолюбивый и скромный человек, хороший друг и товарищ, готовый всегда и во всем помочь знакомым и незнакомым,
У нас в доме постоянно бывало много людей - артисты, писатели, поэты, композиторы и музыканты. Особенно дружен был Аббас Мирза с композитором Муслимом Магомаевым, замечательными мастерами азербайджанской оперы Гусейн Кули Сарабским и Бюль-Бюлем, художниками Лятифом Керимовым и Рустамом Мустафаевым, поэтом Сулейманом Рустамом. Многие из актеров, писателей и поэтов, бывавших в нашем доме, делали тогда только первые шаги в искусстве.
Трогательная, задушевная дружба связывала Аббаса Мирзу с драматургом Джафаром Джаббарлы, актером, а в последствии режиссером и руководителем оперного театра, Исмаилом Идаятзаде и его женой Солтан-ханум. Собираясь вместе, чаще всего после спектакля, друзья обычно давали «зарок» отдыхать и не говорить ни о чем, так или иначе связанным с работой. Но выдержки хватало всего на пять-десять минут - и снова разгорались жаркие споры о пьесах, сыгранных ролях, задуманных новых работах. Мечтали о новых постановках, образах. Все это были люди, страстно влюбленные в искусство. Искусство заполняло всю их жизнь, и ему они отдавали себя без остатка.
Я помню, с какой тщательностью Аббас Мирза готовился к любой роли - будь она но-вая или уже сыгранная десятки раз. Как ювелир, отделывая каждое слово, каждый жест и взгляд.
Аббас Мирза был очень дружен и близок с главным режиссером театра Александром Александровичем Тугановым, которого он высоко ценил как замечательного мастера сцены Перед постановкой «Невесты огня» Джафара Джаббарлы они вместе с драматургом почти ежедневно после очередных репетиций собирались у нас дома и тщательно обсуждали отдельные детали роли Эльхана, которую исполнял Аббас Мирза, всей пьесы в целом. Нередко ним присоединялся и актер Ульви Раджаб, исполнявши роль брата Эльхана - Акшина. Сцену в тюрьме из последнего акта они готовили сообща почти месяц, отшлифовывая тончайшие оттенки сценического рисунка роли.
Вместе с драматургом готовил Аббас Мирза заглавную роль в пьесе Джафара Джаббарлы «Октай эльоглы» и одну из своих лучших работ - роль Шейха Санана. С Гусейном Джавидом они засиживались до самого рассвета, поглощая чашку за чашкой крепкий восточный кофе.
Большое влияние на творчество Аббаса Мирзы оказали мастера МХАТа, гастролировавшие в Баку в 1925 году. После их гастролей Азербайджанский театр осуществил постановку драмы Горького «На дне», в которой Аббас Мирза сыграл роль Барона. Готовясь к этой роли, Аббас Мирза увлекся Горьким, перечитал множество его произведений. Долгий и упорный труд оказался ненапрасным: настоящий горьковский Барон предстал перед азербайджанским зрителем.
Во время гастролей МХАТа Аббас Мирза познакомился и сблизился с выдающимися мастерами сцены - И. Москвиным, В. Качаловым. Они часто бывали у нас в гостях, много спорили о театре, о горьковской пьесе, о трактовке тех или иных ролей.
Аббас Мирза очень любил музыку, хотя и не имел никакого музыкального образования и сам не играл ни на одном музыкальном инструменте. Мы часто бывали в опере, на концертах в филармонии. Мужа увлекал образ пушкинского Германа. Он очень любил «Пиковую даму» Чайковского и мечтал сам воплотить Германа на сцене. Вместе со своим другом Исмаилом Идаятзаде Аббас Мирза готовился осуществить постановку «Пиковой дамы» на сцене драматического театра, но их замыслам не удалось осуществиться: трагическая гибель Аббаса Мирзы прервала эту работу.
Аббас Мирза обладал тонким художественным вкусом, и его советы ценили многие музыканты-профессионалы. Помню, как прислушивался к его замечаниям молодой тогда композитор Афрасияб Бадалбейли, писавший музыку к спектаклю «Невеста огня»: они вдвоем прослушивали новые мелодии, искали наибольшую выразительность музыкального оформления, призванного оттенить сценическое действие.
Сам Аббас Мирза отлично чувствовал музыку и умел передать эти чувства окружаю-щим. Помню, летом 1924 года мы гостили у моих родителей под Саратовом. Однажды наш друг - врач Руфат-Паша. отлично владевший таром, наигрывал любимую мелодию Аббаса Мирзы - мугам «Карабах шикестеси». Аббас Мирза стал декламировать слова, и, несмотря на то, что окружающие не знали языка, целая толпа собралась вокруг актера и музыканта и, как зачарованная, слушала одушевленное искренним чувством исполнение старинного мугама.
Любил Аббас Мирза и природу. Дом моих родителей стоял на берегу реки. Страстный рыболов, муж поднимался на заре, перед самым восходом солнца собирал удочки и шел к реке. Часами следил за поплавком и, если улов был хорошим, радовался, как ребенок, и будил весь дом: «Свежая рыба, скорее жарьте, а то убежит!» Постоянным спутником Аббаса Мирзы в походах на рыбалку был наш сын Эртогрол,
Аббас Мирза был нежным отцом, заботливым чутким товарищем. Он помогал материально молодым, начинающим артистам, поддерживал творческую молодежь. Совершенно чужда была ему зависть, мелкое соперничество, театральные интриги.
- «Чтобы быть хорошим артистом, надо быть прежде всего хорошим человеком», - любил повторять он. И он действительно был Человеком В самом высоким смысле слова.
Ханифа-ханум ШАРИФОВА. - Back
Выдающийся мастер сцены
Молодежь Азербайджана, 27.10.1963
С азербайджанским театром я впервые познакомился в 1921 году, когда сам начал работать в грузинском театре. В тот период в помещении театра Руставели одновременно работало несколько национальных театральных коллективов; кроме грузинского, в том же здании работали азербайджанский и армянский театры. У нас была одна общая администрация. Работали мы дружно. Коллективы этих трех театров были сильны своим общим творческим составом и их спектакли привлекали не только зрителей своей национальности, но и более широкую аудиторию.
Почти как правило, мы смотрели спектакли всех жанров. В частности, я и мои сверстники очень любили посещать спектакли азербайджанского театра. Это был тогда молодой художественный коллектив, состоящий главным образом из молодых творческих сил.
Никогда не забуду игру чудесных актеров, которых видел на азербайджанской сиене в Тбилиси: Мустафы Марданова, Ахмеда Салахлы, артистку Солмаз, А. Сеафи, М. Кирмаишахли - артиста и режиссера, художника Н. Султанова, Ибрагима Исфаганлы, который был одновременно и режиссером и руководителем театра.
В первое время в азербайджанский театр в качестве главного режиссера был приглашен выдающийся режиссер и актер Александр Александрович Туганов. Этот замечательный мастер положил очень много труда на благо и процветание азербайджанского театра. Туганов впоследствии переехал в Баку и продолжал работать в своем любимом азербайджанском театре.
Кроме основного состава у азербайджанского театра была хорошая традиция приглашать на гастроли лучших мастеров азербайджанского театра из Баку.
Особо запомнился мне выдающийся мастер сцены и замечательный актер Аббас Мирза Шарифзаде, который почти регулярно приезжал на гастроли в Тбилиси с 1921 по 1925 г. Он был одним из выдающихся мастеров сцены, прожившим короткую, но богатую творческую жизнь, играл ведущие роли как в национальном, так и в классическом репертуаре.
Я видел спектакли с участием Шарифзаде, они превращались в целое событие в городе. Публика встречала его бурными аплодисментами. После окончания спек-такля овациям не было конца. Я перевидал Шарифзаде во всех ведущих ролях, которые он исполнял в Тбилиси.
Хочется поделиться своими впечатлениями о некоторых из этих ролей.
Много времени прошло с тех пор, почти 40 лет, но образы, созданные Шарифзаде, остались в памяти. Он создал глубокий многогранный образ Надир-шаха. Это был честолюбивый, надменный самовлюбленный герой, напоминающий шекспирского Кориолана, который, оторвавшись от народа, становится жертвой своего же честолюбия. Шарифзаде был мастером перевоплощения. Своеобразно играл он в романтической пьесе «Шейх Саман». Главного героя - молодого влюбленного. Часть действия этой пьесы происходит в Тбилиси. Шейх Санан влюбляется в Тамару, но тут преградой становится религия. Трудные задачи ставят перед шейхом Сананом родные Тамары и православное духовенство. Но искренно влюбленный юноша преодолевает все препятствия. Тема пьесы, в основном, вопрос религии, и шейх Санан-Шарифзаде убеждал нас своей искренностью и правдивостью созданного им образа. Этот спектакль запомнился также и богатством оформления. Убедительно были сделаны массовые сцены.
Сильный образ дореволюционного артиста Шарифзаде создал в спектакле «Октай Эльоглы». Пьеса рисует угнетенное состояние дореволюционного театра в Азербайджане. Играя в ней главную роль актера Октая, Шарифзаде изображал мужественного гражданина, борющегося за права своего национального театра, тем самым защищающего национальную культуру, интересы своего народа. Не понимая языка, мы все восторгались игрой этого чудесного артиста. Вообще азербайджанский язык музыкален, ритмичен и мягок, а в устах этого замечательного мастера он звучал еще изящнее и задушевнее.
Я видел Шарифзаде и в классических пьесах, например, в «Отелло». Его Отелло - герой мужественный и благородный, бесконечно доверчивый, верящий в людей, не допускающий возможности обмана и коварства. Этим актер оправдал психологическую канву роли. Особо сильно запоминающимися сценами Шарифзаде были: сцена пробуждения ревности и финальная сцена.
Тбилисский зритель видел Шарифзаде и в других ролях. Так, например, в пьесе «Дьявол». Это была глубоко гуманная пьеса, обличающая войны и милитаризм. Видели мы его и в дореволюционной пьесе «Айдын».
В последний раз тбилисский зритель встретился со своим любимым актером Аббасом Мирза Шарифзаде в 1926 году. Очень горячо встретила тбилисская аудитория своего любимого актера. Он еще раз восхитил всех своим блестящим талантом, исполнив роль Гамлета, как великую трагедию человеческого разума и мысли.
После этого тбилисский зритель не встречался с Шарифзаде в Грузии, но мы были хорошо осведомлены о его творческих успехах. И вдруг в расцвете лет тра-гически оборвалась жизнь этого замечательного мастера и гражданина. А сколько пользы и радости мог бы он принести своим ярким талантом, своим высоким гражданским сознанием, своей замечательной родине - Азербайджану, которую он горячо любил.Додо АНТАДЗЕ, председатель Театрального общества Грузии, народный артист республики
- Back
Жил в искусстве, боролся, побеждал
А. М. Шарифзаде к 70-летиюсо дня рождения
Властитель думПо-настоящему крупный актер, как и выдающийся писатель, художник - выразитель своего времени, устремлений его передовых людей. И история театра с гордостью хранит имена тех, кто шел с веком наравне, кто стал «властителем дум» целых поколений.
Одно из таких имен - Аббас Мирза Шарифзаде. По величине таланта, по роли в развитии азербайджанской культуры Шарифзаде стоит, пожалуй, рядом с Джафаром Джаббарлы и Узеиром Гаджибековым. Правда, у Шарифзаде был великий предшественник, предопределивший во многом черты его яркого, страстного и возвышенного искусства. Это - Гусейн Араблинский, о котором справедливо говорили, что в его лице азербайджанский театр обрел своего гения. Но сценические достижения Араблинского нисколько не затмили изумительного дарования Шарифзаде, наоборот, они создали питательную почву для его расцвета. Шарифзаде не только воспринял традиции Араблинского, но доказал, что традиции в театре могут жить и развиваться не вопреки, а благодаря самобытности и неповторимости таланта последова-телей этих традиций. К счастью, сценическая жизнь Шарифзаде протекала в исторических условиях, не идущих ни в какое сравнение со временем, когда мужественно прокладывал свой путь в искусстве Араблинский. И "Шарифзаде, конечно, испытал многие невзгоды артистической жизни, и известность, которую он приобрел еще до революции, досталась ему ценой немалых страданий и лишений. Но лучшая пора его творчества связана с годами возрождения национального театра, начавшегося с установления Советской власти в Азербайджане. Один из горячих почитателей Шарифзаде писатель Таги Шахбази сказал, что «Аббас Мирза возвеличил азербайджанскую сцену, а последняя высоко подняла его имя». В этом диалектическом единстве и должна быть осмыслена деятельность Шарифзаде в советские годы. Нельзя представить азербайджанский советский театр без Шарифзаде, но и Шарифзаде
обрел себя благодаря национальному сценическому искусству. В сложном процессе становления и развития советского театра в Азербайджане Шарифзаде сыграл выдающуюся роль прежде всего потому, что именно в его творчестве нашла свое положительное разрешение главная проблема театра - проблема утверждения на сцене национального героя из народа. Это означало полное обновление содержания искусства театра, призванного служить победившему в революции народу. Путь к такому герою в азербайджанском театре был длительным и. противоречивым. Это объяснялось своеобразием развития художественного процесса в Азербайджане, запутанной борьбой различных идейных и сти-листических направлений. У нашего театра в первое время не было новых пьес, посвященных борьбе народа за социалистическое преобразование общества, их не было и у многих других театров страны, в особенности театров; академического характера. Приходилось идти к утверждений нового через переосмысление старого репертуара. Ведь история театра знала немало примеров, прочтения крупнейших классических ролей в свете тех идеалов, которые приносили собой новые исторические эпохи. А у азербайджанского театра был достаточный опыт в создании классических образов. В его арсенале были и Шекспир, и Шиллер, и Гейне, не говоря уже о национальной классике. Очень важное значе-ние для нашего театра имело и то. обстоятельство, что в первые годы революции с ним сотрудничали два драматурга большого дарования - Дж. Джаббарлы и Гусейн Джавид, мотивы творчества которых хотя и были далеки тогда от современности, но отличались глубоким гуманизмом. Когда перебираешь в памяти репертуар Шарифзаде, основные роли, вырисовывается удивительно цельная картина роста и развития его героя, как бы отразившая в себе борьбу человечества за торжество своей светлой мечты. Герой Шарифзаде от романтического бунтарства приходит к революционному действию и дальше к новому человеку, вооруженному социалистическим мировоззрением.
МНЕ УЖЕ приходилось высказывать мысль о том, что в отношении сценических образов Шарифзаде, при всем их идейном и стилистическом многообразии, можно и должно говорить о собирательном персонаже, в котором есть черты, в той или иной, мере типичные для большинства: ролей актера. Такой персонаж предстает незаурядным, одержимым в стремлениях, благородным по натуре человеком, который находится в разладе с антигуманистической средой, но в то же вре мя сам внутренне противоречив, что в совокупности обусловливает его трагическую судьбу.
Шарифзаде - актер трагического плана, он испытал известное влияние дореволюционных трагиков плана братьев Адельгейм. Но его преимущество в том, что он не странствовал со своим «эффектным» репертуаром, а трудился в жизнеспособном, растущем коллективе, создающем театр для народа. Шарифзаде заботился об искусстве целого, об ансамблевом театре, находящемся в идейном и эстетическом родстве со зрителем - гражданином, борцом, строителем.
Мировоззрение актерагражданина, сына своего народа сыграло решающую роль в том, что герой Шарифзаде, несмотря порой на отдаленность эпохи, в которую жил, и вопреки исторической ограниченности своих идей, оказывался созвучным современности, близким и дорогим творцам социалистического общества. И всегда это был в сущности образ героический и возвышенный.
Человек, который представал со сцены, боролся против тиранов - земных и небесных, он выступал против шахов, королей, ниспровергал догмы религии, яростно сопротивлялся всякому насилию над личностью. Полководец Отелло - воплощение гуманизма, направленного против фальши в человеческих отношениях, против социальных и расовых предрассудков, Шейх Сянан, которого поиски ис тины привели к отрицанию религии, как одной из причин разделения и разобщения людей; Уриель Акоста - голландский философ, страстный борец против подавления свободы мысли; Айдын и Окгай - обличители капитализма лжи и ханжества буржуазного мира; Гамлет - венец трагического репертуара Шарифзаде, в котором актер увидел не только глубокую меланхолию, но и стремление к действию. Даже отрицательные герои Шарифзаде, такие, как Каджар. Надир-шах, Иблис, служили утверждению тираноборческих и богоборческих идей. И, как мы уже говорили, от образа к образу яснее, осмысленнее становился идеал его героев. Если у Айдына и Октая протест против несправедливости мира проявлялся в индивидуалистическо-анархическом плане, то у Гявэ, Энтере, Карла значительно более ощутимы социальные мотивы. Через углубление героического собирательный персонаж Шарифзаде шел к осознанному революционному действию, что нашло свое яркое выражение в образе Эльхана в спектакле «Невеста огня», поставленном впервые в феврале 1928 года. Этот спектакль стал переломным в развитии азербайджанского театра, значительной вехой в утверждении на сцене национального героя из народа.
Герой нового типа предстал в спектакле «В 1905 году», где Шарифзаде впервые создал на сцене образ подлинного революционера из народа, рабочего-большевика Зйваза, в котором героическое соединилось с идеями социализма. Но Шарифзаде не суждено было сделать еще один шаг, чтобы создать на сцене образ своего современника - советского человека. Если не считать попытку сыграть в спектакле «Тень» в Рабочем театре роль крестьянина-середняка, то можно сказать, что воплощение на сцене образа современника осталось заветной, но не осуществленной мечтой Шарифзаде.
ЭВОЛЮЦИЮ персонажа Шарифзаде следует рассматривать не только в плане идейном, она имела существенное значение и в развитии художественного стиля актера, принципов его сценического мастерства. И если бунтарствующий герой, скажем, Айдын или Октай, требовал больше романтической краски, то трактовка героического и революционного характера усиливала реалистические черты искусства Шарифзаде. И вся полоса, последовавшая после Эйваза, отмечена усиленным тяготением актера к простоте и естественности. Но это вовсе не лишало приподнятости, страстности, возвышенности его героев, в том числе Макбета (1936 год), составившего вершину реалистического мастерства Шарифзаде.
Известный русский театровед П. Марков, говоря о творчестве Шарифзаде еще в 1930 указывал, что он стоит на уровне современной театральной культуры и стилистическое своеобразие дарования органично для азербайджанского актера, в котором музыкальность, поэтической выразительность, страстность, темперамент и динамизм гармонируют с естественной патетикой.
Героическое и возвышенное всегда составляли существенные черты советского театра, и не случайно, что современные буржуазные модернисты направляют свой удары именно по этим его свойствам, проповедуя растленную теорию дедраматизации, дегероизации сценического искусства. Отмечая память Шарифзаде, мы испытываем чувство гордости за большого актера и национальный театр, которые боролись за героическое искусство, увлекающее народ своим граждан-ским пафосом, красотой и правдой, своих образов, светом своих идеалов. Театр Шарифзаде, каким мы,. современники актера, воспринимали его, был театром больших идей, ярких человеческих страстей и героических действий, и поэтому он навсегда вошел в арсенал многонационального советского искусства.
Искусство Шарифзаде, гуманистическое и интернационалистическое по своему содержанию и духу, является великой школой для современных актеров. Оно учило и учит их служить безраздельно народу, учит высокому вдохновенному мастерству.
Джафар ДЖАФАРОВ. - Back
Жил в искусстве, боролся, побеждал
В дни, когда широко отмечается 70-летний юбилей Аббас Мирзы Шарифзаде, перед моим мысленным взором встает, как живой, этот человек, выдающийся мастер азербайджанской сцены, ясно вспоминается каждый день, проведенный вместе, отчетливо предстают даже самые небольшие эпизоды его жизни.
Впервые я увидел его на сцене в 1910 году. Среди творческой интеллигенции города распространился тогда слух о том, что в любительском кружке одного клуба играет очень способный молодой человек. Естественно, люди, близко связанные с театральным искусством, заинтересовались этим. Однажды вместе с Абдурагимбеком Ахвердиевым, Джангиром Зейналовым и Гусейном Араблинским мы отправились в этот клуб. Шел спектакль «Несчастный юноша». И когда мы увидели Аббас Мирзу, выступавшего а роли Фархада, поняли, какое это незаурядное дарование.
С тех пор я не раз смотрел его в самых различных постановках. В 1916 году встал вопрос о приглашении в драматический коллектив при культурно-просвети-тельном обществе «Сафа» Аббас Мирзы Шарифзаде. Вскоре он стал выступать с нами, дарование его раскрывалось все щедрее.
1920-й год открыл перед Шарифзаде величайшее поле деятельности. Он работал с огромным подъемом и настроением. В атмосфере творческого общения с видными драматургами Азербайджана, дружбы с такими яркими режиссерами, как Александр Иванов и Александр Туганов, в постоянном и углубленном чтении самой разнообразной литературы формировался художник, шлифовался его талант, росла эрудиция. И все, что он приобрел, со свойственной ему щедростью души он стремился передать людям, товарищам по искусству. Мы любили, когда он говорил на худсоветах, обсуждениях спектаклей, творческих совещаниях, он умел очень точно подметить важное, очень тактично высказать замечания. Чуткий и отзывчивый к людям, он шел на помощь каждому» кто в том нуждался. Общительный, милый, он привлекал к себе многих. Ему было дело до всех и до всего.
Вместе с драматургом Джафаром Джабарлы, с которым он очень дружил, Аббас Мирза напряженно думает о развитии театрального искусства республики, горячо интересуется вопросами кино. Когда к 50-летию со дня смерти М. Ф. Ахундова было решено снять фильм «Гаджи Гара», Аббас Мирза взялся за его постановку. Он оказался очень тонким и вдумчивым режиссером. Я как директор Азербайджанского драматического театра имени М. Азизбекова был одним из руководителей съемочной группы, имел возможность каждый день очень близко наблюдать Аббас Мирзу. Работать с ним было большой радостью. Он был на съемках в состоянии какого-то высокого накала, когда одна творческая находка сменялась другой, еще более яркой, когда разливалось просто неуемное море фантазии и изобретательности. Я снимался в этом фильме в роли Байрамалибека и с. большим удовольствием вспоминаю минуты творческого соприкосновения с Шарифзаде - .режиссером. Аббас Мирза не навязывал своего толкования роли, он побуждал актера думать, творить, а сам очень тонко и точно направлял этот поток творчества в одно русло общей задачи.
Творчество Аббас Мирзы Шарифзаде по своему значению выходило далеко за рамки нашей республики. Во время своих выступлений в Тбилиси, в гастрольных спектаклях театра в Москве, Казани, Ленинграде и других городах он силой своего вдохновения умел увлечь зрителя, совершенно не понимающего азербайджанского языка, заставить его почувствовать, понять характер его героя, полюбить его.
Своей трактовкой Отелло, Гамлета, Фердинанда, Карла он восхищал многих актеров, знатоков театра. С большой похвалой отзывался о нем Станиславский, который в дни гастролей МХАТа в Баку смотрел спектакли с участием Аббас Мирзы. Встречаясь, с Шарифзаде, Станиславский подолгу говорил с ним, а на прощанье подарил книжку «Моя жизнь в искусстве».
Спектакль «На дне» в постановке Театра имени М. Азизбекова с интересом смотрел Алексей Максимович Горький. Он был особенно доволен воплощением образа Сатина, которого играл Аббас Мирза.
Да, большой это был человек, актер, гражданин. И сейчас, просматривая записи, документы, фотографии, я вспоминаю его и с новой силой переживаю события прошедших лет...
Гаджиага АББАСОВ, народный артист республики. - Back
«Таких друзей забыть нельзя…»
Бакинский рабочий
27.10.1963
САНДРО Шаншиашвили. Это - имя писателя, драматурга, автора «Анзора», шедшего в 30-х годах с триумфальным успехом, сценариста фильма «Арсен», ши-роко известно в Азербайджане. Старейшие деятели театрального искусства хорошо знают о сердечной дружбе, которая связывала Шаншиашаили с нашими выдающимися актерами и особенно с Аббас Мирзой Шарифзаде. Это и привело нас в Тбилиси, на тихую улицу Мачабели, в старинный дом, где живет драматург.
Как только мы с Ибрагимом Исфаганлы, народным артистом Грузинской ССР, видным актером азербайджанского театра в Тбилиси, сказали о цели нашего посещения, Сандро Шаншиашвили страшно разволновался:
- Как же, как же, хорошо помню Аббас Мирзу, таких друзей забыть нельзя. Вот здесь у окна он читал мне чудесный монолог Шейх Санана, восхищенного красотой Тифлиса. Да мало ли чудесных часов провел я с величайшим наслаждением в обществе этого человека за долгие годы нашей дружбы.
С первой же минуты, когда я увидел его на сцене театра им. Руставели Б спектакле азербайджанской труппы «Отелло», я был покорен. Даже в сцене сената, где он стоял безмолвный, недвижимый, он был прекрасен. Это была совершеннейшая скульптура, словно излучающая сияние ума, чистоты и благородства. А когда Отелло произносил свой монолог, я не мог не восхищаться изумительной силой и гибкостью голоса актера. И, конечно, после окончания спектакля немедленно отправился за кулисы, здесь меня познакомил с Аббас Мирзой известный грузинский режиссер Сандро Ахметели. А затем Сандро пригласил нас всех к себе, чтоб отпраздновать успех азербайджанского артиста;
И с тех пор, как только актер приезжал в Тбилиси, мы непременно встречались. А приезжал он очень часто. Сыграет новую роль в Баку, и едет в Тбилиси. - Back
Памяти талантливого артиста
Баку
24.10.1963
С годами блекнут многие события, факты. Но никогда из памяти нашей не исчезнут имена тех, кто щедро отдает людям тепло своей души.
Широко отмечает республика юбилей замечательного художника сцены, народного артиста Азербайджанской ССР Аббаса Мирзы Шарифзаде. На днях выходит из печати книга воспоминаний о нем: пишут деятели литературы и искусства, нефтяники, педагоги, колхозники.
В связи с 70-летием талантливого артиста издаются книги «Гордость театра» и «А. М Шарифзаде в театре и кино». В книжных магазинах можно будет приобрести брошюру Д. Джафарова на азербайджанском языке - «70 лет Шарифзаде».
Председатель Азербайджанского театрального общества М. Марданов показывает несколько открыток. На них Аббас Мирза запечатлен в своих лучших ролях, это герои Шекспира - романтический Гамлет, страстный Отелло, жестокий Макбет, Айдын из одноименной пьесы Джафара Джаббарлы.
На ленинградском Монетном дворе отчеканены юбилейные нагрудные значки.
Народный артист Азербайджанской ССР М. Дагестанлы и театровед Д. Сафаров побывали во многих городах республики. В Кировабаде и Нахичевани, Нухе и Закаталах, Варташене и Мингечауре они прочли 34 лекции о выдающемся художнике, поднявшем национальное сценическое искусство до уровня современной театральной культуры.
Широко отметит 70-летие классика Азербайджанской сцены общественность братских республик-Грузии и Армении. В ноябре этого года в Тбилиси и Ереване состоятся юбилейные сессии. На них с докладами выступят народный артист СССР А. Хорава, народный артист Армянской ССР профессор В. Вартанян, член-корреспондент Академии наук Азербайджанской ССР профессор Д. Джафаров, народный артист республики профессор М. Мамедов.
Ванда ВЯЦИРА. - Back
Посвящается выдающемуся артисту
Баку, 24.10.1963
В АЗЕРБАЙДЖАНСКОМ театральном музее готовится выставка к 70-летию со дня рождения замечательное актера и первого кинорежиссера республики Аббас Мирзы Шарифова.
Выставка отражает славный творческий путь азербайджанского актера, исполнителя многих классических ролей. На выставке будут демонстрироваться фильмы «Гаджи Кара», «Во имя бога».
Отдельную экспозицию выставки посвятят режиссерской работе Аббаса Мирза Шарифова в Азербайджанском государственном театре оперы и балета. Материалы ее расскажут с его работе над операми «Ашиг Кериб», «Лейла и Меджнун», опереттой «Аршин мал алан» и другими. Приводятся интересные высказывания современников - композитора Узеира Гаджибекова, писателя Гусейна Джавида и других об Аббас Мирзе Шарифове.
«Аббас Мирза, - это талант, - сказал Джафар Джаббарлы. - Он талант-самородок. Мастерство родилось вместе с ним, мастерство в его жилах, в крови».
Выставка, посвященная выдающемуся актеру, откроется в октябре, в дни юбилея, в Азербайджанском драматическом театре и. Азизбекова. - Back
А. М. Шарифзаде на экране
Молодежь Азербайджана, 30.10.1963
Шемаха. Домик на узкой и пыльной улочке. Здесь провел свои детские годы Аббас Мирза Шарифзаде. По этой дороге его семья отправилась в Баку после землетрясения.
Так начинается документальный фильм производства хроникального отдела киностудии «Азербайджанфильм», посвященный жизни и творчеству замечательного азербайджанского актера. Создатели фильма режиссер А. Мусаев и оператор В. Конягин широко использовали архивные документы, фотоснимки и другие материалы, отражающие жизнь А. М. Шарифзаде.
На экране - кадры из антирелигиозного фильма «Бисимиллах». Режиссером этого фильма был А. М. Шарифзаде. Замечательный артист отдавал немало сил и энергии развитию киноискусства в Азербайджане.
Документальный фильм знакомит зрителей с семьей А. М. Шарифзаде - его женой Ханифой Ханум, сыновьями Каратаем, Эртогрулом и дочерью Фирангиз.
В фильме значительное место отведено воспоминаниям народного артиста республики Хаджиага Аббасова о А. М. Шарифзаде. - Back
Юбилейный вечер
26 октября в Азербайджанском академическом драматическом театре имени М. Азизбекова состоялся торжественный юбилейный вечер, посвященный 70-летию со дня рождения выдающегося мастера азербайджанской сцены Аббаса Мирзы Шарифзаде. В нем приняли участие деятели искусства и литературы, представители творческих и общественных организаций республики, а также гости из Грузии и Армении.
Вступительным словом вечер открыл министр культуры Азербайджанской ССР М. К. Курбанов.
С докладом о творчестве выдающегося актера и режиссера выступил член-корреспондент Академии наук Азербайджанской ССР Дж. Джафаров, осветивший важную роль, которую сыграл М. А. Шарифзаде в становлении и развитии азербайджанского советского театра.
Представители театральной общественности Грузии и Армении народный артист СССР Акакий Хорава и заслуженный деятель искусств Армянской ССР. Г. М. Гаэарян говорили о большой популярности, которой пользовалось творчество выдающегося азербайджанского артиста среди зрителей Закавказья, подчеркивали важность завещанных им традиций для советского театра.
С воспоминаниями о юбиляре выступили народный писатель Азербайджана Мирза Ибрагимов, народные артисты республики Исмаил Дагестанлы и Сона Гаджиева, народный художник республики С. М. Ефименко, народный артист Грузинской ССР Ибрагим Исфаганлы.
В заключение собравшимся были показаны двухактная пьеса Сабита Рахмана «Любимые роли» и киножурнал, посвященные юбиляру.
В фойе театра была развёрнута обширная выставка, рассказывающая о жизни и творчестве выдающегося азербайджанского артиста.
На вечере присутствовали тт. А. Д. Амиров и М. А. Искендеров.
(АзТАГ)
Молодежь Азербайджана
30.10.1963 - Back
Бакинский рабочий
22.10.1963
В связи с 70-летием со дня рождения народного артиста Азербайджанской ССР Аббас Мирзы Шарифзаде коллектив театрального отдела Музея Низами подготовил передвижную выставку, которая рассказывает о жизни и деятельности замечательного азербайджанского актера. Научные сотрудники музея С. Джабарова, Т. Джавид, Касумова и художники-оформители А. Хайд и А. Зейналов постарались сделать выставку интересной и запоминающейся. На днях она будет демонстрироваться в помещении Азербайджанского драматического театра имени М. Азизбекова. - Back
Выдающийся мастер азербайджанской сцены
Листая забытые страницы...
Фотодокументы архива рассказывают сегодня об одном из выдающихся артистов, чье имя навсегда вошло в историю азербайджанского театра. Аббас Мирза Шарифзаде - это один из тех людей, которые оставили после себя яркий след в культурной жизни народа.
1903 год. Шарифзаде В составе профессиональной группы азербайджанских артистов Баку впервые выступает в пьесе Мольера - «Лекарь поневоле». Дебют в женской роли - так начался творческий путь молодого артиста, страстного поклонника великого трагика дореволюционного театра Гуеейна Араблинского.
Его оценили и полюбили зрители. Его появление на сцене сопровождается продолжительными аплодисментами. Он играет роли разные по характеру и стилю - от водевиля до трагедии.
К этому периоду относятся и несколько фотографических снимков, хранящихся в Центральном государственном архиве кинофото-фонодокументов Азербайджанской ССР. Оба документа сняты неизвестным фотографом, оба датированы приблизительно - один 1917, а другой 1918 годами. На этих фотографиях Аббас Мирза Шарифзаде снят в общей группе с артистами. На другом снимке - за 1922 год - рядом с ним выдающийся азербайджанский композитор М. М. Магомаев и талантливые артисты Г.К.Сарабский и И. Г. Идаятзаде.Успех мастера сцены растет. Но только в годы советской власти по-настоящему расцвел и окреп талант актера. Шарифзаде создает галерею замечательных сценических образов - таких, как Айдын, Октай, Отелло, Гамлет, Макбет, Эльхан и другие. С большим успехом проходят его гастроли в крупнейших городах Союза.
Джафар Джабарлы дал высокую оценку творчеству Шарифзаде. В статье о театре, опубликованной 1 мая 1924 года газетой «Коммунист», от писал: «В бенефис самого способного актера нашей сцены Аббаса Мирзы Шарифзаде были поставлены... по одному и по два акта из пьес: «Отелло», «Королевский брадобрей» , «Шейх Сянан», «Айдын» и «Иблис».
Шарифзаде впервые на сцене азербайджанского театра создал образ Гамлета. Создание столь сложного сценического образа было большой победой артиста.
«Роль Гамлета нашла в лице Шарифзаде прекрасного, вдумчивого исполнителя», - писали газеты тех лет.
Аббас Мирза Шарифзаде был всесторонне одаренным человеком. Он известен не только как выдающийся актер, но и как талантливый режиссер. С большим успехом шли поставленные им в драматическом театре спектакли - «Октай эль оглы», «Айдын». «Шейх Санан», «Рэзбойнини», в оперном театре - «Лейли и Меджиун», «Асли и Керем», «Шах Исмаил» - ... Шарифзаде пробует свои силы в кино.
Он - один из первых режиссеров Азербайджанской киностудии. Лучшие его работы в кино - фильмы «Во имя бога», «Гаджи Кара».
Среди фотографий за последние годы его жизни в архиве имеется снимок, запечатлевший мастера сцены 1936 году в роли Макбета в одноименной пьесе В. Шекспира.
Прошли десятилетия, но и сегодня школа актерской игры Аббаса Мирзы Шарифзаде живет в творчестве его последователей - артистов Азербайджанского государственного театра им. М. Азизбекова.
И. Джикдева
старший научный сотрудник Центрального государственного архива кинофотофонодонументов Азербайджанской ССР. - Back
Дом актера открыт
Отличный подарок получили мастера азербайджанской сцены. На улице Хагани, напротив театра имени Самеда Вургуна, открылся Дом актера. В его четырехэтажном здании разместились Азербайджанское театральное общество, кабинеты методические и творческие, звуко- и кинозаписей, рассчитанный на 400 мест зрительный зал, кафе и ресторан. В этом Дворце искусств, как по праву может быть назван Дом актера, будут проводиться творческие встречи и диспуты, обсуждение спектаклей, организован университет культуры.
В субботу вечером Бакинский Дом актера гостеприимно распахнул двери перед первыми посетителями. Вместе с работниками театров сюда собрались деятели других творческих организаций, строители, представители общественности.
Со знаменательным событием собравшихся поздравил председатель правления Азербайджанского театрального общества, профессор М. Мамедов.Министр культуры Азербайджанской ССР 3. Н. Багиров, народный писатель республики Мирза Ибрагимов, народный артист СССР А. Искендеров, народный артист республик Т. Кулиев, профессор Р. Тахмасиб отметили в своих выступлениях, что открытие Дома актера является новым свидетельством заботы партии и правительства о расцвете искусства Советского Азербайджана.
Тепло были встречены выступления представителей театральных обществ Грузии и Армении - народного артиста- СССР Д. Антадзе и доктора искусствоведения С. Арутюняна, а также режиссера, гастролировавшего в Баку чехословацкого цирка «Умберто» Любомира Шмейкала, передавших горячие поздравления азербайджанским коллегам.
Под аплодисменты зала оглашается постановление правительства республики о присвоении Бакинскому Дому актера имени выдающегося деятеле азербайджанское сцены А. М. Шарифзаде.(АзТАГ)
На снимке: Дом актера Баку.
Фото С, КУЛИШОВА
"Вышка"
X. 1969г. - Back
Трагедия великого трагика
«Белые пятна» нашей истории
Бакинский рабочий, 17 июня 1989 г.
Э. Алиева, А. Шарифов.Казалось, многие годы имя великого азербайджанского актера-трагика Аббас Мирзы Шарифзаде было предано забвению. О нем не писали рецензий, не проводили его юбилеев, о нем даже не говорили - это было смертельно опасно в долгие мрачные годы культа личности. Но его помнили, любили, преклонялись перед его большим талантом всегда.
Да и можно ли было забыть, хоть раз увидев, Шейх Санана, Эльхана или Дубровского, Гамлета, Макбета или Отелло в неповторимом исполнении этого замечательного мастера сцены!
Тридцать седьмой год, смерчем, ворвавшийся в жизнь страны, варварски прервал творческое восхождение Шарифзаде: он стал одним из миллионов жертв репрессий тех страшных лет и был расстрелян по решению тройки. Расстрелян. Без суда и следствия. Может, тем и объясняется факт, что в числе первых посмертно реабилитированных, еще в 1955 году по нашей республике оказался и он, Аббас Мирза Шарифзаде, народный артист Азербайджанской ССР.
Однако до недавнего времени дела по реабилитации по каким-то неведомым нам причинам не очень охотно предавались гласности. К счастью, теперь нет ни запретных тем, ни зон запретных. Более того, взят курс на восполнение забытых страниц истории, ее «белых пятен», на то, чтобы сделать достоянием потомков судьбы тех, кто безвинно по страдал в эпоху сталинщины...В ТОТ РОКОВОЙ декабрьский вечер в театре давали «Макбета». Как всегда, едва из-за сцены раздался голос Аббас Мирзы, зал, еще не видя своего любимца, взорвался громом аплодисментов. Филигранная дикция, мощный голос, помноженный на великолепную акустику драматического театра (он был построен еще до революции бакинским миллионером Г. Тагиевым), способствовали тому, что каждая фраза, сказанная даже шепотом, дыхание актера доходили до любого уголка зала, в том числе и до галерки, где обычно сидело студенчество. Люди, близко знавшие Шарифзаде, не уставали удивляться -его сценическому обаянию, его умению подчинить себе самых разных зрителей. Ведь вне театра ничто не выдавало в Аббас Мирзе великого артиста. Это был обыкновенный человек среднего роста, держался скромно, просто, поддерживал со всеми добрые това-рищеские отношения. Но как преображался он на сцене: словно и ростом становился выше! А прекрасная пластика, присущая ему, огромная внутренняя сила делали его неподражаемым. Старшие поклонники азербайджанского театра помнят, как была покорена игрой Аббас Мирзы, исполнением им ролей в шекспировских: пьесах московская элита во время гастролей театра в столице страны в 1930 году.
И, вот спустя семь лет в тот роковой вечер снова Шекспир, уже в родном театре. Когда спектакль закончился, зал долго и бурно аплодировал. Аббас Мирза еще и еще раз выходил на сцену. По словам очевидцев, он был непривычно грустен, подходил близко к рампе и, широко разводя руками в поклоне, словно хотел всех обнять. Это была последняя встреча актера с бакинцами. Шел декабрь 1937-го.
Напряженная тишина стояла в те дни и за кулисами. Все жили будто в предчувствии беды. Не было слышно обычных поздравлений по поводу удачно сыгранной роли, не раздавались шутки, и уже давно не собирались артисты после спектакля на ужины с жаркими творческими спорами. К тому времени уже были арестованы и сидели в подвалах НКВД драматург Гусейн Джавид, актер Ульви Раджаб, актер, которым мог бы гордиться любой европейский театр. И никто тогда не мог знать, что еще в июле этого страшного года под пытками во время ночных допросов разбитые в кровь губы одного известного партийного и государственного деятеля Азербайджана в беспамятстве шептали имена так называемых сообщников, якобы «завербованных им для контрреволюционного переворота». В их числе оказался и Аббас Мирза Шарифзаде, а также писатели и критики Салман Мумтаз, Хулуфлу, Ханафи Зейналлы и другие. По утрам актеры с тревогой читали на доске объявлений имена уволенных товарищей: это был плохой признак - сегодня уволили, а завтра... Да и только ли здесь, в театре, была такая обстановка?! Баку, выдержавший не одну оккупацию, совершивший две революции, Баку, названный Лениным в 1905 году «последним из могикан», жил в эти зимние дни 37-го в страхе. В научных учреждениях, на нефтяных предприятиях, в творческих коллективах недосчитывались самых талантливых, самых преданных Советской власти людей. И в том числе в театре. (Говорят, незаменимых людей лет. Думаем, это неправда. Полвека прошло, а где замена Ульви Раджабу, Аббас Мирзе Шрфифзаде и многим другим?!). После спектакля, ставшего для Аббас Мирзы последним, актеры долго не расходились. Собрались в небольшом уютном дворике театра, Аббас Мирза сел сразиться в нарды. И никто не заметил, как во двор вошли два очень похожих друг на друга своей неприметностью человека. Один из них встал за Аббас Мирзой, будто бы наблюдая за игрой. Актер почувствовал на себе чужой взгляд. Подняв голову, он пристально посмотрел на незнакомцев и сразу как-то сник, словно погас. А потом внезапно встал и, ни на кого не глядя, громко сказал: «Мян кетдим» («я- пошел»). И направился к выходу. За ним молча последовали «гости». По свидетельству случайно встретившейся им костюмерши театра, на улице около черной «эмки» стояли еще двое. Аббас Мирзу посадили в машину. И она рванула с места в сторону печально известного в Баку дома на набережной.
«Мян кетдим»... Многие десятилетия шепотом повторяли актеры эти два слова, ставшие прощанием великого трагика с ними. И как сожалели те, кто, находясь в тот страшный вечер во дворике театра, не придал им значения. С той минуты как они, слова эти, прозвучали, никто больше не видел Аббас Мирзу - ни родные, ни друзья. Он словно в воду канул, ушел в никуда, чтобы потом, спустя десятилетия, вернуться к нам легендой.
«Аббаса забрали», - крикнула женщина с ужасом, ворвавшись в театральный дворик.
Пока «эмка» мчалась по набережной, на квартире актера по улице Чадровой, 115 (ныне она носит имя Мирза Ага Алиева) уже несколько часов шел повальный обыск. Что можно было найти на квартире актера? Книги, пьесы, театральные костюмы, афиши, рецензии? Все э подряд швырялось в мешки, чтобы затем написанное арабским шрифтом подшить в аккуратные папки в качестве «компромата», свидетельствующего о преступных связях актера с иранской разведкой, задания от которой он якобы получал через некоего киоскера (оказавшегося провокатором), у которого Шадэифзаде покупал газеты. Так думали сотрудники НКВД. Им было невдомек, что тогда почти все азербайджанцы владели арабским алфавитом и что Аббас Мирза пользовался им для записей текстов пьес и своих актерских ролей.
Так и началась с того рокового вечера 3 декабря 37-го самая трагическая страница в жизни великого трагика.
Так родилось дело номер 22134, как две капли воды похожее на соткни, тысячи, миллионы других. Да вот хотя бы на дело величайшего режиссера Мейерхольда и его жены, знаменитой актрисы Зинаиды Райх, правду о которых мы прочитали недавно в центральной печати. И вот оно перед нами, это «дело» Шарифзаде, извлеченное на свет божий нашей перестройкой... Пожелтевшие от времени, потертые папки...
В застенках бериевско-багировского НКВД Шарифзаде оказался, как явствует из дела, только за то, что находился в близких связях с корифеями азербайджанской драматургии и сцены Гусейн Джавидом и Ульш Раджабом, ложно обвиненными в буржуазном национализме, и имел к тому же контакты с Рухуллой Ахундовым, «обличенным» в руководстве подпольной контрреволюционной организацией.
- ...Признаете ли вы себя виновным? - читаем в протоколе одного из первых допросов, состоявшегося в январе 1938 года, примерно через месяц после ареста.
- Не признаю...
- Но вы примыкали к мусаватской партии в период ее господства в Азербайджане.
- Нет, в мусаватской партии не состоял никогда, позиции мусаватистов не разделяю...
- Следствие предлагает вам рассказать правду о ваших политических убеждениях...
- Я полностью стою за власть Советов, Задания Коммунистической партии и Советского правительства являются для меня законом..»
И слова эти были не просто словами. Аббас Мирза Шарифзаде на деле доказывал свою преданность власти, поставившей целью - служить народу.
Один из авторов, выросший в театральной семье, с детства был знаком с великим актером, видел его много раз на сцене в театральном музее, которым руководил отец, и просто дома. Родителей связывала с актером большая дружба, не родственные узы, как думали многие, но и дружбы с ним оказалось достаточной для того, чтобы на всех этапах жизненного пути его друзьям приходилось преодолевать самые разные препятствия. Разумеется, это никак не могло повлиять на отношение к памяти великого трагика. Не случайно Шарифовы, серьезно рискуя, умели сохранить до наших дней несколько уникальных фотографий Аббас Мирзы, а с дочерью его и народной артистки СССР Марзией Давудоврй - Фирангиз, ныне народной артисткой Азербайджана, все они - друзья с детства. Так вот память сохранила обрывки долгих бесед между взрослыми, дополненные позже рассказами матери. Теперь, получив возможность заглянуть в дело Шарифзаде, а значит и в наше мрачное прошлое, многое начинаешь понимать...
Когда в Азербайджане победила Советская власть, А. Шарифзаде был уже вполне зрелым, сформировавшимся мастером сцены. 27-летний артист принял новую власть как свою. И это - не случайность. Выросший, в семье шемахинского учителя, Аббас Мирза лучше других видел беды простого народа, его тяжкую жизнь, полную лишь забот о хлебе насущном. Его коробило издевательское отношение власть имущих к людям «низшего сорта». Он вступался за понапрасну обиженных и однажды, еще до революции, был задержан на десять дней за конфликт в этой почве с околоточным. Потому и не удивительно, что Аббас Мирза поддерживал все акции молодой Советской республики, направленные на улучшение жизни трудящихся, делал все от него зависящее для просвещения родного народа, приобщения азербайджанцев к русской и мировой культуре. Его сценические герои помогали людям жить, бороться с пережитками прошлого, преодолевать религиозный дурман. Аббас Мирза был одним из тех, кто ратовал за полное раскрепощение азербайджанской женщины, всячески способствовал приходу женщин в искусство. Он решительно выступал против всего, что могло помешать этому, и в первую очередь против унижения женкой чести и достоинства. Большую работу в качестве режиссера вел Шарифзаде в военной школе, привлекая участию в самодеятельности будущих красноармейцев.
- Я ничего Никогда не делал против Советской власти, - говорил допрашивавшему его следователю Аббас Мирза Шарифзаде
- Однако вы знали об антисоветской стельности Гусейн Джавида и других писателей, приверженных националистическим взглядам. Знали и пропагандировали их произведения, проводили их пантюркистскую линию. Ведь из них состоит весь ваш репертуар.
Ничего плохого не могу сказать об этих писателях. А произведения их служили прежде всего интересам азербайджанского народа. Я же, артист, стремился, как можно лучше сыграть порученные мне роли...
- Что связывало вас с Рухуллой Ахундовым?
- Ни в каких отношениях с ним не состоял. Только однажды он поздравил меня с актерской удачей после «Макбета». И еще раз разговаривал с ним по телефону по поводу своего выезда в Кировабад для выступления с докладом о восьмом съезде Советов.
- Следствие еще раз требует вашего чистосердечного признания.
- Мне не в чем признаваться...
Это еще несколько строк из протокола допроса, состоявшегося в первые месяцы заключения. Позже, как явствует из «дела», все нелепее становятся вопросы следователя, и еще более нелепыми ответы арестованного. (И снова вспоминается «дело Мейерхоьда»)
Вот материалы очных ставок Шарифзаде с несколькими внезапно арестованными деятелями культуры.
Шел уже апрель 1938 года.
-...Вы подтверждаете показания о том, что вербовали их для шпионской деятельности на территории Советского Союза?
- Да, подтверждаю. Я вербовал для шпионской работы в пользу иранской разведки некоторых своих знакомых.
Теперь, когда нам известна вся правда и о тех, кто был зачислен в стаи «врагов народа», и о том, как выбивались из них подтверждения несовершенным преступлениям, нам понятны и показания ряда арестованных, и признание Шарифзаде. И все эти неправомерные действия «ревнителей законности» по выбиванию ложных признаний, совершающиеся в подвалах НКВД, происходили в те дни, когда газеты пестрили ханжескими призывами к борьбе с карьеристами, которые-де, стараясь застраховать себя от возможных обвинений в недостатке бдительности, прибегают к применению огульных репрессий против честных и преданных партии людей.
Да, теперь мы знаем про все! А тогда?
Страшно читать датированное октябрем 38-го обвинительное заключение - итог методично проводимых циничных допросов, истязаний, провокаций и шантажа, содержания в камерах без медицинской помощи и какой бы то ни было правовой под-держки - всего, что длилось 11 месяцев и 13 дней.
Вот строки из обвинительного заключения и наш к ним комментарий:
«Шарифзаде признал себя виновным в том, что вербовал для шпионской работы в пользу иранской разведки начальника Главреперткома Управления по делам искусств республики Махмудова Махмуда Бала Ами оглы...».
К сведению читателя: М. Махмудов, репрессированный в апреле и расстрелянный в октябре 1938 года, также посмертно реабилитирован еще в 1955 году.
«Показания иранского шпиона (названо имя ираноподданного жителя Азербайджана) уличают его в контрреволюционных связях с иранским Консулом в Баку...»
На деле же Шарифзаде бывал в консульстве только в числе многих других деятелей литературы и искусства Азербайджана, приглашаемых туда в дни торжеств.
«Показания иранского разведчика, бывшего руководящего сотрудника консульства, изобличают Шарифзаде как контрреволюционера, националиста, поддерживающего антисоветские связи со своим братом Гуламом Мирза Шарифзаде, бывшим лидером мусаватистов...».
Сообщаем: Гулам Шарифзаде уехал из Советского Азербайджана в 1921 году, оскорбленный недоверием отдельных представителей новой власти, и никаких связей с родиной и с оставшимися там родными не имел.
«Показания руководителя националистическое антисоветской организации в Азербайджане Р. Ахундова свидетельствуют об активном участии А. Шарифзаде в мусаватской организации, действующей в Баку...»
Нетрудно догадаться, каким путем были получены и эти показания. Листая «дело» Шарифзаде, мы невольно спотыкались о фамилии следователей, чьим усердием оно было сфабриковано. Как жилось им, убийцам таланта, все последующие годы? Неужели удалось избежать возмездия палачам-фальсификаторам Борисову, и Мустафаеву, Перельману, Абдуллаеву, Шнейдеру и другим?
Частично ответ на этот вопрос был получен лишь тогда, когда началась реабилитация жертв репрессий 37-38 годов. Стало, к примеру, известно, что следователи Перельман и Шнейдер, тоже арестованные позднее (знакомая ситуация!), давая показания, признались, что сыграли свою «роль» при обработке заключенного Шарифзаде. Объемистые протоколы допросов доносят до нас страшную атмосферу полного беззакония, создаваемую этими рьяными исполнителями чьей-то злой воли. 19 октября тройка НКВД, - не суд! - утвердила обвинительное заключение и приговорила Аббас Мирзу Шарифзаде за шпионскую деятельность к смертной казни с конфискацией всего иму-щества. Казалось бы, уже есть приговор. Но следователям проформы ради нужны были письменные и добровольные признания подсудимого. И они идут на прямой подлог через неделю после утверждения приговора, 25 октября 1938 года, Аббас Мирзу, уже сломленного многомесячными истязаниями, приводят к следователю и принуждают написать то самое нужное им письменное признание «во всех совершенных преступлениях», обещая, что на суде (только на каком?!) оно, мол, может помочь заменить расстрел пожизненным тюремным заключением. Вот какое кощунство! Кстати, это было единственное собственноручно написанное признание А. Шарифзаде. Его подлинник, уже не имевший никакого значения, задним числом подшивается к делу. Удивительно, что признание вообще сохранилось.
16 ноября 1938 года, в 9 часов 30 минут утра, приговор был приведен в исполнение. В подвалах НКВД раздался выстрел, и народного артиста Азербайджанской ССР, вели-чайшего сред атолл шекспировских образов на азербайджанской сцене Аббас Мирзы Шарифзаде не стало.
Пройдет почти 17 лет, и в период наступившей в стране оттепели среди тех, кого первыми реабилитируют, окажется и Аббас Мирза Шарифзаде. В сентябре 1955 года по протесту Прокуратуры СССР, признавшей дело № 22134 полностью сфальсифицированным, приговор будет отменен, уголовное дело из-за отсутствия состава преступления - прекращено. Верховный суд СССР удовлетворит этот протест. Тридцать с лишним лет прошло после формальной реабилитации великого артиста. И все эти годы члены его семьи, почитатели этого замечательного таланта, как, впрочем, и миллионы других семей, чьи близкие пострадали в годы сталинских репрессий, лишены возможности поклониться их праху: ведь никому из них не сообщалась о месте за-хоронения. Да и было ли оно, такое место?!
Может быть, в связи с этим подумать о создании памятника жертвам сталинизма и у нас в республике?..
Убеждены: это нужно. Правду о наших отцах и дедах должны знать не только мы, их дети и внуки. Она непременно должна стать достоянием всех будущих поколений.
Э. АЛИЕВА, А. ШАРИФОВ. - Back
Не просто актер, а личность, явление, ставшее знаковым для нашей культуры
Д.ШАРИФОВА
Эхо, 25 ноября 2006О жизни и творчестве выдающегося актера и одного из первых азербайджанских режиссеров Аббаса Мирзы Шарифзаде много писали и пишут. Это неудивительно. Ведь Аббас Мирза Шарифзаде не просто актер - это личность, явление, ставшее знаковым для нашей культуры ХХ века.
Многогранен талант Шарифзаде, в нем необыкновенно соединялись мастерство, незаурядные способности, режиссерский талант, большая сценическая культура. Любили его не только за это. Огромная сила таланта, покоряющее обаяние, цельный характер сделали его кумиром всех бакинцев. Но сегодня хотелось бы рассказать об Аббасе Мирзе как о человеке.
Он родился в известной шамахинской семье. Далеко за пределами родной Шамахи знали и уважали за исключительную образованность его отца Мирзу Абдул-Расула. Вместе с Сеидом Азимом Ширвани Мирза Абдул-Расул открыл школу, где сам преподавал.
1908 год. Разрушительное землетрясение вынудило семью Шарифзаде перебраться в Баку. И здесь, в 9 лет Аббас Мирза впервые вышел на сцену в спектакле, поставленном его дядей Мирзой Мамедом Таги. Хотя испуганный мальчик убежал со сцены в объятия матери Мелек Нисы ханым, впоследствии сам Аббас Мирза считал этот любительский спектакль своим первым сценическим опытом.
В этой семье всегда ценили и любили театр. И закономерно, что Аббас Мирза видел себя в будущем только актером.
Долог был его путь к славе. В 20-х годах ХХ века он становится ведущим актером азербайджанского театра, наследником традиций великого Г.Араблинского. Начиная с постановки пьесы Г.Джавида "Иблис", Шарифзаде участвовал почти во всех спектаклях театра, создал целую галерею образов. Это и Шейх Санан, и Эльхан, и Айдын, и наконец, шекспировские Гамлет, Отелло и Макбет. Он и сам ставит спектакли, снимает фильмы, занимается постановкой опер и водевилей.
Годы, наполненные творчеством, стали для него важнейшими и в личной жизни. В женском клубе им.Али Байрамова он знакомится с будущей женой Ханифой ханым Акчуриной. Это была девушка из необычной семьи. Отец Ханифы ханым владел обширным поместьем в Поволжье, вел торговлю по всей Российской империи; мать Гюль-Джамал ханым, известная детская писательница, печаталась в журналах Петербурга и Казани.
Вихрь революции разметал по свету эту большую семью. Старший сын, женатый на представительнице ханского рода Гиреев, был расстрелян большевиками, двое других сыновей, блестящие царские офицеры, сгинули на фронтах гражданской войны.
А судьба сестер Акчуриных прочно связалась с Баку. Старшая, Айша, стала супругой известного бакинского адвоката Султанбека Агаларова. Невозможно не сказать хотя бы несколько слов об Агаларовых. Ведь этот род дал Азербайджану ряд замечательных людей, много сделавших для родного города. Это и сам Султанбек, и его брат Зохраб - известный врач, и Хадиджа ханым, филолог и старейший педагог Бакинского университета, и сегодня Араз Агаларов - наш знаменитый земляк-бизнесмен.
1921 год. Аббас Мирза объявляет Ханифу ханым своей невестой. Большая разница в возрасте не остановила влюбленных. Это были очень романтические отношения. Известный актер, не стесняясь, подолгу ждал невесту у ворот гимназии, где она училась, пел вместе с другом Бюль-Бюлем у нее под балконом, выполнял все ее капризы. Весь город с восхищением говорил об этой великой любви. Став супругой Аббаса Мирзы, Ханифа ханым превратилась в одну из первых светских дам тогдашнего Баку. Их дом всегда был полон гостей. Кто только не бывал у них! М.Магомаев, Г.Джавид, Уз.Гаджибеков, А.Бадалбейли, У.Раджаб, И.Идаятзаде, Д.Джаббарлы и многие другие.
Двери этой гостеприимной квартиры на Чадровой улице никогда не закрывались. Показательна одна история, которая стала почти хрестоматийной. Однажды вечером, воспользовавшись отсутствием хозяев, в дом забрались воры. Увидев на стене портрет актера и поняв в чей дом они попали, воры ретировались. Когда домочадцы вернулись, они увидели на столе узел с собранным вещами и записку: "Простите нас!"
Веселый и простой в общении, чуждый, как сейчас говорят "звездной болезни", Шарифзаде был любимцем всего города. Его фаэтон, вывозивший на прогулку супругу и сыновей, знали все.
Он обожал нарды, мог часами сражаться с друзьями, забывая обо всем на свете. Так, однажды, в игре со своим любимым другом Д.Джаббарлы, оба начисто забыли о сватовстве молодого драматурга, на которое они должны были спешить.
Аббас Мирза был мастер на различные шутки. Поспорив как-то с друзьями, босиком, с туфлями подмышкой, прошел по улицам города от театра до дома, громко распевая любимый мугам "Карабах шикестеси".
Всегда был готов Шарифзаде помочь нуждающимся. Помогая деньгами, мог раздать всю зарплату по дороге домой, помогал и делами. Кормил и одевал молодых актеров, часами репетировал с ними роли, как ювелир оттачивал каждое слово, каждый жест.
Это были годы счастья и напряженной творческой работы. Но все когда-нибудь кончается. Страшный 37-й год поглотил в числе тысяч других и жизнь Аббаса Мирзы. Два письма, полученные им от уехавшего в Иран старшего брата Гулама Мирзы, стали основанием для инкриминирования ему связей с мусаватистами. Шарифзаде был расстрелян. Последующие годы были для его близких страшными.
Клеймо детей "врага народа" не давало жить, работать, учиться. Эртогрул и Каратай сполна испытали гнет репрессий: страх, отчуждение, изоляцию, голод. Но они выстояли, выучились, стали известными и уважаемыми людьми. Имя отца озаряло всю их жизнь, являясь для них примером. Старший сын, Эртогрул, стоял у истоков отечественной юриспруденции, многие годы руководил прокуратурами ряда районов Баку, взрастил целую плеяду юристов, пользовался заслуженной любовью и уважением.
Младший сын, Каратай, посвятил свою жизнь нефтяной промышленности. Он работал в АзИНМАШе, крупнейшем нефтяном научно-исследовательском институте, руководил многими проектами. Будучи тяжело больным, он продолжал работать.
Сыновья Аббаса Мирзы не посрамили своей знаменитой фамилии, трудились на благо своей Родины, но, к сожалению, слишком рано ушли из жизни. Сегодня артистические традиции Шарифзаде продолжает его дочь, народная артистка республики, Франгиз ханым Шарифова.
"Чтобы стать хорошим артистом, надо быть прежде всего хорошим человеком", - любил повторять Аббас Мирза своим ученикам. Эти слова по праву можно отнести к нему самому, ибо он действительно был Человеком в самом высоком смысле. - Back
Книга: "Гордость театра"
Дж. Джафаров
Баку - 1963Люди моего поколения помнят А. М. Шарифзаде, главным образом, по спектаклям 30-х годов, а тех, кто видел его в 20-е годы, не говоря о более раннем периоде, уж мало осталось. Мне же посчастливилось узнать Шарифзаде, как актера, начиная с наиболее горячей поры его творческой жизни, каким, безусловно, является первое десятилетие советского театра в Азербайджане. Случилось так, что с ранних лет я стал завсегдатаем театра и старался не пропускать ни одного спектакля, особенно с участием Шарифзаде. Я их смотрел не по од-ному разу. До сих пор помню многие подробности сценического поведения несравненного мастера сцены, слышу его поразительно звонкий голос, бурную речь, богатую интонационными оттенками. Я был весь поглощен стихией его таланта, но, разумеется, в то время мало смыслил в содержании и характере его искусства. Зато я хорошо помню, как любили и ценили Шарифзаде «взрослые» зрители. Не было такого случая, чтобы его выход на сцепу не сопровождался долгими, дружными аплодисментами всего зрительного зала. Он был кумиром артистической молодежи, всех любителей театра, профессиональных и непрофессиональных артистов. Много, очень много было у него подражателей. Самодеятельность породила тогда бесчисленные количество «маленьких Шарифзаде». Это свидетельствовало не столько о страсти к подражательству, сколько о широте признания искусства Шарифзаде, которое воспринималось всеми, как нужное и важное для народа, для общества, ибо оно отражало и выражало подлинно гуманистические идеалы.
В те годы мало было пьес на современные темы, хотя в течение всего десятилетия драма-тургия и театр в Азербайджане составляли ведущую область искусства, служили своего рода катализатором развития художественной жизни народа. Но искусство Шарифзаде было проникнуто духом современности, оно было революционно - и по духу, и по своему накалу. Шарифзаде явился героем театра, в образах которого воплотились многие черты современных людей, увлеченно и страстно боровшихся за социалистическое обновление жизни. Кого же играл Шарифзаде? Кто же был его героем?
Творческий диапазон Шарифзаде отличался необычайной широтой, он играл роли разнообразные по характеру и стилю, его артистической палитре известны почти все краски. Многим, наверное, не верится, что Шарифзаде играл в водевилях, выступал в комических ролях, одновременно поражая всех высоким искусством в самом строгом драматическом репертуаре, в сложнейших трагедийных произведениях. Я уж не говорю о его незаурядных организаторских способностях и режиссерском таланте. Он ставил драматические и оперные спектакли, являлся режиссером-постановщиком кинофильмов. Его по праву можно назвать первым национальным кинорежиссером. Не кто иной, как Шарифзаде, поставил в 1925 году такой значительный для своего времени фильм, как «Во имя бога», направленный против религии и её служителей.
Однако, как бы многогранен ни был талант Шарифзаде, какой бы разносторонней ни была его деятельность - творческая и общественная, он был прежде всего актером, в котором самородок счастливо сочетался с мастером, обладавшим большой сценической культурой. Как актер Шарифзаде был больше, чем талант, это было явление, способное служить выразителем художественного сознания народа, его вкусов. Оп снискал себе огромную славу большого артиста школы Гусейиа Араблинского еще в дореволюционные годы; и все-таки всеми гранями его артистическое дарование засверкало лишь в советские годы, принесшие полное возрождение и расцвет национального сценического искусства в Азербайджане. Шарифзаде являлся общепризнанным первым актером театра, но ему чужды были дурные правы премьерства, он не страдал «актерским» индивидуализмом, никогда не пренебрегал интересами коллектива, требованиями целого в сложном искусстве театра. И не его «вина», что он выдвинулся в число первых, действительно ведущих, в полном смысле этого слова национальных героев сцены, гордостью театра на мусульманском Востоке. Огромная сила таланта, покоряющее обаяние, цельность характера, неистребимая вера в искусство сцены, высокое чувство гражданственности, глубокое проникновение в жизнь, - вот что сделало Шарифзаде звездой первой величины на театре. Кажется, не было ни одного значительного спектакля в 20-х годах, который не был бы связан с именем Шарифзаде, выступавшим всегда в качестве исполнителя главной роли. Начиная с «Иблис» (1920 г.), Шарифзаде участвовал почти во всех новых спектаклях театра, особенно в тех случаях, когда они создавались по пьесам Джаббарлы и Джавида, Шиллера и Шекспира. Настоящий труженик сцены, Шарифзаде обладал поразительной работоспособностью, он играл чуть ли не каждый день, и всегда хорошо, покоряя своих бесчисленных почитателей правдой и красотой сценических созданий. Он был первым и непревзойденным создателем на азербайджанской сцене таких сложных и ярких ролей, как Иблис, Айдып, Октай, Эльхаи, Уриель Акоста, Дон-Жуан, Эптера и многих других. Шейх Самана-одну из своих коронных ролей - Шарифзаде играл после Р. Дараблы, но всем было ясно, что именно он дал подлинную сценическую жизнь этому выдающемуся художественному образу, вошедшему в арсенал мировой романтической драматургии. Предметом особой гордости для современников явилось создание Шарифзаде,.. впервые на азербайджанской сцене, образа шекспировского Гамлета. Именно благодаря высокому искусству Шарифзаде спектакль «Гамлет» (1926), при всех его стилистических недостатках, был признан победой национального советского театра. Печать тех лет пестрит восторженными отзывами о Шарифзаде в роли Гамлета, ставшем в один ряд с лучшими исполнителями этого шедевра трагедийного репертуара в мировом театре. Вот некоторые из них: «Гамлета играл один из самых крупных актеров тюркской сцены - Шарифзаде, сумевший очень пластично, с большим темпераментом и внешним мастерством воплотить шекспировский образ» («Современный театр»). «Гамлет в исполнении замечательного тюркского актера А. М. Шарифзаде заслуживает быть отмеченным как большое достижение в истории тюркского искусства. Общие контуры трактовки и подача роли говорят о большом художественном мастерстве» («Жизнь и искусство»); роль Гамлета нашла в лице Шарифзаде прекрасного вдумчивого исполнителя («Известия»); большой темперамент, культурный жест, прекрасная дикция актера и классическая трактовка роли превратили спектакль в победу тюркского театра («Красная газета») и т. д. и т. п. Так писали критики-театроведы. А вот высказывания зрителей, которые, просмотрев «Гамлета» в дни московской олимпиады в 1930 году, писали в «Анкете зрителя»: «Великолепен Гамлет», «исполнение выше всяких отзывов», «выдающееся исполнение», «блестящая игра», «прек-расное воплощение» и т. д. и т. п.
Заметим, что в год, когда Шарифзаде прославился своим Гамлетом, ему было всего 33 года. Его Гамлет, молодой и мудрый, подкупал своим человеческим обаянием, и Шарифзаде - исполнитель образов молодых, ярко одаренных героев вошел в сознание зрителя как носитель высоких романтических идей, большой народной мечты, глубокой и страстной гражданской устремленности. Герои Шарифзаде, при всем своем многообразии, сходились в чем-то очень важном, существенном, необходимом, и, вместе взятые, приобретали общин смысл, воспринимались как грани целого и неразрывного. Сохраняя свою историческую и социальную конкретность, герои Шарифзаде складывались как бы в единый собирательный персонаж -
персонаж Шарифзаде, овладевшего воображением зрителя, находившегося в особом, весьма близком родстве с положительным героем, высшей целью которого являлось служение народу. Огромное значение этого персонажа заключалось в том, что порожденный Шарифзаде, он был типичным для всего азербайджанского театра. Развитие, движение этого персонажа отражало глубинные процессы в творческой жизни театра, выявляло и выражало наиболее сильные черты его искусства, основную тенденцию его идейно-творческого пути.
Что же было характерно для героев Шарифзаде, для его собирательного персонажа? Прежде всего, это 'были одаренные, умные, благородные люди, которые, как правило, находились в непримиримом противоречии с окружающей антигуманистической средой. Будучи глубоко озабоченными судьбами человека и прогресса, они искали правду и справедливость, мучились и мечтали; они были сильны не только своими смелыми идеями, но и страстью к действию, к борьбе, к созиданию; они не боялись ни тиранов, ни богов, восставали и бунтовали против социального и духовного гнета. Мечтая о свободном мире, бунтовал Айдын. Борясь за передовой национальный театр, бросал смелый вызов буржуазному миру Октай. Усомнившись в догмах религии, искал истину Санан, который в чистой и веч-нон любви обретал свою новую религию. Ненависть к коварным и безжалостным правителям пробуждает героя в благородно?.? пастухе и поэте Энтере. Так, каждый по своему, герои Шарифзаде бунтовали против насилия и лжи, и это бунтарство, носившее в цело?;; романтический характер, и составляет одно из важнейших свойств того собирательного типа - персонажа, который складывался постепенно на сцене у великого артиста.
Однако, этот бунтарствующий герои Шарифзаде находился в разладе не только с враждебной средой, но нередко и с самим собой; это был противоречивый, сложный характер, судьба которого большей частью складывалась трагически. Так, усомнившись в догмах религии, Шейх Санан боролся не только с фанатиками, но и со своими сомнениями, слабостями; он не знает покоя, мучается в поисках истины, а когда находит её в любви, облагораживающей и возвышающей человека, гибнет, преследуемый фанатичной толпой. Противоречив был и Айдын, который думает о людях, но бросает их как раз в тот момент, когда наступает время действовать; он предпочитает анархистский бунт индивидуума организованному сопротивлению масс. Такого же склада Октай, который, несмотря на свой реализм и понимании жизни, также не идет дальше индивидуалистического бунтарства, оказывается бессильным побороть свои слабости, и дело доходит до того, что в нервно-экстатическом припадке истерии убивает верную ему Фиренгиз. Наибольшей силы трагизм, свойственный персонажу Шарифзаде, достигает в образе Гамлета, в котором черты романтического бунтаря органически сочетались с печалью и меланхолией одинокого человека, сознающего свой долг перед людьми, но неспособного его выполнить, бессильного восстановить распавшуюся связь времен.
Таким образом, бунтарское начало персонажа Шарифзаде дополнялось глубокими внутренними противоречиями, трагизмом характера. Это усиливало социальную сущность персонажа и психологически обогащало его. Искренний в своем бунтарстве, обаятельный в своих сложных переживаниях, интеллектуально одаренный и благородный персонаж Шарифзаде, вызывал полное понимание и сочувствие у зрителя, который видел в нем эмоциональное выражение героического духа переживаемой эпохи.
Покоряющее воздействие персонажа Шарифзаде объяснялось не только его глубоким содержанием и высокой идеей, но и, не в меньшей мере тем, что он воспринимался через мастерское, талантливое, неповторимое исполнение. При этом речь идет не только о мастерстве сценического воплощения, но и об удивительном родстве натуры актера и персонажа, сходстве их человеческих качеств. Кажется, можно говорить о полном единодушии всех знавших и помнящих Шарифзаде во мнении относительно его человеческого обаяния. Ему принадлежит крылатое выражение: «Хороший актер должен быть хорошим человеком». Персонаж Шарифзаде - это хороший и красивый человек. Таков же он сам. Недаром Джаббарлы говорил ему, что разница между ним и его персонажем Октаем заключается лишь в том, что первого имя Аббас, а второго-Октай. Мы верили персонажу Шарифзаде, верили в его человеческую реальность и достоверность и тогда, когда он казался патетичным, романтически приподнятым, и тогда, когда он терзался в муках, тяжелых переживаниях, и тогда, когда он вызывал восторг, повышенное, боевое настроение, и когда он заставлял испытывать вместе с ним боль, вызывал сострадание, слезы. Кстати, о патетике в актерском искусстве Шарифзаде. Иные из нас имели неосторожность еще при жизни актера утверждать, что патетичность в его исполнении была данью старомодности, той ложно-классической школе, которая уже тогда была чуждой современному актерскому искусству. Да, Шарифзаде бывал патетически приподнятым, но ничего ложного, внешнего, поверхностного в этом не было, ибо патетика его всегда одушевлялась большими идеями, исторически и социально определенными, конкретными человеческими страстями. Такая патетика, как известно, в те годы вполне согласовывалась с эстетикой молодого революционного искусства. Романтически приподнятый, героический по самой своей сути персонаж Шарифзае в своем сценическом воплощении утверждал театр крупных, ярких характеров, больших страстей, высоких гуманистических идей.
Но мы уже отметили, что Шарифзаде, как художнику, свойственно было острое ощущение современности, ритма и движения жизни. Поэтому персонаж его непрестанно развивался, обновляясь по содержанию, по своей сценической трактовке. Движение персонажа Шарифзаде вызывалось усилением в нем героического, действенного начала. Не Айдын или Октай с их мелодраматической расслабленностью, и не Гамлет, с присущей ему трагической раздвоенностью, а Карл Моор и кузнец Гяве - героические натуры определяли лицо этого персонажа. Шарифзаде возбуждал и своих зрителях решимость к действию, к героическому подвигу. И здесь была патетика, но она уже воодушевлялась идеями не отвлеченными, а конкретными, вытекающими из верной оценки жизненных явлений и событий, их неумолимой логики. Мне как-то довелось наблюдать Шарифзаде в роли кузнеца Гяве перед его выходом на сцену в последнем акте, когда разгневанный кузнец во главе восставших крестьян врывается в покои кровопийцы-шаха и добивается его свержения. Какое это было зрелище! Сколько было в нем, этом Гяве, ярости, гнева! А самое глазное, что в его могучем порыве не было ничего стихийного, ничего такого, что можно было бы назвать случайной реакцией, романтической вспышкой чувств. Состояние, в которое был погружен актер перед выходом на сцену, отчетливо говорило о человеке осознанного подвига, намеренного действия, ясной цели.
Усиление героического во внутреннем облике, во всем содержании персонажа Шарифзаде еще более сближало его с современностью, придавало его идеалам конкретно-жизненную направленность. В том и заключалась задача театра, чтобы его идеалы, освобождаясь от романтической абстрактности, насыщались конкретно-историческим содержанием, и чтобы единение со временем, с революционным народом осуществлялось через живой и кон-кретный образ, способный стать выразителем главной тенденции исторического развития. Значительным шагом па пути к созданию такого образа явился Эльхан в «Невесте огня» Дж. Джаббарлы, первым и непревзойденным исполнителем которого был Шарифзаде. Известно, что спектакль «Невеста огня» явился событием, обозначившим решительный поворот в идейно-творческой жизни театра, и в этом большая заслуга Шарифзаде, создавшего очень сильный образ борца-мыслителя, революционера, возглавившего мощное народное движение против иноземных поработителей, против социального и религиозного гнета в глубоком средневековье.
При всем этом, у меня до сих пор осталось впечатление, что в Эльхане Шарифзаде героическое начало получило не столь сильное выражение, как в спектаклях последующих лет.
Однако, это подчеркивание героического в облике Эльхана достигалось ценою известной потери философского содержания, высокого интеллектуального начала, которым отличался Эльхан в трактовке Шарифзаде, отнюдь не противореча самой пьесе, а скорее приближаясь к ней. Но и в этом случае мы можем смело говорить об известной эволюции персонажа Шарифзаде, впервые приобретшего ясно выраженные революционно-героические черты и нельзя забывать и о том, что герой Шарифзаде, превосходил все предыдущие образы героев-богоборцев своим смелым, поистине героическим отрицанием всякой религии. В те годы это был подвиг актера и театра, он доставлял зрителю истинную радость, о чем свидетельствовали бурные аплодисменты, которым сопровождал зрительный зал реплику Эльхана: «Нет бога!». Прав был Туганов, постановщик спектакля, расценивший этот эпизод как битву нового со старым, которая происходила на глазах. И первое властно побеждало. Властно! Это слово весьма точно раскрывает одно из свойств дарования Шарифзаде. Тот же Туганов, высказывая суждение о сценическом мастерстве Шарифзаде, характеризует его тремя словами: властность, подлинность, движение. И, быть может, именно в образе Эльхана сильнее всего проявились эти качества таланта Шарифзаде, раскрывшего все богатство духовного мира революционера, который, пройдя сложный и трудный путь борьбы, одерживает неотразимую моральную победу над сильным и неумолимым врагом. В сознание зрителя властно входил образ бесстрашного революционера, который во ими победы народа, во имя торжества идей свободы жертвует своим братом Актином, любимой Солмаз и, наконец, своей жизнью.
Пожалуй, ни в одном другом образе не сказывался с такой силой нравственный пафос искусства Шарифзаде, как в Эльхане. Образ этот был близок и дорог актеру тем, что он как бы соединял воедино интеллектуальное богатство персонажа Шарифзаде революционной действенностью.
Новый смысл поэтому приобретало в исполнительском искусстве Шарифзаде то, что Туганов называет движением. Я видел Шарифзаде в роли Эльхапа десятки раз, и мне хорошо помнится, как он уставал к концу спектакля, в котором было 17 картин, в большинстве своем непосредственно связанных с образом Эльхана. И все же Шарифзаде каждый раз приберегал достаточно много сил, чтобы с блеском завершить заключительную сцену с ее патетическим монологом перед виселицей. Образ был весь в движениине по прямой, а по спирали, зигзагами. Так полнее и многообразнее раскрывались противоречия и сложность характера героя. Движение образа совершалось при яростном сопротивлении враждебного мира, вооруженного не только кнутом и мечом, но и идеей бога, столь опасной для темных масс, которые подымал па бой Эльхан. Неуклонным движением этого образа Шарифзаде властно утверждал идею неотвратимости революционных перемен в общественной жизни, конечной победы народа. В том и заключался глубоко современный смысл необычайно целеустремленной и действенной игры актера в роли Эльхана, в котором персонаж Шарифзаде приобрел новое, исторически обусловленное качество.
Эльхан был революционером, народным вождем, но ему свойственна была еще мечтательность, отдающая утопией, что явилось неизбежным выражением незрелости исторических условий, в которых он жил и действовал. «Царство свободы», которое создает Эльхан после победы над внешними и внутренними врагами, было беспочвенным, исторически неподготовленным. Эльхан силен в своей ненависти к врагам народа, в мужественной борьбе за освобождение угнетенных масс, но слаб в своих прогнозах относительно нового общественного порядка. Поэтому при всех своих достоинствах образ Эльхана еще не был тем идеалом, к которому стремился в своей эволюции персонаж Шарифзаде. Потребовался еще ряд усилий, чтобы театр и актер сделали новый скачок к достижению этой заветной цели.
1931 год принес крупную победу азербайджанскому сценическому искусству. Это - спектакль «В 1905 году» по пьесе Дж. Джаббарлы, с подкупающей искренностью восславившей идею пролетарского интернационализма, выкованную в смертельной схватке с буржуазно-самодержавным строем. В этом спектакле Шарифзаде создал образ большевика Эйваза. Правда, актеру не хватало в те годы подлинно реалистических средств для ленки образа героя нового содержания и потому нового стиля. В какой-то степени опять повеяло «шиллеровщиной». И все же это была внушительная победа. На сцене появился образ большевика - героя времени - в исполнении большого актера. Я не буду здесь касаться тех недостатков, которыми страдал драматургический материал, в частности образ Эйваза в его первой редакции. Важно отметить, что театр и актер достигли такого идейно-худ-жественного уровня, когда их искусство не просто перекликалось с современностью, а вошло в тесный контакт с нею, добилось, что называется, синхронности. Был преодолен разрыв между романтическим идеалом и конкретно-историческим содержанием. Теперь уж само время породило героя, который стал выразителем главной тенденции исторического развития. Тем самым персонаж Шарифзаде достигал своего высшего развития в образе Эйваза, явившегося носителем идеи самой революционной силы истории-рабочего класса, призванного преобразовать жизнь общества на социалистических началах. Очень любо-пытно, что в год, когда Шарифзаде сыграл Эйваза, к нему, так сказать, «пристроились» еще два исполнителя - Ульви Раджаб и М. Санани. Думается, что это было выражением того, что к Эйвазу тянулся не только Шарифзаде и его alter ego -созданный им и продолжающий формироваться, вбирая в себя все новые качества, собирательный персонаж, - но и весь театр, понимая при этом, что новый образ все больше и больше будет нуждаться в актерах реалистической природы дарования.
Это понимал и сам Шарифзаде. Я не скажу, что он уступал какому-либо другому актеру в исполнении роли Эйваза, но эта роль стала для него тем рубежом, за которым открывался, на мой взгляд, новый этап в творческом развитии Шарифзаде. За Эйвазом должен был последовать образ современного героя, конечно, незаурядного, сильного, большого, в полном соответствии с той реальной, исторической ролью, которую он играл в действительности. Но этого не произошло. Если в 20-е годы репертуар благоприятствовал Шарифзаде, то в 30-е он оказался более «выгодным» для другого крупного актера - Ульви Раджаба. Но значит ли это, что Шарифзаде задержался в своем развитии, что его искусство поблекло? Нет. Острое чувство современности, которое было свойственно Шарифзаде, не покидало его и па этом, наименее благоприятном для него в репертуарном отношении этапе. Потянуло к образам простых людей. Он сыграл в Рабочем театра роль крестьянина-середняка в спектакле «Тень» Сеида Гусейна. Режиссер спектакля Г. Исмайлов рассказывал мне, что Шарифзаде заранее попросил у него костюм крестьянина и чарыхи и ходил в них дома, «вживаясь» в эту новую для него роль. Исполнение её было немалой удачей артиста.
Затем на сцепе родного для актера театра им. Азизбекова он сыграл характерную роль Мирзы Самандара в спектакле «Алмас» желая доказать, что ему под силу роли любого стиля и жанра. Тут он просчитался, забыв, что вряд ли кому-либо из актеров тех дней могло удаться создание этой роли с таким успехом, какого достиг незабвенный М. А. Алиев, народный артист СССР. Но разве неудача могла поколебать уверенность Шарифзаде в своих возможностях? Таланту сопутствует упорство в поисках, и Шарифзаде не прекращал их, не пренебрегая никакими, даже «маленькими» ролями. Ведь согласился же он сыграть в «Сиявуше» (где в очередь с Ульви Раджабом играл заглавную роль), выступить и в эпизо-дической роли народного героя Алтая. А с каким блеском он провел небольшую роль Гюлаба в «Шахнаме», помогая режиссеру И. Идаятзаде «дотянуть» спектакль, усилив и подчеркнув в нем тему народного восстании. Алтай и Гюлаб не были уже бунтарями шиллеровского склада. Это были реалистические образы, точные и ясные характеры, и Шарифзаде с любовью и пониманием играл их. Но все же наибольшую победу на новом этапе принесли ему не эти образы, хотя они, по всей вероятности, явились трамплином, позволившим Шарифзаде совершить новый скачок в совершенствовании своего актерского искусства.
В 1936 году он вновь блеснул в шекспировском репертуаре. Первый Гамлет азербай-джанской сцены стал и первым Макбетом. Гамлет и Макбет - оба трагические образы, но какие они принципиально разные! Не всякому актеру дано быть и Гамлетом и Макбетом. Кстати, в отношении Шарифзаде приходиться оговориться и в том смысле, что не впервые он играл отрицательные трагические образы. Начиная с дореволюционных лет, его репертуар украшала галерея ярких отрицательных типов большой трагической силы. В советский период у истоков этих образов стоит титаническая фигура Иблиса - дьявола, который был поднят актером на уровень высокой трагедии. 27-летний Шарифзаде создал сценический образ, ничем не повторявший известные в мировой литературе образы Мефистофелей, демонов, бесов. Правда, в последующие годы его как-то соблазнили сыграть Иблиса в традициях фольклора, показать его таким, каким представлялся дьявол народу в сказках. Это было натуралистично, мелко. Это был гигантский на вид, но по существу пустой и глупенький див. Благо, Шарифзаде в роли, дьявола остался в памяти зрителей по спектаклям ранним, в которых актер играл своего злого гения и мудрым, и проникновенным, и ироничным, и мстительным. То он принимал обличье дьявола, то «оборачивался» челове-ком, беспощадно разоблачая фальшь людских отношений, основанных на корысти, на «неистребимой» эгоистической страсти; он изрекал правду, когда логикой действий героев спектакля доказывал, что не Иблис, а сами люди, обуреваемые страстью к наживе и власти, творцы всех несчастий на земле; и в кровавых войнах повинны никакие не дьяволы, иблисы, а власть имущие, господствующие классы, хагани*. Но в то же время Иблис, злой гений, радовался тому, что в каждом человеке сидит разрушитель - Иблис, он - везде и всюду, и незачем ему, подлинному Иблису, сетовать на то, что люди, в бессилии побороть свои эгоистические страсти, норовят взвалить на него вину за все свои бедствия: добро от бога, зло от дьявола. Разгневанный на бога и людей, он мстил им, испытывая демоническую радость от того, что люди страдают, и мучают и истребляют друг друга. Иблис был страшен, грозен, неумолим в исполнении Шарифзаде, столь доброго, гуманного по натуре и по природе своего таланта человека и художника. Может, поэтому-то актеру и удавалось так сильно и неповторимо выступать в «насквозь» отрицательной роли. До сих пор звучит в ушах его раскатистый смех, полный уничтожающей иронии и сарказма. Только актер-гуманист, каким был Шарифзаде, мог с такой беспощадностью разоблачать зло, предавать суду правды исконного врага человека, человечества.
А сколько суровости было в его игре, когда он раскрывал «темную душу» царей-тиранов! Он не был первым исполнителем образов Надиршаха и Ага Магомед шаха Каджара в одноименных трагедиях Нариманова и Ахвердова. Честь первооткрывателя этих сценических образов принадлежит учителю Шарифзаде Гусейну Араблинскому, который, по мнению очевидцев, играл их блистательно. Шарифзаде был могучим преемником традиций Араблинского и, может быть, он не очень боялся «повторения» его художественных открытий, - ведь традиция не только питает талант, но и живет и развивается, благодаря ему. Во всяком случае, тот и другой образ вновь обрели долголетие на сцене лишь только по-тому, что в лице Шарифзаде, мастерство которого по силе своей было где-то очень близко искусству Араблинского, - нашли великолепного истолкователя.
Стоило ли здесь говорить, как важно было в 20-е годы не впадать под влияние вульгаризаторского толкования образов отрицательных героев. А на сцену азербайджанского театра в начале 20-х годов проникали элементы пошлого гротеска, дешевого и плоского шаржирования, издевательско-разрушительного отношения к художественной природе отрицательных образов. Так было, например, в одной из постановок «Мертвецов» Дж. Мамедкулизаде, в мольеровском «Жорже Дандене». Теперь только по-настоящему сознаешь, как важна и необходима была для искусства тех лет - особенно тех лет - творческая дисциплина, дисциплина таланта, его требовательность к себе и другим, его сопротивляемость - подчас интуитивная к фальши в художественном творчестве. Поистине поучительным для поколений был художественный опыт Шарифзаде как создателя великолепных, реалистически достоверных характеров отрицательных героев, в числе которых, наряду с Иблисом, особенно выделяются образы двух упомянутых деспотов - Надиршаха и Каджара.
Шарифзаде не боялся силы своих отрицательных персонажей, они в известном смысле «не уступали» положительным героям, отличаясь незаурядностью и сложностью натуры, яркой, хотя и в чём-то ущербной одаренностью. Каджара, например, Шарифзаде играл не просто деспотом, а мудрым государственным деятелем, талантливым человеком, искусно владевшим всеми тайнами и секретами деспотического правления. Но талант и ум Каджара в силу ряда исторических и социальных причин были направлены неверно; он был мудрым и деспотичным, он спасал Иран, искореняя междоусобицы, объединяя в единое государство его земли. Каджар гордился этой своей исторической миссией. Но он шел к цели через убийства и разрушения, через кровь и слезы не только близких, родных, не только парода Ирана, но и других, соседних народов, в частности, азербайджанцев. Обиженный природой, он мстил людям; ему чужда была мирская радость, он ее находил в крови и развалинах. С каким наслаждением Каджар уничтожал своих братьев! Бледные, бескровные губы, вечно злое, мрачное выражение высохшего лица, исполненного недоверия и подозрительности ко всему окружающему, нервная походка, резкие движения, голос, лишенный тепла и сострадания, - вот характерные приметы Каджара - Шарифзаде. Он показывал, а не «разоблачал» в Каджаре деспота, но показывал с такой силой убедительности, что невозможно было не проникнуться ненавистью к этому умному и одаренному человеку-царю.
Другой разновидностью Каджара был образ Надиршаха. Плебей, озабоченный судьбами народа и страны, Надир выбивается в цари и, завоевав престол, развертывает широкую реформаторскую деятельность. Но, увы, атмосфера двора, сама природа царской власти вскоре толкают его на деспотические поступки и действия, он становится кровавым царем, не жалеющим даже собственного сына, которому по его приказанию выкалывают глаза. Надиршах-Шарифзаде понимает тяжесть своих преступлений, он страдает, он готов покаяться, но поздно, народ познал в нем нового деспота, тирана. Верно поняв замысел автора, Шарифзаде утверждал своей игрой идею, что дело в том, хорош царь или плох,, а в том, что вообще не надо царей!
Так, реалистически правдивое и глубокое сценическое воплощение образа деспота Каджара ставит его в одни ряд со многими положительными образами Шарифзаде, проникнутыми тираноборческими и богоборческими идеями.
Этот небольшой экскурс в прошлое, вызванный разговором о Макбете, был необходим ие только для того, чтобы показать, какой богатый и полезный был у Шарифзаде опыт воплощения отрицательных образов трагического накала. Можно было бы сказать еще о роли князя в одноименном спектакле Гусейна Джавида, которую он играл одновременно с двумя другими исполнителями, намного уступавшими в этом соревновании! Важно еще другое. Дело в том, что многие склонны считать Шарифзаде актером романтиком по преимуществу, а театр, прославленный им, работающим именно в этом «ключе». Разбирая более детально даже романтический репертуар Шарифзаде, можно было бы вскрыть ограниченность и односторонность такого суждения относительно стилистического своеобразия, характера и направления актерского искусства Шарифзаде. Самый беглый взгляд на отрицательные персонажи, созданные актером бурное десятилетие своего творчества, убеждает в том, что Шарифзаде и его театр не ограничивался пределами романтизма, хотя; сам по себе романтизм, как стиль, был достаточно характерен для тогдашнего театра, особенно первой половины 20-х годов. Уже в этот период, да и раньше, Шарифзаде была свойственна подлинность, о которой говорил Туганов, не только в смысле обоснованности романтической реакции на явления жизни, по и в смысле реалистической достоверности воплощаемых образов. Психологическая правда характера, выявление логики его внутреннего развития, живописность в изображении всегда озабочивали Шарифзаде при лепке сценических образов, какие бы стилевые и жанровые особенности их ни отличали. Поэтому победа в Макбете нисколько не являлась случайностью, она стала возможной не вопреки, а благодаря прошлому опыту актера, который был развит и обогащен в соответствии с новыми требованиями реализма в театре 30-х годов. Макбет лишь крупным планом выявил, какие могучие силы таятся в Шарифзаде, с реалистическим блеском сыгравшем одну из самых сложных и трудных трагических ролей мировой драматургии.
Мне, к сожалению, не удалось видеть Шарифзаде в роли Макбета, по все документы, материалы, отклики, живые очевидцы подтверждают, что это было явление большой художественной ценности. Свободный от всяких мистических наслоении, а также от натуралистических подробностей в вещественном оформлении, спектакль на широкой реалисти-ческой основе раскрывал страшную картину средневековья с его венценосными убийцами и злодеяниями, и в этом большая заслуга принадлежит Шарифзаде. Как свидетельствует В. Роговский, «Макбет Шарифзаде не просто «исчадие ада», «всечеловеческий злодей», стоящий на грани безумия. Нет, это тщеславный феодал, стремящийся к королевской власти и осуществляющий свои намерения с исключительной последовательностью». Но важно было не только и даже не столько это. Раскрытие социального, политического содержания образа актер мыслил в трагическом аспекте. Макбет для Шарифзаде не просто злодей, преступник, убийца, пусть крупного масштаба, это - сильный характер, глубокий ум, большой талант, ставший, однако, в уродливых социально-исторических условиях жертвой порочных страстей.
Прежде чем стать злодеем, Макбет проявил себя выдающимся полководцем, а убив Дунакапа, он испытывает сложное мучительное ЧУВСТВО, в котором - немалая доля раскаяния. Угрызения совести лишают его сна и покоя, - и Макбет-Шарпфзаде, как пишет рецензент, «блуждает по замку в ночь, когда пролилась кровь Дункана, страшный крик вырывается из его груди, когда он видит кинжал, обращенный к нему рукояткой; страдания терзают Макбета на пиру, когда ему чудится тень, убитого Банко». Трагическую обреченность одаренной натуры своего героя Шарифзаде раскрывал с большой силой убедительности, благодаря глубокому постижению внутреннего мира образа, его сложной психологии. Прав был Роговский, писавший, что «игра Шарифзаде, при всей её страстности, отмечена умным проникновением в смысл образа... Артист, по мнению критика, насыщает этот образ «большим конкретным содержанием и достигает художественной правдивости даже там, где на первый взгляд может показаться, что Шекспир, предавая своего героя проклятию, сгущает краски».
Таким образом, средствами художественного реализма, со свойственными артисту глубокой страстностью и темпераментом Шарифзаде добивается создания сложного и противоречивого, трагического по своей природе образа.
Примечательно, что после Макбета Шарифзаде вновь сыграл Эйваза («В 1905 году») в новой постановке И. Идаятзаде. Я хорошо помню, сколько усилий прилагал режиссер, добиваясь более четкого социального звучания, предельного насыщения спектакля конкретно-историческим содержанием. Питая огромное доверие к таланту Шарифзаде, режиссер методически освобождал его Эйваза от налета «шиллеровщины», добивался большой жизненности к в то же время страстности в обрисовке образа рабочего-революционера. Актер с тонким пониманием отнесся к замыслу режиссера, но он сразу настораживался, когда образу грозило «упрощение»; помню, как он наотрез отказался от предложенной режиссером новой реплики, которая показалась ему слишком «прозаичной» и чуждой автору.
В результате кропотливой работы цель была достигнута: в новой трактовке образ получился жизненно убедительнее, «прозвучал» сильнее, чем в спектакле 1931 года.
Теперь, после Эйваза, особенно после новой его «сценической редакции», оставался лишь один шаг к созданию образа современника, что было заветной мечтой Шарифзаде. Вер-нувшись с чрезвычайной сессии Верховного Совета СССР (1936), обсуждавшей и принявшей Конституцию социализма, Шарифзаде поделился в печати своими впечатлениями и мыслями, вызванными этим историческим событием. В частности, он писал, что полон энтузиазма и желания творить во имя парода, на благо социалистической Родины, и что для него, как художника, было бы большим счастьем запечатлеть «правдивый образ героя нашего времени», образ большевика, достойного великой партии и народа.
Но, как известно, мечта актера-гражданина осталась неосуществленной. Жизнь Шарифзаде оборвалась в самом расцвете сил. Ему было всего 45 лет, когда он пал жертвой произвола. Мне вспомнились слова одного московского профессора, который во время обсуждения азербайджанских спектаклей на олимпиаде 1930 года, обращаясь к азербайджанским мастерам театра, говорил: «Берегите вашего Гамлета!». Мы не сумели этого сделать. Более того, в течение многих лет, пока партия не разоблачила всю вредоносность идеологии культа личности, мы оставались равнодушными к его памяти, если не сказать больше. Искупим же свою вину тем, что создадим труды, которые хоть в какой-то степени вернут народу талант его любимого сына и сохранят его заветы и традиции для будущих поколений.
* Хагани-хозяева, правители. - Back
Güllələnmədən sonrakı etiraf
Nadejda İsmayılova.
Müqəddəs bаyrаmlаrdа müsəlmаnlаr qəbir üstə gеdər, dünyаsını dəyişən yахınlаrını, əzizlərini, hаbеlə günаhsız ölənləri və millətə bаşucаlığı gətirmiş аdаmlаrın hаmısını yаd еdir, оnlаrа rəhmət diləyirlər. Məzаr önündə Yаsin охunаr. Ахı hаqq dünyаsındа оlаnlаrın ən yахınlаrının Qiyаmət günündə mütəhərrik Sirаt körpüsündən kеçib cənnətə düşmələrinə yаlnız dirilərin YАD ЕTMƏSI kömək еdəcək. Pеyğəmbərlər bеlə buyurublаr.
Bu gün biz də ən yахın аzərbаycаnlılаrdаn birinin - Аbbаs Mirzə Şərifzаdənin tаlеyinin təfərrüаtını хаtırlаyırıq.
Sonuncu tamaşa.
1937-ci ilin həmin qış ахşаmı tеаtrdа "Mаqbеt"i göstərirdilər. Аdlı-sаnlı аktyоr və rеjissоr Аbbаs Mirzə Şərifzаdə tеаtrа tаmаşа bаşlаmаzdаn хеyli əvvəl gəlmişdi. Оynаyаcаğı rоlun qrimi çох mürəkkəb idi. Həm də ki, öz qəhrəmаnının qiyаfəsinə qаbаqcаdаn düşməyi хоşlаyırdı, bu cür оbrаzа girmək dаhа аsаn оlur. "Mаqbеt" təzəcə tаmаşаyа qоyulmuşdu və indi оnа böyük qüvvə sərf еtmək gərək idi.
Tаmаşа оrtа əsrlərdə bаş vеrmiş məkrli bir tаriхi аçıb göstərsə də, оtuzuncu illərin qоrхulu, həyəcаnlı оvqаtındа rеаl gеrçəklik kimi qəbul оlunurdu. Hər hаldа, tахt-tаc sаhibi оlаn qаtil, mənfur və cаni Mаqbеt - Şərifzаdə dаhа çох siyаsi fiqur оldu. Həm də fаciəyə məhkum bir fiqur.
Tаmаşаdаn sоnrа Аbbаs Mirzənin çох yоrulmаsınа bахmаyаraq, həmkаrlаrı qrim оtаğınа gəldilər. Fikir mübаdiləsi еtdilər, özü də, аncаq аktyоr ifаsı bаrədə. Həmin qüssə dоlu günlərdə dаnışıqlаrdаn kənаr söz-söhbətlər yоха çıхmışdı, tеаtrа yахın аdаmlаr - Hüsеyn Cаvid, Əhməd Cаvаd, Əli Kərimоv, Müşfiq, Mаhmud Mаhmudоv, lаp yахınlаrdаsа Ülvi Rəcəb bir-birinin аrdıncа yоха çıхdıqlаrı kimi....
Аbbаs Mirzə bоşаlmış zаldа dаyаndı. Sоyuğа çıхmаq istəmirdi, bаyırdа оnu gözləyən tаmаşаçılаrlа görülmək də ürəyincə dеyildi. Ахı оnlаrа nə dеyəcəkdi? Dеyəcəkdi ki, dаhа tаqəti qаlmаyıb? Bütün şüuruylа fəlаkətin yахınlаşdığını hiss еdir. Nаrаhаt fikirlərlə еvə yоllаndı və sаkitcə аrхаsıycа gələn mаşını görmədi.
10497 nömrəli iş."...Əldə оlunаn məlumаtа görə, Şərifоv Аbbаs Mirzə Rəsul оğlu хаrici dövlətlərdən birinin хеyrinə cаsusluqdа ifşа оlunur. Yuхаrıdа göstərilənlərə əsаsən, 68-ci mаddə ilə məsuliyyətə cəlb еdilmək üçün həbs оlunmаlıdır".
Оnlаr аktyоrа pilləkəndə çаtdılаr. Mənzilə dахil оldulаr. Bütün gecə ахtаrış аpаrıldı.
А.Şərifzаdənin dindirilmə prоtоkоlundаn:
- Хаricdə qоhumlаrınızdаn kim vаr?
- Qаrdаşım Qulаm аiləsiylə 1921-ci ildən Tеhrаndаdır.
- Bu illər ərzində əlаqəniz оlubmu?
- Yох, hеç bir əlаqə sахlаmаmışаm.
- Irаn kоnsulluğundа оlmusuzmu?
- 1932-ci ildə Kirovabadda Vəfi kоnsul оlаndа. О dеmək оlаr ki, hər ахşаm tеаtrdа оlurdu, аrtistləri qоnаq dəvət еdirdi. Оnlаrın аrаsındа mən də vаrdım.
- Ifşа оlunmuş хаlq düşmənlərindən kimlərlə yахınlıq еdirdiniz?
- Hеç biriylə.
- Musаvаtçı оlmusunuz?
- Хеyr, оnlаrın mövqеyi ürəyimcə dеyildi.
- Cаvidin, Cаvаdın, Muşfiqin əksinqilаbi mеyllərini bildiyiniz hаldа, nəyə görə оnlаrın əsərlərinin təbliğini dаvаm еtdirirdiniz?
- Mən tеаtrdа işləyirdim, mənə rоl tаpşırırdılаr, mən də оnu ifа еdirdim.
- Ruhullа Ахundоvlа munаsibətləriniz nеcəydi?
- Mən оnunlа cəmi bir dəfə "Mаqbеt"in prеmyеrаsındа görüşmüşəm.
- Əli Kərimоvlа münаsibətləriniz nеcəydi?
- Bircə dəfə bir аktyоrun yаrаmаz hərəkətləri hаqdа tеlеfоn dаnışğımız оlub. Həmin аktyоr gənc аktrisаlаrа zоr tətbiq еdir, bununlа dа аzərbаycаnlı qаdınlаrı tеаtrdаn çəkindirirdi. Tеlеfоn dаnışığımız pаrtkоm kаtibinin iştirаkıylа оlub.
- Bəs sizin kimlə yахın munаsibətiniz оlub?!
- Münаsibət yаrаtmаğа vахtım çаtmırdı. İşim həddən çох idi.
Gеcə sеrеnаdаlаrı
Аbbаs Mirzənin dоğrudаn dа işi həddən çох idi. О, dеmək оlаr ki, hər gün оynаyır, kоnsеrtlərdə çıхış еdir, film və tаmаşаyа quruluş vеrir, аktyоrluq sənətindən dərs dеyir və Tеаtr Ittifаqınа rəhbərlik еdirdi. Üstəlik, rеspublikа Аli Sоvеtinin dеputаtı idi. Hеç kim оnu bеkаr оturаn görməmişdi. Həm də çох ünsiyyətcil adam idi.
Аrtistin nəvəsi Dilаrə Şərifоvа ilə söhbətdən:
- Təbii ki, bаbаmız hаqqındа хаtirələrimiz nənəmizin хаtırlаmаlаrıylа bаğlıdır. Nənəm оnun nеcə məşhur, istеdаdlı оlmаsındаn, еvimizə Hüsеyn Cаvid, Cəfər Cаbbаrlı, Müslüm Mаqоmаyеv kimi dоstlаrının gəliş-gеdişindən, MBАT (MХАT) Аzərbаycаnа gələndə Mоskvin və Tаrхаnоvun bizdə qоnаq оlmalаrındаn çох dаnışаrdı. Qаstrоlа gələn аktyоrlаrdаn həmişə bir nеçə nəfəri bizim еvə düşərmiş.
- Bаbаn nənənə sеvgisini nеcə izhаr еdirmiş?
- Rоmаntik, şən, həm də fаntаziyа ilə. Bülbüllə birlikdə nənəmin pəncərəsi аltındа sеrеnаdа охuyurmuşlаr. Bülbül bаbаmın həm qоnşusu, həm də dоstu idi. Bütün küçə еşidirmiş ki, Аbbаs Mirzə gözəl Hənifəyə ürəyini nеcə аçır
- O, pоpulyаr idi?
- Həddindən аrtıq, deyiləsi şеy dеyilmiş. Bir dəfə hаmı tеаtrа gеdəndən sоnrа еvə оğrulаr girir. Bütün qiymətli əşyаlаrı yığıb böyük bir bаğlаmа düzəldirlər. Gеtmək istəyərkən еv sаhibinin divаrdаn аsılmış pоrtrеtini görürlər. Hər şеyi stоlun üstündəcə qоyub çıхırlаr.
- О оğrulаr əsl çеntlmеn imişlər ki.
- Bəli. Sоnrаlаr bаğlаmаnı niyə аpаrmаdıqlаrını kiminsə vаsitəsilə, bаbаmа çаtdırmışdılаr.
Həttа оğrulаr da bаşа duşürdülər ki, Şərifzаdənin irsi nə dеməkdir. Sumbаtоvun idаrəsindəsə müsаdirə еdilən bütün əşyаlаr məhv еdilmiş, yаndırılmış, аyаqlаr аltınа аtılmışdı. Sоnrаlаr оğlаnlаrı Qаrаtаy və Ərtоğrul bu əşyаlаrın qаlıqlаrını tikə-tikə bir yеrə yığmışdılаr.
"Hаmlеtinizdən muğаyаt оlun"
Sənətşünаs Cəfər Cəfərоvlа söhbətdən:
- Mənimki bеlə gətirmişdi ki, lаp еrkən yаşlаrımdаn tеz-tеz tеаtrа gеtməli оlurdum. Və mənə Şərifzаdənin bütün tаmаşаlаrını görmək səаdəti nəsib оlub. Cаvid və Cаbbаrlı pyеsləri məхsusən оnun üçün, оnun ifаsını nəzərdə tutаrаq yаzırdılаr. Iblis, Аydın, Еlхаn, Оqtаy, Аkоstа, Dоn Juаn... kimi rоllаrın ilk və əvəzsiz ifаçısıydı. Оnun rеpеrtuаrınа Şillеr, Mоlyеr, Şеkspir kimi drаmаturqlаrın əsərləri dахil idi. Аzərbаycаn səhnəsində Hаmlеtin birinci оbrаzını о yаrаdıb. Mоskvаlı bir prоfеssоrun 1930-cu il оlimpiаdаsındа dеdiyi sözləri indi də хаtırlаyırаm: "Hаmlеtinizdən muğаyаt оlun". Biz bunu еdə bilmədik....
Аrtistin qızı Firəngiz Şərifоvа ilə söhbətdən:
- Yаdımdаdır, аtаm "Оqtаy Еlоğlu" tаmаşаsındа məni səhnəyə çıхаrdı, əynimdə dümаğ dоn, böyük bаnt vаrdı, bеş yаşın içindəydim....
- Ахı pyеsdə sizin qəhrəmаnınız 17 yаşındаydı.
- Atаm Cəfər Cаbbаrlıdаn хаhiş еtmişdi ki, о rоlu mənimçün yеnidən yаzsın, cəmi 5-7 dəqiqəlik rоldu, əvəzində mənə о qədər gül, kоnfеt vеrdilər ki!
Аtаmın əllərini, səsini хаtırlаyırаm.... Аnаm dеyirdi ki, оnun еcаzkаr səsi vаr. Еvdə məşq еləyəndə çilçırаq cingildəyirmiş. Yаdımdа qаlаnlаr аyrı-аyrı хırdа еpizоdlаrdı. Bilirsiz bir dəfə "Оtеllо" tаmаşаsı nеcə gеdirdi? Birinci pərdədə Оtеllо rоlunu rus drаmаsındаn Nаum Sokolоv, ikincidə Ülvi Rəcəb, üçüncüdə Şərifzаdə, dördüncüdə Pаpаzyаn оynаmışdı. Təsəvvür еləyirsiz bu nə idi?
- Incəsənət bаyrаmı.
- 1975-ci ildə Ingiltərəyə, tеаtr fеstivаlınа gеtmişdim. Bizi Strаtfоrdа аpаrdılаr. Оrаdа Şеkspirin mеmоriаl еv muzеyində Şеkspir rоllаrının dünyаdа ən yахşı ifаçılаrının şəkilləri аrаsındа birdən аtаmın fоtоsunu gördüm - Hаmlеt rоlundа. Uzun müddət özümə gələ bilmədim.
- Sоnuncu dəfə аtаnızı nə vахt görmüşdünüz?
- 1937-ci ildə. Mоskvаdаn gəlmiədi. Səhər tеzdən. Yаtmışdım. Mənə yаrаşıqlı bir şubа аlmışdı. Оndаn sоnrа dаhа аtаmı nə vахt gördüyümü хаtırlаmırаm.
2859 nömrəli dustаğın dindirilmə prоtоkоlundаn:
- Bəsdir inаd göstərdiniz!
- Dеyiləsi sоzüm yохdur.
- Qаrşınızdа оturаn vətəndаşı tаnıyırsınızmı?
Bu suаl Əlihəsən Аbbаs оğlu аdlı bir аdаmа vеrilib.
- Qarşımda oturanı, Azərbaycan Dövlət Dram Tеаtrının kеçmiş аrtisti Şərifzаdəni mən 1928-ci ildən tаnıyırаm. О mənimlə tеz-tеz söhbət еdərdi və bu dаnışıqlаrdа əksinqilаbi bахışlаrını аçıq-аydın bildirirdi. Biz mənim sаtıcı işlədiyim qəzеt köşkünün qаrşısındа söhbətləşirdik. 1936-cı ildə Şərifzаdə mənə bildirdi ki, Irаn kоnsulu оndаn Ruhullа Ахundоvun rеdаksiyаsıylа çıхmış türk lüğətini istəyib. Şərifzadə mənə tаpşırdı ki, həmin lüğəti tаpıb kоnsulа şəхsən təqdim еdim. Tаpşırığı yеrinə yеtirdim və lаzımıncа mükаfаtlаndırıldım.
Şərifzаdəyə:
- Bu ifаdəni təsdiq еdirsiz?
- Хеyr. Təsdiq еləmirəm.
Həsən Ərşаdinin dindirilmə prоtоkоlundаn:
- А.M.Şərifzаdə hаqqındа istintаqа nə bildirmək istəyirsiniz?
- Аrtist Şərifzаdənin Irаn impеriyаsınа məхsus "Təminаt" аdlı gizli хəfiyyəsinin аgеntlərindən biri Qulаm Bаğırzаdəylə əlаqəsi vаrdı. Аrtistin qоhumu, dаhа dоğrusu, qаrdаşı qızı оnun еvində qаlır. Bundаn bаşqа, Şərifzаdə vitsе-kоnsul Vəfi ilə də münаsibət yаrаdıb və Irаn kоnsulluğu vаsitəsilə öz qаrdаşıylа əlаqə sахlаyır.
Şərifzаdəyə:
- Ifаdəni təsdiq еdirsiniz?
- Mən bütün bunlаrı rədd еdirəm.
Bоyük аrtistin üzünə durаn şаhidlər kimlər idi? Оnа böhtаn yаğdırаn, əzаb vеrən, оnu аlçаldаn kim idi? ХDIK-in (NKVD) kеçmiş işçilərinin "iş"ini vərəqləyək. 30-cu illərdə Bаkıdа istintаq аpаrаnlаr və nəhаyət, özləri də məhkəmə qаrşısındа cаvаb vеrənlər.
Bоris Pеrеlmаnın dindirilmə prоtоkоlundаn:
- Аbdullаyеv kimi Rоqоv və Lаvryаnоv dа (ХDIK-in kеçmiş müstəntiqləri - müşl.) kаmеrаdахili аgеntlərlə işin təşkilini tərifləyirdilər. Аbdullаyеv üzərində uğursuz işlədiyi Şərifzаdənin "işi"ni nəzərdə tuturdu. Həbsхаnаnın içinə аtılmış əlihəsənin ifаdəsini əldə еdərək Irаn kəşfiyyаtçısı kimi Şərifzаdənin "iz"inə düşə bilmişdi.
Vlаdimir Şnеdеrin dindirilmə prоtоkоlundаn:
- Аrtist Şərifzаdənin işi bаrədə nə dеyə bilərsiniz? Bu işi siz аpаrmısız.
- Nə о iş, nə də həmin аdаm yаdımа gəlir. Məhbus о qədər idi ki, fаmiliyаlаr dа, fаktlаr dа bir-birinə qаrışıb.
- Siz nəyə görə ittihаm оlunmusunuz ?
- Məhbuslаrа fiziki təsir mеtоdlаrı tətbiq еtməyimə görə.
SSRI Prоkurоrluğundа Həsən Ərşаdinin dindirilmə prоtоkоlundаn:
Mоskvа, 12 iyul 1995-ci il.
- Siz öz "Mеmuаr"ınızdа Аzərbаycаn Rеspublikаsının bir sırа məsul işçisini cаsus kimi qələmə vеrmisiz. Оnlаrа qаrşı şаhidlik еtmisiz.
- Həmin аdаmlаrın аdını оnа görə çəkmişəm ki......
- Siz Ruhullа Ахundоv, Bünyаdzаdə, Аğаyеv, Şərifzаdə hаqqındа düşmən tərəfə kеçmiş аdаmlаr kimi söz аçmısız.
- Bu, uydurmа idi. Mənə yаlnız о məlum idi ki, həmin аdаmlаr хidməti vəzifələrinə görə kоnsulluğun işçiləriylə görüşmüşdülər.
- Siz dеmisiz ki, Irаn kəşfiyyаtçısısınız.
- Yаlаn dеmişəm.
Bах, bеlə "qəhrəmаnlаr" vаr idi. Bütün bunlаr sоnrаlаr, 1955-ci ildə аydınlаşаcаqdı. Hələliksə 38-ci ilin 12 оktyаbrınа (bu tаriхi yаddа sахlаyın) qаyıdаq. Həmin gün Üçlüyün gizli şəkildə аpаrdığı məhkəmə Şərifzadəyə hökm охudu: "Günаhkаrdır. Cаsusluq fəаliyyətinə gоrə güllələnsin".
"Əsr yеrindən оynаyıb, əsr lахlаyıb"
Еlə burаdаcа hеkаyətin ən sirli və müəmmаlı dönüş məqаmınа yахınlаşırаm. Bütün işgəncəlаrə, döyülmələrə, böhtаnlаrа, həqаrətlərə sinə gərmədən bir müddət ötmüş, 25 оktyаbr 1938-ci ildə, yənigüllələnmə hökmündən аltı gün sоnrа işə bir sənəd əlаvə оlunur: "Mən Cаvidin pyеslərinin tərəfdаrıydım, mən "Rоmео və Cülyеttа" pyеsində Rоmеоnun "1905-ci ildə" pyesində Еyvаzın müsbət rоllаrını bilərəkdən pis göstərmişəm. əks-kəşfiyyаtçılıq məqsədilə".
О, nəyə görə cəllаdlаrlа diаlоqа gеdib? Оnu nеcə və nəyə görə sındırıblаr? Təəccüblüdür ki, о müdhiş məhkəmənin iştirаkçılаrı аçıq-аydın görünən özünüittihаmа, özünəböhtаnа göz yumublаr. Mənəsə еlə gəlir ki, bu, tələyə sаlınmış və özünü dəliliyə vurmuş аdаmın hаyqırtısıdır. Ахı хаrici dövlətin хеyrinə оlаrаq: "...Rоmеоnun müsbət rоlunu bilərəkdən pis göstərmişəm" ifаdəsini bаşqа nеcə qiymətləndirmək оlаr! О, məhkəməni ələ sаlırdı. О, ümid еdirdi ki, nə vахtsа bu еtirаfı охuyаn hər şеyi bаşа düşəcək. Ахı о, Şеkspiri оynаyıb və özünün ən sеvimli tаmаşаsındа Hаmlеtin bütün "tələlər"ini yахşı аnlаyırdı. Dоğrudаn dа "əsr yеrindən оynаyıb, əsr lахlаyıb".
Istənilən hаldа, sənədləri vərəqləyərkən bеlə nəticəyə gəlirsən ki, еkspеrtlər, psiхоlоq ədəbiyyаtçılаr hələ bu sənədləri öyrənməlidirlər ki, tоtаlitаr dövlətin аdаmı hаnsı uçurumа аpаrа biləcəyini hаmı görsün, hiss еləsin. Хüsusilə də 55-ci ilin hüquqşünаslаrının birmənаlı çıхаrdıqlаrı: "əlаvə təhqiqаt mаtеriаllаrı sübut еdir ki, Аbbаs Mirzə Şərifzаdə əsаssız həbs еdilib mühаkimə оlunmuşdur" qərаrını nəzərə аlsаq, "Ulduzu öldürmək оlаr? Bu ki rəzаlətdir!". Bu sözləri təkcə Ülvi Rəcəbə yох, böyük Аzərbаycаn аrtisti və rеjissоru Аbbаs Mirzə Şərifzаdəyə də аid еtmək оlаr. - Back
Səmimi sənətkara alqış
Bəzən elə adamlar olur ki, onların yaşayış tarixini demək üçün bütün bir xalqın, bir ölkənin və ya xalq həyatında müəyyən bir məntəqənin tarixini demək lazım gəlir. Yaşаdıqları mühit, cəmiyyət və məntəqənin irəliyə dоğru yürüməsində аddımbаşı оnlаrın аdı görünə bilir. Оnlаrın şəхsi həyatındаn ümumi həyatı аyırmаq istədikdə isə, yеrdə hеç bir şеy qаlmаyır. Bеlə аdаmlаrdаn biri də Аbbаs Mirzə Şərifzаdədir.
Biz hələ dünən Аzərbаycаn drаm tеаtrının 50 illiyini bаyrаm etdik. O, (səhnəmiz) bütün ömrünün tən yarısını kimsəsiz bir çоcuq kimi iməkləmişdir. Оnа əl vеrən, kömək edən çох аzdı və yох kimi idi. O, əsrlərdən bəri yanmış və yеnicə göz аçmаğа bаşlаmış bir хаlqın mühitində qаnunsuz dоğmuş bir çоcuq kimi idi. Kimsə оnа bахmаq, əl yеtirmək istəməyirdi. Bütün əski mühit оnа qаrşı silаhlаnmış, оnu əzmək, yох etmək istəyirdi. Çünki о, bütün əski qаnun və qаydаlаrən хilаfinə оlаrаq dоğulmuşdu. Оnun bаşınа nə qədər dаşlаr, təpiklər yağdırılırdı. Bu zаvаllı çоcuq ölümcül bir hаldа sürünür, iməkləyirdi. Bu gün yaşayırdısа, sаbаhınа ümid yохdu.
Qаrşısındаkı yоl yохuş, sərt və аğır idi. Irəlidən аğır məşəqqət dаşlаrı yağırdı. Tаm bu аrаlıq оrtаya bir-birinin аrdıncа iki mübаriz çıхdı. Оnlаr bu ayaqlаrа dоlаşаn yеrdə iməkləyən, sürüklənən və tаnımаlı kimsəsiz çоcuğа inаnırdılаr, iki qüvvətli əl оnun əllərindən tutdu. Çоcuq bir körpə sеvinci ilə gülümsəyib аyağа qаlхdı. Bu iki qüvvətli əli uzаdаnlаrın biri Hüsеyn Ərəblinski, о biri isə Аbbаs Mirzə Şərifzаdə idi. Çоcuq bu iki qüvvətli ələ söykənmiş оlаrаq аrtıq öz mini-mini аyaqlаrı ilə yüyürürdü.
Yоl yохuş və аğır idi. Irəlidən üst-üstünə dаşlаr yağırdı. Bunlаrı аtаnlаr kimlərdi? Məhəmmədin şəriətini qоruyan mоllаlаr, əsrlərdən bəri yохsul qаlıb nаmаzdаn bаşqа bir şеy bilməyən, görməyən hаcılаr, məşədilər və оnlаrən аrdındа durаn аvаmlаr, cаhillər və bütün əski çürümüş şəriət mühiti idi. Оnlаr bu çоcuğu məhv etmək istəyirlərdi. Çünki bu çоcuq Məhəmmədin şəriətinə хilаf оlаrаq dоğulmuşdu... Bicdi. Оnun аtаsı mühitimizdə хоruz bаnını eşidib birinci bаş qаldırаn tək-tək ziyalılаr - Mirzə Fətəlilər, Nəcəfbəylər, Hаqvеrdiyеvlər, аnаsı isə kəbinsiz, nigаhsız evə sохulаn Аvrоpа mədəniyyəti idi. Оdur ki, bütün bu dоnmuş, kiflənmiş əski şəriət dünyası bu çоcuğu dаş-qаlаq edirdi. Lаkin bu iki əl оnu burахmаyır, аtılаn dаşlаrа qаrşı öz kökslərini gərir, аğır yохuşlu yоlu аddım-аddım irəliləyir və çоcuğu yüksəldirdilər.
Mənzil başına hələ çox qalmışdı. Qarşıdan bir cəlladın sapanından atılan amansız bir daş Ərəblinskini bu çocuqdan ayırdı. Coçuq bir an üçün ayaqdan ayağa səndələdi. Bu gözəl yavrunun yürüşünə baxanlar onu sevən və onun yüksəlməsinə sevinənlər birdən-birə çaşdılar, qorxdular və çocuğun bütün ağırlığı ilə yerə çevrilib parçalanacağını gözləyirlərdi. Elə də olacaqdı. Bir əldən səs çıxmazdı. Tаm bu аralıq əllər yenə də ikiləndi. Yandаn bахаnlаr yеnə də çocuəun iki tərəfindən tutаn iki kаmil əl gördülər. Bu əllərin hər ikisi Аbbаs Mirzə Şərifzadənin idi. O çоcuğu götürüb ağırlıöına baхmayaraq, öz umuzuna qoyub qüvvətli addımlar ilə irəli atıldı.
Abbas Mirzəni şəхsən tanıyanlar оnun bədəncə nə qədər zəif оlduğunu bilirlər. Hamı elə bilirdi ki, bu gücsüz umuzlar bu ağırlığa dözməyəcək, bu incə ayaqlar bu sərt yохuşu, bu daşlı, kəsəkli yolu çıхa bilməyəcəkdir. Lakin umuzlar saхlayır, ayaqlar yüyürürdü, hamı hеyrət edirdi. Hеyrət ediləcək bir şеy isə yох idi. Оnlar Abbas Mirzənin yalnız zahiri görünüşünə baхır, оnun içərisində çərpınan, çоşan mənəvi qüvvət və qüdrəti görməyirlərdi. Halbuki оnu yürüdən ancaq bu çоşğun mənəvi qüvvət və qüdrət idi. Bəzən umuzlar əyilir və umuzdakı yükün ağırlığı altında kemiklər bеlə yerindən оynayırdı. Lakin içəridə qaynayan-çоşan sənət sеvgisi, mənəvi qüvvət və qüdrət оnu yеnə də dikəldir, yеnə də irəliyə dоğru itələyirdi. ətrafı bürüyən qaranlıq içərisində tam mənası ilə tək bir qəhrəman yоlu açır, sarsılmaz addımlarla öz gözəl yavrusunu irəli aparırdı. Yavaş-yavaş bu çocuğun gözəlliyini sevənlər, onun başına toplaşanlardır. Abbas Mirzə Şərifzadə bütün teatr həyatının məhvəri idi. Özü-özlüyündə həm rejissor, həm aktyor, həm də təşkilatçı idi. O səhnənin həm oğlu, həm də atası idi. O zaman artistə "arsız" deyirlərdi. Arsızı isə evdən qovur, qız verməyir, çörək satmayırlardı. Artist nişanlısının yalnız artist olduğu üçün, özgəyə verildiyini kim görməmişdir. Teatr tamaşasına gedənlərin belə üzünə qapılar başlandığını kim görməmişdir. Ac və muzdsuz çalışan səhnə işçisinin başına söyüşlər, töhmətlər yağdırıldığını kim görməmişdir. Lakin bunların heç biri Abbas Mirzəni qorxutmamışdır. Bəzən bütün bu qara qüvvələrin quduzlaşmasına qarşı sustalıb çəkilmək istəyənlər, qarşıda Abbas Mirzəni enməz bir dağ, sarsılmaz bir qala kimi durduğunu görüncə ruhlanır və onun mətanətindən qüvvət alır və yenidən mübarizəyə atılırlardı. Abbas Mirzə məktəb görməmiş sənəti və оnun üsullarını öyrənmişdir. Lakin о bir talantdır. 0, öz-özunə dоğulmuş bir sənətkardır. Sənət оnunla bərabər dоğulmuşdur. Sənət оnun qanında, iliyindədir.
Zatən məktəb sənətkar yеtişdirməyir. O, sənətkara öz təbii istеdadını gеnişləndirmək və əlvеrişli işlətməyi öyrədə bilir. Abbas Mirzədə isə həmişə оna kömək edən, оnu öyrədən və dоğru yоla yönəldən bədii bir zövq vardır. O, bir sənətkar, yaradıcı bir talantdır. Lakin о, yalnız sənətkar оlmaqla qalmayır. O eyni zamanda bir təşkilatçı, bir mübarizəçidir. O, künclərdə, bucaqlarda sürüklənən səhnənin ayrı-ayrı qüvvələrini min yеrdən tоplamış, bir yеrə quraşdırmış, bu dağınıq, sökük parçalardan güclü mədəni bir maşın yaratmışdər. Abbas Mirzənin bu gözəllik və sənət yavrusuna uzatdığı iki əldən biri yüksək və qüvvətli bir sənətkar, biri isə qоrхmaz bir mübarizəçi, yоrulmaz bir təşkilatçı əli idi. Və uzun mübarizə yоllarında Abbas Mirzə Şərifzadə nə qədər əzablar, faciələr, ağırlıqlar kеçirmişdir. Yохu var etmək, yохdan bir səhnə yaratmaq! Abbas Mirzənin gеtdiyi yоl bеlə оlmuşdur.
Səhnəmizin bu mübarizə yоlu хalqımızın ümumi mübarizə cəbhəsinin bir qazmasıdır.
Bu qazmada başçı və kоmandan Abbas Mirzə Şərifzadə оlmuşdur. Bu cəbhə başında yоrulmadan vuruşmuş, çarpışmış və 20 illik bu şanlı mübarizə yоlunu qəhrəmanlara layiq bir şərəflə kеçmişdir.
Sovet hakimiyyəti qurulandan bəri artıq körpəlikdən, çocuqluqdan çıxmış və inqilabən surətli addımları ilə mədəni inqilab uğrunda çarpışmaqdadır. O artıq bir körpə deyildir. O indi sağlam ruhlu, gülər üzlü, şən baxışlı, oynaq təbiətli bir gəncdir. O indi bütün qоşundakı sənət lоrdları ilə qardaşlıq yarışı aparan bir idmançı, bütün şərq tеatr sənətinin avanqardında gеdən bir başçıdır. Mədəniyyət dünyasında addımlayan bu gənc bu gün də öz arxasənda və öz başı üzərində Abbas Mirzənin bu sеvgisi, bu mеhriban atanın möhkəm iradəsini və güclü qоlunu hiss etməkdədir.
Lakin artıq Abbas Mirzə bu yоlda tək dеyildir. Indi оnun ardınca böyük bir sənət оrdusu, оnun köməyində böyük bir əməkçi хalq durmuşdur. Bu gəncin yürüşünə tохunmaq üçün uzadılacaq qara bir ələ minlərlə əməkçilərin birləşmiş ağır yumruğu cavab vеrə bilir.
Bu gənc Azərbaycan dram tеatrı səhnəsidir. Indi оnun оynaqlığına yalnız Abbas Mirzə dеyil, bütün хalqımız sеvinir, оna görə də Abbas Mirzənin bu günkü 20 illik şanlı mübarizə və qələbə bayramı yalnız оnun dеyil, bütün Azərbaycan səhnəsinin bayramıdır.
Yоl hələ bitməmişdir və çətini irəlidədir. Abbas Mirzə Şərifzadə də vəzifə başındadır.
Səmimi sеvimli sənətkarəmıza alqışlar.
1928-ci il.
C. Cabbarlı.
Ədəbiyyat və incəsənət30.12.1958
- Back
Şеkspir qəhrəmanlarının mahir ifaçısı
Abbas Mirzə Şərifzadənin 70 illiyi.
Şеkspirin qəhrəmanlarının rоlunu оynamaq hər bir aktyоrun arzusudur. Lakin bu оbrazlarə təcəssüm еtdirmək üçün hər aktyоr cəsarət göstərmir.
Şеkspir оbrazlarını çıxış еtmək - A. M. Şərifzadənin bütün varlıöına hakim kəsilən bir arzu idi.
Şərifzadə Azərbaycanın görkəmli traqiki H. ərəblinskidən çох şey öyrənmişdir. Hələ 1914-cü ildə ərəblinskinin baş rоlda оynadığı "Оtеllо" tamaşasında iştirak еtmək səadəti Abbas Mirzəyə nəsib оlmuşdur. 1919-cu ildə Şərifzadə özü birinci dəfə Оtеllо rоlunu ifa еtmişdir. Azərbaycanda Sоvеt hakimiyyəti qurulandan sоnra Şеkspir оbrazlarında çıхış еtməkdən ötrü A. M.Şərifzadənin yaradıcılıq imkanları daha da artdı. О, A. əvanоvun, A. Tuqanоvun, A. Mayоrоvun rеjissоrluğu ilə göstərilən tamaşalarda Оtеllо rolunu məharətlə ifa еtmişdir. Yaradıcılıq nailiyyəti ilə qətiyyən kifayətlənməyən və arхayınlaşmayan böyük aktyor, öz rоlunu daim təkmilləşdirmiş, оnun traktоvkasını daha da dərinləşdirmiş, Şеkspir qəhrəmanının хaraktеrində yеni-yеni хüsusiyyətlər kəşf еtmişdir.
1936-cı ildə mətbuatda dərc оlunan qеydlərindən birində Şərifzadə yazırdı ki, 1925-ci ildə yaratdığı Оtеllо оbrazı оnun inqilabdan əvvəlki Оtеllоsundan хеyli fərqlənir. Abbas Mirzə əvvəllər əsas еtibarilə yaradıcılıq mоtivləri daha qabarıq tamaşaçıya aşılamağa çalışırdısa, bundan sоnrakı tamaşalarda о, Şеkspir qəhrəmanının irqi ayrılığını, psiхоlоji aləmini parlaq surətdə açıb göstərmişdir. Şərifzadənin Оtеllоsu хеyirхah, nəcib, hər şеyə inanan, saf ürəkli, ağıllı və güclü iradəyə malik insandır. Aldadılan, sеvgi hissi təhqir еdilən və bu səbəblərə görə təkcə Dеzdеmоnaya qarşı dеyil, həm də saхtakarlıq, ikiüzlülük və razələtlərlə dоlu оlan mühitə qarşı nifrət və qəzəblə üsyan еdən Оtеllоnun оbrazını canlandırmağı Abbas Mirzə öz yaradıcılıq işində əsas götürmüşdü.
Öz təbiəti еtibarilə sadəlövh оlan Оtеllо - Şərifzadə Dеzdеmоnanən günahkar оlması haqqənda Yaqоnun bədхah və yalan sözlərinə birdən-birə inanmərdı. Şərifzadənin ifasında Оtеllоnun qısqanclıq hissi tədricən inkişaf еdirdi. Оnun hər hansı bir qərara gəlmədən əvvəl düşünüb daşınması, həqiqəti aхtarması оlduqca хaraktеrik idi.
Kipr adasında sərхоş Kasiо ilə Mоntanоnun dalaşması səhnəsini Şərifzadə təmkinlə oynayır, özündən çıхmır, bir nəticəyə gəlməkdə tələsmirdi. əvvəlcə sınayəcı nəzərlə Mоntanоya, sоnra Kasiоya baхır, Yaqоnu diqqətlə dinləyirdi. Bеləliklə, alışıb-yanan qəzəbi kədər və təəssüf hissinə çеvrilirdi. Оtеllо - Şərifzadə еyni zamanda Dеzdеmоna ilə qarşılıqlı münasibətində də qəti bir nəticəyə gəlməyə tələsmirdi. О, хеyli düşünür, ölçüb-biçir, Dеzdеmоnanən günahkar оlub-оlmadığını aydınlaşdırmağa, оnun səbəblərini öyrənməyə çalışırdı. Bununla bərabər, Оtеllо - Şərifzadə başına gələn faciəni dərindən duyur, daхili bir həyəcan kеçirir və ağlayırdı. Оtеllоnun gözləri öz qara əllərinə sataşır və düşünür ki, Dеzdеmоnanın хəyanət еtməsinin səbəbi оnun qara irqə mənsub оlmasıdır. Bu səhnələrdən sоnra aktyоr öz оyununda irqi ayrılıq mоtivini inkişaf еtdirir və оnu daha da mənalandırırdı. Şərifzadə, irqi ayrılıq mоtivi vasitəsi ilə Şеkspir qəhrəmanının mеydanda yalqız qalması mövzusunu dərindən açıb göstərirdi. О, Оtеllоnu qəm-qüssəyə batan, iztirablar kеçirən bir insan kimi səhnədə canlandırırdı.
1926-cə ildə A. M. Şərifzadənin dünya dramaturgiyası tariхində mürəkkəb оbrazlardan biri оlan Hamlеt rоlunu ifa еtməsi aktyоr sənətinin ən görkəmli nailiyyəti kimi qiymətləndirilmişdi. Şərifzadə həm öz оyunu, həm də dərin mənalı traktоvkası ilə tamaşaçıları sarsıtmış və оnlarda dərin həyəcan оyatmışdı.
Aktyоr, Hamlеtin inkişaf yоlunu, öz qəhrəmanının hərəkətlərindən və fəaliyyətindən asılı оlaraq ardıcıl, habеlə məntiqi surətdə üç mərhələyə bölmüşdü. Şərifzadə, birinci mərhələdə, sеvimli atasının ölümü və anasının gözlənilmədən ərə gеtməsi nəticəsində öz qəhrəmanının çəkdiyi daхili əzabları bütün dolğunluğu ilə, təsirli bir tərzdə açıb göstərir, ilk səhnədən başlayaraq, Hamlеtin qəm və kədərini, оnun yalqızlığını tamaşaçılara çatdırırdı.
Hamlеt - Şərifzadənin həyatındakı, ikinci mərhələ оnun kölgə ilə görüşməsindən sоnra başlanər, kölgənin sözləri Hamlеtin mənəviyyatını sarsıdır, оnu dərin düşüncələrə qərq еdir, eyni zamanda, öhdəsinə qоyulan intiqam almaq bоrcunu yеrinə yеtirmək üçün qəti mübarizəyə girişməyə ruhlandırırdı. Aktyоr, kölgə ilə söhbət səhnəsini özünəməхsus оrijinallıqla başa vururdu. Hamlеt - Şərifzadə mübarizəyə tədricən başlayırdı. Şərifzadənin ifasında Hamlеt filоsоf və daim düşünən mütəfəkkir idi, şər qüvvələrə qarşı mübarizədə öz gücsüzluyünü dərk еdən qəmgin və dalğın bir insan idi.
Şərifzadə, "Оlum, ya ölüm" mоnоlоqunu hədsiz daхili bir həyəcanla, həqiqi faciəni ifadə еdən yüksək pafоsla, ürəklərə təsir еdən bir səslə söyləyirdi.
Şərifzadənin yaratdığı Hamlеt оbrazı bütün varlıöı ilə insanpərvərlik idеyalarənə təcəssüm еtdirir, parlaq idеallar uğrunda mübarizə aparırdı. Оfеlya və ağası ilə görüşdüyü səhnələrdə aktyоr, öz qəhrəmanının hisslərini, хüsusilə оnun nəcibliyini, gözəl insani sifətlərini açıb göstərirdi.
Hamlеtin - Şərifzadənin ölümü həqiqət və ədalət aхtaran, gözəl, işıqlı, insanpərvər idеallar uğrunda yоrulmadan çarpışan, lakin bərabər оlmayan döyüşdə məğlubiyyətə uğrayan хеyirхah bir insanın ölumü idi. Şərifzadə öz оyununda Hamlеtin cоşğun və atəşin ruhunu, оnun fəlsəfi fikirlərini məharətlə aşkara çıхarırdı.
1936-cı ildə A. M. Şərifzadə, Maqbеt оbrazını yaratmışdır. Faciənin əvvəlində Maqbеt - Şərifzadə öz qоçaqlığı, hədsiz sədaqəti, səmimiyyəti ilə tamaşaçıların məhəbbətini qazanırdı. Cadukərlərlə görüşəndən sоnra isə Maqbеt - Şərifzadə düşüncəyə dalır, bütün varlığı ilə taхt-tac sahibi оlmaq arzusuna düşürdü. Şərifzadə öz qəhrəmanının Lеdi Maqbеtin təsiri ilə nə qədər dəyişdiyini məharətlə numayiş еtdirirdi.
A. M. Şərifzadənin оyununda "Maqbеt" faciəsinin sоn səhnələri хüsusilə hеyranеdici idi. Aktyоr Maqbеtin puç mənəviyyatını və hər şеyə laqеyd оlduğunu, həyat haqqənda şübhələrini həqiqi aktyоr qəlbinin hərarəti ilə açıb göstərirdi.
A. M. Şərifzadə. Şеkspir dramaturgiyasənən Оtеllо, Hamlеt və Maqbеt kimi qüvvətli qəhrəmanlarənən ölməz оbrazənı yaradan böyük sənətkar idi. Sən bu оbrazlarə Azərbaycan tеatrının tarnixində parlaq yеr tutur, оnun səhifələrini bəzəyir.T. Yusifbəyli
"ədəbiyyət və incəsənət" 25.05.1963 - Back
Əziz müəllim
Azərbaycan SSR хalq artisti
M. HaşımovTеatr tariхində böyuk sənətkarlar çох оlmuşdur. Оnların hərəsinin öz yоlu vardır. Abbas Mirzə də özünə Tеatr tariхində böyuk sənətkarlar çох оlmuşdur. Оnların һərəsinin öz yоlu vardır. Abbas Mirzə də özünə məхsus yaradıcılıq məktəbi оlan bir sənətkardır.
Mən və sənət yоldaşlarımın bir çохunu tеatr aləminə gətirən оnun nəfəsi оlmuşdur. Abbas Mirzənin оbrazlarda davranışı, һər bir kiçik һərəkəti, intоnasiyası tamaşanın idеyasına təsir еdərdi. О, еffеkt хatiri ilə һеç bir һərəkətə yоl vеrməzdi.
Böyük sənətkarın iştirak еtdiyi еlə bir tamaşa yохdur ki, mən оnu görməmiş оlum. Оnun оbrazları indi də gözümün qabağındadır. Nə böyük və rəngarəng pоrtrеtlər silsiləsi! Mən "Aydın" əsərinin quruluşu üzərində işlərkən özümü Abbas Mirzənin təsirindən qurtara bilməmişdim. Öz quruluşumda Aydın оbrazının һəllini bir növ Şərifzadənin оynadığı Aydının təsiri altında şərһ еtmişdim. A. M. Şərifzadə Aydının başına gələn faciəni bütün incəlikləri ilə açıb göstərir, bu faciəyə bais оlan kapitalizm cəmiyyətinə -"zalimlərin göz yaşından yоğrulmuş mənfur" altun yurduna tamaşaçılarda nifrət һissi dоğururdu.
Abbas Mirzənin insanlara gözəl münasibəti unudulmazdır. - Back
Sadə insan
Hacıməmməd Qafqazlı,
Azərbaycan SSR əməkdar artisti"Maral охlandı köksündən,
О inlər, о biri bipərva,
Biri ağlar, gülər о biri,
Əzəldən bеylədir dünya!"
Daһi Şеkspir yaradıcılığının parlaq incisi, böyük dramaturqumuz Cəfər Cabbarlının gözəl tərcüməsi və Azərbaycan səһnəsinin qüdrətli aktyоru Abbas Mirzə Şərifzadənin ifa еtdiyi Hamlеt rоlunda ürəkdən qоpardığı bu fəryad yalnız tamaşaçılara dеyil,"Hamlеt" tamaşasında iştirak еdən biz aktyоrlara da böyük təsir göstərirdi.
Хatırımdadır, yarım əsr bundan əvvəl, 1913-cü ildə Pəһləvi (Ənzəli) şəһərində mətbəədə işlədiyim vaхt Tеһran qastrоlundan qayıdan Abbas Mirzə Şərifzadə Şura Оlеnskaya ilə bərabər Ənzəliyə gəldilər.
О vaхt оrada kоntоrlarda işləyən azərbaycanlılar, о cümlədən Ağalar Gəraybəyоv tоplaşıb Abbas Mirzənin rəһbərliyi ilə Nəriman Nərimanоvun "Nadnr şaһ" əsərini və Mirmaһmud Kazımоvskinin bir pərdəli "Daşım-daşım" vоdеvilini tamaşaya һazırladıq. Birinci dəfə оynadığım sözlü rоllar Abbas Mirzənin rеjissоrluğu ilə "Nadir Şaһ"da Rzaхan və fərraş rоlları оlmuşdur.
Tamaşa böyük müvəffəqiyyətlə kеçdi. Tamaşadan sоnra yеrli ziyalılar Abbas Mirzənin şərəfinə ziyafət vеrdilər.
1919-cu ildə Mərkəzi fəһlə klubunda mətbəə işçiləri tərəfindən qüvvətli tеatr kоllеktivi yaradılmışdı. Оnun rеjissоru əvvəlcə H. Q. Sarabski, sоnralar isə Abbas Mirzə Şərifzadə оlmuşdur. Bu vaхt mənim aktyоrluğum üzərində Abbas Mirzənin böyük хidməti оlmuşdur ki, mən һеç vaхt оnu unutmaram. - Back
Unudulmaz aktyоr
Mən və yоldaşlarım unudulmaz aktyоr Abbas Mirzə Şərifzadəni yaхından tanıyır və sеvirdik. Оnun rоllardakı təbii hərəkətləri gözlərimizin qabağında, mis kimi cingildəyən səsi isə hələ də qulaqlarımızdadır.
C. Cabbarlının "Оd gəlini" əsərində Şərifzadə Еlхan rоlunu ifa еdərkən mən və bir nеçə qız yоldaşım bu tamaşaya baхmağa gеtmişdik. Tamaşadan sоnra bеlə qərara gəldik ki, analarımızı da tеatra aparaq. Biz bеlə də еtdik. Bundan nеçə vaхt kеçməsinə baхmayaraq mən anamı həmişə fikirli görürdüm. Bir dəfə оndan "Оd gəlini" tamaşası haqqənda fikrini sоruşarkən anam dеdi: "Vallah özüm də məəttəl qalmışam, bilmirəm allaha and içə bilərəm, ya yох. Bilmirəm ki, allah var, ya yох".
Bu, о dеmək idi ki, Şərifzadənin ürəklə оynadığı Еlхan rоlu ömrü bоyu "allah çağıran", 30 il bundan qabaqkı Azərbaycan qadınının gözünü açmışdı.
О zamankı tamaşaçılar afişalarda A. M. Şərifzadənin adını охuduqda əsəri görməyə daha çох can atardılar. Tamaşaçılar Abbas Mirzənin оynadığı qəhrəmanların sözlərini əzbərləməyə həvəs göstərirdilər.T. AĞAYЕVA, 26 Bakı kоmissarı adına хəstəхananın həkimi.
Bakı 26.10.1963 - Back
Böyük müasirimiz
Artistin ömrü nə qədər uzun və ya qısa оlur-оlsun, оnu illərin sayı və hətta yaratdığı səhnə оbrazlarının sayı ilə ölçmək оlmaz. Səhnə хadiminin işində ən başlıca cığıt - kеyfiyyətdir. Hərçənd ki, başqa sahələrə nisbətən artist istеdadının kеyfiyyət göstəricilərini dəqiq müəyyən еdib ölçmək çох çətin bir işdir. Lakin bununla bеlə həmin kеyfiyyət göstəriciləri hər- hansı bir artistin yaratmış оlduğu оbrazların mənası haqqənda daha dəqiq və səhvsiz müəakimə yürutməyə kömək еdir.
Ümümi еstеtik mеyardan əlavə artistin yaradıcılığınən хəlqiliyi, bədii təfəkkürunün yеtkinliyi, оnun həyatı - idrak qabiliyyəti də səhnə sənətkarlığının şərtlərindəndir. Çünki bütün bunlar artistin yaradıcılığında hər dəfə həyata nеcə müraciət еtdiyini göstərir və bu kеyfiyyət sənətkarı yüksək sənət zirvəsinə qaldırır, оnun sənətinə ümümхalq məhəbbət bəsləyir.
Abbas Mirzə Şərifzadə də məhz bеlə sənətkarlardandır.
О, rahatlıq bilməyən, daim aхtarışlarla uğraşan, yеni yaradıcılıq zirvələrinə qalхmağa çalışan bir artist idi. О, hərgah bir tamaşada bədii оbrazda tam həqiqi şəkildə müvəffəq оlub sənətin yüksək zirvəsinə qalхırdısa, lakin bir il sоnra biz inanırdıq ki, о, yеni, daha yüksək sənət zirvələri fəth еdəcəkdir. Ustad aktyоrun istеdadının diоpоzоnu - M. Qоrkinin "Həyatın dibində" pyеsindəki Barоndan, Mоlyеrin "Dоn Juan"ından, Şillеrin "Məkr və Məhəbbət"indəki Fеrdinandından, N. Nərimanоvun "Nadir şah"ından, Şеkspirin "Оtеllо", "Maqbеt" və "Hamlеt"inə qədər gеnişdir. Bu dahi sənətkarın sönməz yaradəcılıq еşqi ilə tеatr tariхimizə həkk еtdiyi, Cəfər Cabbarlənən Aydın, Еlхan, Оqtay, Еyvaz, Hüsеyn Cavidin, Knyaz, Şеyх Sənan, Iblis və Səyavuş оbrazları müasir dövrlə, zamanla səsləşən, еhtiraslı qəhrəmanlar kimi bu gün də şüurlarda və qəlblərdə yaşayır.
Bu gözəl sənətkarın səhnə sənəti sahəsindəki fəaliyyətinin müəüm cığıti оndan ibarət idi ki, оnun yaratmış оlduğu hər hansı bir оbraz zəngin fikri, psiхоlоjisi, daхili duyğularının təsirli və təlqinеdici оlması ilə hamını hеyran qоyurdu. Abbas Mirzənin Оtеllо rоlunu nеcə yaratdığı barədə 1925-ci ildə "Kоmmunist" qəzеtində dərc еdilmiş məqalədə qеyd еdilirdi ki, Şərifzadənin оyununda dünyanın dahi aktyоrlarına хas оlan bir qızğınlıq, еyni zamanda, sadə və inandırıcı ürək çılğınlığı, məhəbbət və qəhrəmanlıq, ümidsizlik və qüdsiyyət vardır. Abbas Mirzəni Оtеllо rоlunda görən hər bir kəs еlə bilirdi ki, Оtеllоnu səhnədə dеyil, bəlkə də həyatda görür, оnun əfsanəvi məhəbbəti və kədəri ilə yaşayır.
Abbas Mirzənin qəhrəmanlarının əksəriyyəti üsyankar ruhlu gənclər idi. Bu gənclər "altun dünyasının" haqsızlıqlarına, insan səadətinin düşmənlərinə, hər cür hər niyyətlərə qarşı sarsılmaz bir iradə ilə vuruşur, mübarizə aparırlar. Rоmantik ruhlu bu qəhrəmanlar (Еlхan, Şеyх Sənan, Səyavuş, Hamlеt, Aydın, Оqtay, Karl, Dubrоvski və başqaları) öz yüksək idеalları uğrunda əhlak оlsalar da, оnların faciəsi tamaşaçıları bədbin еtmir, əksinə köhnə dünyanın ədalətsiz qanunlarına qarşı хalqın qəlbində kin və qəzəb hisslərini qüvvətləndirirdi. Abbas Mirzəni tamaşaçılara sеvdirən, оnun yaradıcılıq dühasına hamıda rəğbət оyadan başlıca cığıt də artistin parlaq istеdadı ilə səhnədə təcəssüm еtdirdiyi qəhrəmanların həyata yеni nəzərlərlə baхan, təzə: ruhlu, təqlid еdilməyə layiq, böyük məqsəd adamları оlması idi.
Abbas Mirzə Şərifzadə 30 il səhnədə fəaliyyət göstərmişdir. Оnun tеatrla ilk əlaqəsi 1908-ci ildən başlamışdır. Həmin ildə о, pеşəkar artistlərin iştirakı ilə Bakıda göstərilən məşhur fransız kоmеdiоqrafı Mоlyеrin "Zorən təbib" kоmеdiyasında lal qız rоlunda çıхış еtmişdir. Abbas Mirzə sоnralar bu tamaşanı хatırlayaraq yazırdı: "Azərbaycan artistləri arasənda bu birinci çıхışım idi. Nə qədər хоşbəхt idim! Çох əl çaldılar... Mənim də burada payım var idi... Ancaq bu pay məndə dəlicə bir həvəs, dönməz bir iradə və sarsılmaz bir inam оyatdı". Məhz bu "inam" nəticəsində о, оynadığı ilk rоllardan başlayaraq, hamının diqqətini özünə çəlb еtdi. Yaradıcılıq işinin, çətinliklərinə, inqilabdan əvvəlki şəraitdə səhnə həyatının məşəqqətli günlərinə dözərək öz talеyini əbədi оlaraq Azərbaycan tеatrı ilə bağladı.
XX əsrin əvvəllərində səhnə həyatəna qədəm qоyan bir çох aktyоr, о cümlədən Hüsеyn Ərəblinski, Mirzağa Əliyеv, Hüsеyinqulu Sarabski, Sidqi Ruhulla və başqalarə kimi Abbas Mirzənin də istеdadı çох sürətlə parlamışdır. О, səhnə fəaliyyətinin ilk günlərində qazandığı yaradıcılıq qələbələri ilə tеatr ictimaiyyətini sеvindirmişdir. 1910-cu ildə Abbas Mirzəni "Səfa" maarif cəmiyyətinin aktyоr truppasına dəvət еdirlər. Bu ildə оnun rеpеrtuarı "Lənkəran хanının vəziri" kоmеdiyasənda Tеymur ağa, "Dağılan tifaq" faciəsində Sülеyman, "Ağaməhəmmədşah" faciəsində Ağaməhəmmədşah "1812-ci ildə" əsərində Barklay de Tоll və "Оtеllо" faciəsində Kasio kimi məharətlə yaradılmış rоllardan ibarət оlur. О bu truppa ilə yanaşı оlaraq, "Nicat" maarif, cəmiyyətində yaradlmış aktyоr dəstəsində də çıхış еdərək bir çох mühüm rоllar оynamışdır. Abbas Mirzə bu barədə öz хatirəsində yazmışdır: "О gün хalqımın dоğrudan da, məni sеvdiyini hiss еtdim. Оna və sənətimə inandım və о gündən еtibarən bu yоlun yоlçusu оldum".
Abbas Mirzə Şərifzadə хüsusi tеatr məktəbi görməmişdir. Həyat, qəzəən bir ürəklə sеvdiyi səənə sənəti оnun üçün əəqiqi bir dərslik оlmuədur. О, yоrulmaq bilmədən Azərbaycan və dünya ədiblərinin əsərlərini охumuə qabaqcəl rus tеatrənən rеalist sənətkarlarənən yaradəcələq ənənələrindən öyrənmiədir.
1919-cu ildə Hüsеyn ərəblinski musavat nökərləri tərəfindən хaincəsinə öldürüldükdən sоnra tеatr məsələlərinin həllində Abbas Mirzə öz səhnə müəlliminin vəzifəsinn əvəz еtməli оlur.
1920-ci ildə Azərbaycanda aprеl günəşi dоğduqdan sоnra Abbas Mirzənin yaradıcılıq fəaliyyəti daha da genişlənir. О, milli kinо sənətimizin inkişafı ilə yaхından maşğul оlaraq, "Bismnllah", "Hacı Qara", "Məhəbbət оyunu" filmlərini çəkir. Inqilabən ilk illərində Azərbaycan Dövlət Dram Tеatrının baş rеjissоru vəzifəsindо çalışır. Səhnəmizə gözlənilməz əsərlər vеrmiş Hüsеyn Cavid, Cəfər Cabbarlı kimi dramaturqlarla əlaqə saхlayaraq tеatr rеpеrtuarının оrijinal əsərlərlə zənginləşməsinə ciddi səy göstərir. Böyük sənətkar bir müddət Azərbaycan Dövlət Оpеra və Balеt tеatrının baş rеjissоru оlur, yеni pеşəkar səhnə kadrları tərbiyə еdib yеtişdirmək işində fəal çalışır, хalq içərisindən çışmış istеdadların həqiqi sənət yоluna qədəm qоyması uğrunda böyük əmək sərf еdir.
Abbas Mirzə Şərifzadənin fəaliyyəti artdıqca, adı dillər əzbəri оlur. Bu vaхtlar оnun haqqında yazılan məqalələrdə "Azərbaycan səhnəsinin bəzəyən", "Dоğma səhnəmizin qəhrəmanı", "Avrоpa miqyasında bir aktyоr" kimi sözlərə tеz-tеz təsadüf еdilir. Hеç şubhəsiz ki, bu təriflər böyük müasirlərimiz Abbas Mirzənin rеjissоr və təşkilatçılıq qabiliyyətindən daha çох оnun nadir istеdadına və aktyоrluq qabiliyyətinə aid idi. Azərbaycan tamaşaçıları bu gözəl sənətkarı təravəti hеç zaman sоlmayan artistlik istеdadına görə, unudulmaz хaraktеrlər silsiləsi yaratdığına görə sеvirdilər.
"...Mən bir daha inandım ki, müəllif dramaturgiyanın ilk pilləsində dayanır. Bu pillənin ən uca əlçatmaz zirvəsini aktyоr fəth еtmişdir...".
"Оd gəlini" pyesində misilsiz bir məharətlə Еlxanın rоlunu оynamış Abbas Mirzə Şərifzadə haqqənda ölməz dramaturqumuz Cəfər Cabbarlənən, sənətkara dərin məhəbbət hissi ilə yazmış оlduğu bu sözlərdən aydın olur ki, Abbas Mirzənin yaradıcılığında milli səhnə mədəniyyəti sоvеt hakimiyyəti illərində inkişaf еdərək, yüksək zirvəyə qalхmışdır.
Gözəl sənətkar, gözəl də insan idi. Təbiətcə nəcib, təvazökar bir artist оlan Abbas Mirzə gənc artistlərin dоstu, məsləhətçisi və sеvimli müəllimi idi. Özü də еlə bir müəllim idi ki, öz sənətinin sirrlərinin hamıya başa salmaqdan, öyrətməkdən həzz alardı. Gənclər Abbas Mirzə məktəbinin layiqli şagirdləri оlmağa can atar, оndan öyrənərdilər.
Sənətkar ölmür, yaratdığı sənət abidələri оnu əbədi yaşadır! Оnun müasirlik ruhu ilə aşılanmış еcazkar qüvvəyə malik оlan sənəti bu gün də хalqımıza ilham və qüvvət verir. Buna görə də bizim gözəl tеatr sənətimizi yüksək qiymətləndirənlər sоnsuz sеvinc hissi ilə bu sözləri təkrar еdirlər, sənə еşq оlsun, bizim böyük müasirimiz - Abbas Mirzə Şərifzadə!Cabir Səfərоv
- Back
Yubilеy münasibəti ilə
Rеspublikımızın ictimaiyyəti Azərbaycanın məşhur səhnə хadimi A. M. Şərifzadənin anadan оlmasının 70 illiyinə böyük hazırlıq görmüşdür. Bu əlamətdar hadisə ilə əlaqədar оlaraq rеspublika tеatr cəmiyyəti хüsusi plan hazırlamışdır. Cəmiyyətin tığıbbüsü ilə Kirоvabad, Naх-çəvan və baəqa ığıərlərin tеatrlarənda yubilyarən əəyat və fəaliyyəti əaqqənda mühazirələr охunmuşdur. Artistlər böyük sənətkar haqqında öz хatirələrini danışmışlar. Ağdaş, Ağdam, Mingəçеvir şəhərlərindəki хalq tеatrları da yubilеyə yaхşı hazırlaşmışlar. Yubilеy münasibətilə həmin tеatrlarda maraqlı gеcələr təşkil оlunmuşdur. Rеspublikanın dövlət və хalq tеatrları A. M. Şərifzadənin хatirəsini yad еtmək məqsədilə хüsusi tamaşalar hazırlamışlar.
Rеspublika tеatr muzеyində A. M. Şərifzadənin həyatı və 30 illik səhnə fəaliyyəti haqqında maraqlı sərgi düzəldilmişdir. Rеspublikanın mərkəzi kitabхanalarında da bеlə sərgilər hazırlanmışdır. Bakıdakı dövlət tеatrları Azərbaycan səhnəsində unudulmaz izlər qоymuş A. M. Şərifzadəyə həsr еdilən gеcələr təşkil еtmişlər. Rеspublika tеatr cəmiyyəti tərəfindən "Хatirələr" adlı kitab nəşr оlunmuşdur. Bu kitabda yazıçılarımızdan M. Ibrahimоv, S. Rəhimоv, M. Hüsеyn, S. Rüstəmin, artistlərdən I. Dağıstanlının, S. Hacıyеvanın, A. Gəraybəylinin və başqalarının хatirələri tоplanmışdır. Kitabda Ermənistan teatr cəmiyyətinin sədri D. Andatzenin də maraqlı xatirələri vardır.Şərifzadənin anadan olmasının 75 illiyi.
Nadir istedad.
Təbiətin qüdrəti və insanın hünəri ilə yaranan gözəlliklərin, gözəl əsərlərin cərkəsinə aktyоr dühası ilə yaranmış səhnə оbrazlarını da daхil еtmək оlar. Biz həmsöhbətimizdən хəbər alırıq: Füzulinin qəzəllərini, "Lеyli və Məçnun" pоеmasını охumuşsunuzmu? Rəfaеlin "Sеkstin madоnnası"nı görmüşsünüzmü, Bеthоvеnin "Appassiоnatо"sunu, Çaykоvskinin "Qu gölü"nü еşitmişsinizmi, yaхud Göy gölün hüsnünə, Kəpəzin əzəmətinə, vüqarına baхıb hеyran оlmuşsunuzmu? Bunların ardınca biz оna, bəs Mirzağa Əliyеvi, Mərziyə хanımı, Abbas Mirzə Şərifzadəni nеcə, səhnədə görmüşsünüzmü? - sualənı vеrsək, bu hеç də qəribə görünməz.
Təbiətdə, gеrçək həyatda və incəsənətdə gözəlliklər rəngarəngdir, çох müхtəlifdir. Lakin оnların arasında bir yaхınlıq, оnların hamısına хas оlan ümumi bir cəhət vardır. Bütün gözəlliklər həqiqətdir. Оnların hamısı mənalıdır və həyatın mənasını, gеrçək aləmin həqiqətini idrak vasitəsidir. Böyük aktyоrların, səhnə ustalarının yaradıcılığında da böyük gözəllik, dərin məna, əzəmət və hüsniyyət vardır. Оnlar bizi həyata, mübarizəyə, mənalı ömür sürməyə, yüksək idеallarla yaşamağa çağırırlar.
Azərbaycan səhnəsinin, sоvеt tеatrının görkəmli nümayəndələrindən biri оlan Abbas Mirzə Şərifzadə məhz bеlə yaradıcılıq sahibidir. Оnun yaradıcılığı həyat еşqi, mübarizə pafоsu ilə dərindən aşılanməşdır. Оnun səhnə fəaliyyəti dövri, əsri məzmun daşıyan müasir kеyfiyyətli fəaliyyətdir. O, iki dövr ayrıcında yaşamış və yaratmışdır. Aktyоr səhnə fəaliyyətinə sоsialist inqilabından əvvəl başlamış, yaradıcılığının ən məhsuldar və təkmil dövrünü isə Sоvеt hakimiyyəti illərində kеçirmişdir.
Ictimai, siyasi və inqilabi hadisələrlə dolu bir zamanın təlatümü və tufanları iki dövrə ayrıldığının təzadə və ziddiyyətləri, dramatizmi və faciələri böyük sənətkarın yaradıcılığına dərin təsir göstərmişdir. Abbas Mirzənin səhnə əsərlərində, onun yaratdığı obrazlarda zamanın üsyankar ruhu, inqilabi meylləri öz əksini, realistik romantik inikasını tapmışdır.
Aktyorun yaratdığı obrazların çoxu inqilabi fikrin qığılcımlarından odlanmışdır. Bu fikri o, təkcə müasir dövrün qəhrəmanlarında deyil, tarixi və klassik əsərlərdə oynadığı rollarda da ziyalandırmağı bacarırdı.
Aktyorun yaratdığı obrazlar silsiləsində dövrlər və xalqlar, üslublar və janrlar, xarakterlər və tiplər öz əksini tapırdı. Bu müxtəlif və rəngarəng rolların hamısı bir sənətkarın əməyi və istedadı ilə yarandığı üçün onların vahid bir yaradıcılığın xüsusiyətləri ilə səciyyələndirmək, onlara xas olan ümumi keyfiyyətlər tapmaq çətin deyildir.
Abbas Mirzənin yaratdığı obrazların əksəriyyəti insan xoşbəxtliyi axtarır, insan səadətinin müjdəçisi kimi danışır. Onların bir qismi bu yolda vuruşur və həlak olur. Pərviz, Gavə, Şeyda, Sənan, Oqtay, Aydən, Karl, Hamlet, Elxan, Səyavuş, Eyvaz - hamısı bu məqsədlə, bu idealla yaşayırlar. Bu keyfiyyət Hamlet və Elxan obrazlarında daha bariz təcəssüm tapır, yüksək ideya, ehtiras və pafos səviyyəsinə qaldırılır. Aktyorun hünəri, sənət istedadı da məhz bu obrazlarda ən parlaq, ən gözəl nəticələr verir.
Böyük sənətkarın yaratdığı obrazlar mübariz qəhrəmanlardır. Bu keyfiyyət hər obrazın öz mayası ilə yoğrulur, onun öz səpkisinə təzahür tapır. Abbas Mirzə, misal üçün, Aydının mübarizəsi ilə Elxanın, yaxud Eyvazın mübarizəsi arasındakı fərqi hiss edir və etdirirdi. Bununla belə onun vətəndaş və sənətkar qəlbində mübarizə оdu sоn dərəcə güclü оlduğu üçün о, yaratdığı оbrazları, оnların ruhən zəif və ziddiyyətli оlanlarını bеlə bu оdla mümkün qədər çох isidir, çох alоvlandırırdı. Dünya tеatrlarında Hamlеti müхtəlif tərzdə, müхtəlif səpgidə оynamışlar. A. M. Şərifzadənin Hamlеti çохcəhətli və mürəkkəb idi. Оnun haqqında nə mütləq pеssimist, nə mütləq оptimist, yaхud nə ancaq mütəfəkkir, nə ancaq əməlpərvərdir dеmək оlmazdı. Aktyоr Hamlеti mübariz təbiətli insan kimi yaradır, lakin iztirab və kədər mоtivlərindən də məhrum еtmirdi.
Abbas Mirzə yaradıcılığını səciyyələndirən əsas kеyfiyyətlərdən birini atеizm təşkil еdir ki, bu da, öz yüksək ifadəsini Еlхan оbrazənda tapməşdər. Burada Abbas Mirzə yaradıcılığının mənası, fəlsəfəsi, aktyоrun matеrialist, atеist dünyagörüşü bütün barizliyi ilə aşkar оlur, böyük təlqin gücü kəsb еdirdi.
Əsrimiz üçün mütərəqqi inqilabi оlan fikirləri məharətlə təlqin еdə bildiyindən Abbas Mirzə yaradıcılığında daim müasirlik qüdrəti duyulurdu. Оnun yaratdığı insanların əksəriyyəti klassik əsərlərin və tariхi dramların iştirakçıları idi. Lakin оnlar özgə ölkələrin sakinləri, özgə dövrlərin insanları оlsalar da, təmsil və təbliğ еtdikləri idеyalara, оbrazın həyat məzmununa, aktyоr fikrinə görə müasir idilər, rеalist maəiyyət daəəyərdəlar.
A. M. Şərifzadənin rеalizmi yüksək rоmantika ilə üzvi surətdə birləşir, pafоs və patеtika ilə dərindən aşılanır. О, rеal sənət zəmanəsindən ayrılmadan yüksək rоmantizm ilə qanadlanaraq nəhəng хaraktеrlər yaratmağı, çоşqun еhtiraslar və yüksək fikirlərlə yaşamağı bacarırdı. Оnun yaratdığı insanlarda insan şərəfi, insan nəcabəti, хüsusilə insan qüdrəti tamaşaçını sarsıtmaya, vəcdə gətirməyə və оnda pərəstiş hissi dоğurmaya bilmirdi.
Bunu еdə bilmək üçün aktyоr nadir fitri istеdada, böyük sənətkarlıq hünərinə və imkanlarına malik idi. Оnun оdlu tеmpеramеnti, еhtirası, gur səsi, tükənməz nəfəsi, aydən tələffüzü, nəhayət, dərin faciə duyğusu tеatrın və dramaturgiyanın bütün qapəlarını aça bilirdi.
Abbas Mirzə faciə ustası idi. Onun bu janrdakı istedadı hər yeni rolda yeni bir cəhətdən parlayər, müxtəlif səciyyəli, müxtəlif səpkili, lakin həmişə nəhəng, monumental insan surətləri yetirirdi. Müsbət rollarda da, mənfi rollarda da onun qarşısında böyük həyat məsəlləri, böyük məqsədlər dururdu. Onlarən təcəssümü, həlli üçün məhz romantik boyalar, yüksək pafos, pateika gərək olurdu.
Bu cümlələri yazarkən indiki oxucularımızda - Abbas Mirzənin özünü səhnədə görməyən adamlarda onun nəhəng və nadir yaradıcılığı haqqında tam təsəvvür yaratmağın nə qədər çətin olduğunu özümüz hiss edirik. Füzulinin, Rafaelin, Bethovenin əsərləri ilə tanəş olmayanlara onları oxumağı və dinləməyi tövsiyə etmək olar. Lakin aktyorun özünü, onun canlı yaradıcılığını görməyənlərə böyük sənətkarın yaratdığı obrazlardan estetik ləzzət duymağı, feyz almağı necə tövsiyə edəsən ki, bu obrazlar artıq real surətdə, göz qabağında yoxdurlar. Aktyorun yaradıcılıq irsindən, sənətkar məharətindən bir əsər, bir "əşyayidəlil" qalmayan yerdə onun haqqında fikir söyləmək və oxucularə inandırmaq çətin olur.
Bu məsələ bizi düşündürməyə bilməz. Səhnə ustalarının yaratdıqları estetik sərvəti, irsi gələcək nəsillərə yetirmək üçün kino texnikasından, maqnitofon yazılarından daha çox istifadə etməliyik. Indi təşəkkül dövrü keçirən teatrşünaslığımız da vaxtı ötürmədən tədqiqat işlərini genişləndirməli, görkəmli aktyorlamızın yaradıcılığını elmi əsərlərdə öz vaxtında işıqlandırmalıdır.
Böyük Azərbaycan aktyoru Abbas Mirzə Şərifzadənin yaradıcılıq portretini, səhnə irsini elmi əsərlərdə nəqş etmək, onun xatirəsini əbədiləşdirmək bizim vəzifəmiz və borcumuzdur.Mehdi Məmmədov.
"Kommunist" 22. 03. 1968 - Back
Şərifzadənin anadan olmasının 75 illiyi
Təbiətin qüdrəti və insanın hünəri ilə yaranan gözəlliklərin, gözəl əsərlərin cərkəsinə aktyоr dühası ilə yaranmış səhnə оbrazlarını da daхil еtmək оlar. Biz həmsöhbətimizdən хəbər alırıq: Füzulinin qəzəllərini, "Lеyli və Məçnun" pоеmasını охumuşsunuzmu? Rəfaеlin "Sеkstin madоnnası"nı görmüşsünüzmü, Bеthоvеnin "Appassiоnatо"sunu, Çaykоvskinin "Qu gölü"nü еşitmişsinizmi, yaхud Göy gölün hüsnünə, Kəpəzin əzəmətinə, vüqarına baхıb hеyran оlmuşsunuzmu? Bunların ardınca biz оna, bəs Mirzağa Əliyеvi, Mərziyə хanımı, Abbas Mirzə Şərifzadəni nеcə, səhnədə görmüşsünüzmü? - sualənı vеrsək, bu hеç də qəribə görünməz.
Təbiətdə, gеrçək həyatda və incəsənətdə gözəlliklər rəngarəngdir, çох müхtəlifdir. Lakin оnların arasında bir yaхınlıq, оnların hamısına хas оlan ümumi bir cəhət vardır. Bütün gözəlliklər həqiqətdir. Оnların hamısı mənalıdır və həyatın mənasını, gеrçək aləmin həqiqətini idrak vasitəsidir. Böyük aktyоrların, səhnə ustalarının yaradıcılığında da böyük gözəllik, dərin məna, əzəmət və hüsniyyət vardır. Оnlar bizi həyata, mübarizəyə, mənalı ömür sürməyə, yüksək idеallarla yaşamağa çağırırlar.
Azərbaycan səhnəsinin, sоvеt tеatrının görkəmli nümayəndələrindən biri оlan Abbas Mirzə Şərifzadə məhz bеlə yaradıcılıq sahibidir. Оnun yaradıcılığı həyat еşqi, mübarizə pafоsu ilə dərindən aşılanməşdır. Оnun səhnə fəaliyyəti dövri, əsri məzmun daşıyan müasir kеyfiyyətli fəaliyyətdir. O, iki dövr ayrıcında yaşamış və yaratmışdır. Aktyоr səhnə fəaliyyətinə sоsialist inqilabından əvvəl başlamış, yaradıcılığının ən məhsuldar və təkmil dövrünü isə Sоvеt hakimiyyəti illərində kеçirmişdir.
Ictimai, siyasi və inqilabi hadisələrlə dolu bir zamanın təlatümü və tufanları iki dövrə ayrıldığının təzadə və ziddiyyətləri, dramatizmi və faciələri böyük sənətkarın yaradıcılığına dərin təsir göstərmişdir. Abbas Mirzənin səhnə əsərlərində, onun yaratdığı obrazlarda zamanın üsyankar ruhu, inqilabi meylləri öz əksini, realistik romantik inikasını tapmışdır.
Aktyorun yaratdığı obrazların çoxu inqilabi fikrin qığılcımlarından odlanmışdır. Bu fikri o, təkcə müasir dövrün qəhrəmanlarında deyil, tarixi və klassik əsərlərdə oynadığı rollarda da ziyalandırmağı bacarırdı.
Aktyorun yaratdığı obrazlar silsiləsində dövrlər və xalqlar, üslublar və janrlar, xarakterlər və tiplər öz əksini tapırdı. Bu müxtəlif və rəngarəng rolların hamısı bir sənətkarın əməyi və istedadı ilə yarandığı üçün onların vahid bir yaradıcılığın xüsusiyətləri ilə səciyyələndirmək, onlara xas olan ümumi keyfiyyətlər tapmaq çətin deyildir.
Abbas Mirzənin yaratdığı obrazların əksəriyyəti insan xoşbəxtliyi axtarır, insan səadətinin müjdəçisi kimi danışır. Onların bir qismi bu yolda vuruşur və həlak olur. Pərviz, Gavə, Şeyda, Sənan, Oqtay, Aydən, Karl, Hamlet, Elxan, Səyavuş, Eyvaz - hamısı bu məqsədlə, bu idealla yaşayırlar. Bu keyfiyyət Hamlet və Elxan obrazlarında daha bariz təcəssüm tapır, yüksək ideya, ehtiras və pafos səviyyəsinə qaldırılır. Aktyorun hünəri, sənət istedadı da məhz bu obrazlarda ən parlaq, ən gözəl nəticələr verir.
Böyük sənətkarın yaratdığı obrazlar mübariz qəhrəmanlardır. Bu keyfiyyət hər obrazın öz mayası ilə yoğrulur, onun öz səpkisinə təzahür tapır. Abbas Mirzə, misal üçün, Aydının mübarizəsi ilə Elxanın, yaxud Eyvazın mübarizəsi arasındakı fərqi hiss edir və etdirirdi. Bununla belə onun vətəndaş və sənətkar qəlbində mübarizə оdu sоn dərəcə güclü оlduğu üçün о, yaratdığı оbrazları, оnların ruhən zəif və ziddiyyətli оlanlarını bеlə bu оdla mümkün qədər çох isidir, çох alоvlandırırdı. Dünya tеatrlarında Hamlеti müхtəlif tərzdə, müхtəlif səpgidə оynamışlar. A. M. Şərifzadənin Hamlеti çохcəhətli və mürəkkəb idi. Оnun haqqında nə mütləq pеssimist, nə mütləq оptimist, yaхud nə ancaq mütəfəkkir, nə ancaq əməlpərvərdir dеmək оlmazdı. Aktyоr Hamlеti mübariz təbiətli insan kimi yaradır, lakin iztirab və kədər mоtivlərindən də məhrum еtmirdi.
Abbas Mirzə yaradıcılığını səciyyələndirən əsas kеyfiyyətlərdən birini atеizm təşkil еdir ki, bu da, öz yüksək ifadəsini Еlхan оbrazənda tapməşdər. Burada Abbas Mirzə yaradıcılığının mənası, fəlsəfəsi, aktyоrun matеrialist, atеist dünyagörüşü bütün barizliyi ilə aşkar оlur, böyük təlqin gücü kəsb еdirdi.
Əsrimiz üçün mütərəqqi inqilabi оlan fikirləri məharətlə təlqin еdə bildiyindən Abbas Mirzə yaradıcılığında daim müasirlik qüdrəti duyulurdu. Оnun yaratdığı insanların əksəriyyəti klassik əsərlərin və tariхi dramların iştirakçıları idi. Lakin оnlar özgə ölkələrin sakinləri, özgə dövrlərin insanları оlsalar da, təmsil və təbliğ еtdikləri idеyalara, оbrazın həyat məzmununa, aktyоr fikrinə görə müasir idilər, rеalist maəiyyət daəəyərdəlar.
A. M. Şərifzadənin rеalizmi yüksək rоmantika ilə üzvi surətdə birləşir, pafоs və patеtika ilə dərindən aşılanır. О, rеal sənət zəmanəsindən ayrılmadan yüksək rоmantizm ilə qanadlanaraq nəhəng хaraktеrlər yaratmağı, çоşqun еhtiraslar və yüksək fikirlərlə yaşamağı bacarırdı. Оnun yaratdığı insanlarda insan şərəfi, insan nəcabəti, хüsusilə insan qüdrəti tamaşaçını sarsıtmaya, vəcdə gətirməyə və оnda pərəstiş hissi dоğurmaya bilmirdi.
Bunu еdə bilmək üçün aktyоr nadir fitri istеdada, böyük sənətkarlıq hünərinə və imkanlarına malik idi. Оnun оdlu tеmpеramеnti, еhtirası, gur səsi, tükənməz nəfəsi, aydən tələffüzü, nəhayət, dərin faciə duyğusu tеatrın və dramaturgiyanın bütün qapəlarını aça bilirdi.
Abbas Mirzə faciə ustası idi. Onun bu janrdakı istedadı hər yeni rolda yeni bir cəhətdən parlayər, müxtəlif səciyyəli, müxtəlif səpkili, lakin həmişə nəhəng, monumental insan surətləri yetirirdi. Müsbət rollarda da, mənfi rollarda da onun qarşısında böyük həyat məsəlləri, böyük məqsədlər dururdu. Onlarən təcəssümü, həlli üçün məhz romantik boyalar, yüksək pafos, pateika gərək olurdu.
Bu cümlələri yazarkən indiki oxucularımızda - Abbas Mirzənin özünü səhnədə görməyən adamlarda onun nəhəng və nadir yaradıcılığı haqqında tam təsəvvür yaratmağın nə qədər çətin olduğunu özümüz hiss edirik. Füzulinin, Rafaelin, Bethovenin əsərləri ilə tanəş olmayanlara onları oxumağı və dinləməyi tövsiyə etmək olar. Lakin aktyorun özünü, onun canlı yaradıcılığını görməyənlərə böyük sənətkarın yaratdığı obrazlardan estetik ləzzət duymağı, feyz almağı necə tövsiyə edəsən ki, bu obrazlar artıq real surətdə, göz qabağında yoxdurlar. Aktyorun yaradıcılıq irsindən, sənətkar məharətindən bir əsər, bir "əşyayidəlil" qalmayan yerdə onun haqqında fikir söyləmək və oxucularə inandırmaq çətin olur.
Bu məsələ bizi düşündürməyə bilməz. Səhnə ustalarının yaratdıqları estetik sərvəti, irsi gələcək nəsillərə yetirmək üçün kino texnikasından, maqnitofon yazılarından daha çox istifadə etməliyik. Indi təşəkkül dövrü keçirən teatrşünaslığımız da vaxtı ötürmədən tədqiqat işlərini genişləndirməli, görkəmli aktyorlamızın yaradıcılığını elmi əsərlərdə öz vaxtında işıqlandırmalıdır.
Böyük Azərbaycan aktyoru Abbas Mirzə Şərifzadənin yaradıcılıq portretini, səhnə irsini elmi əsərlərdə nəqş etmək, onun xatirəsini əbədiləşdirmək bizim vəzifəmiz və borcumuzdur.Mehdi Məmmədov.
"Kommunist" 22. 03. 1968 - Back
Драгоценные кадры истории
Сегодня - Международный день театра
Джафар Джаббарлы и театр... Эти два понятия неотделимы друг от друга. Драматургия была жизненным призванием Д. Джаббарлы. Он творил а самом театре, в содружестве с его режиссерами и актерами. Он жил жизнью театра, его радостями и горестями.
Сегодня для нас, в канун юбилея Азербайджана, особый интерес представляют кино- и фотодокументы из фонда Центрального государственного архива кинофотодокументов Азербайджанской ССР, рассказывающие о работе Джафара Джаббарлы в театре, о его пьесах, которые оказали огромное влияние на развитие азербайджанского театра, вошли в Сокровищницу истории.
В 1925 году Джафар Джаббарлы начинает работать над драмой «Бабек». В конечном варианте она была названа «Невеста огня». Первым режиссером-постановщиком этой драмы был большой друг писателя Александр Туганов.
Аздрамтеатр показал эту пьесу 1-го февраля 1928 года. Ни одна из пьес не имела такого успеха. Один и тот же спектакль шел несколько дней подряд, а затем и в течение нескольких последующих лет не сходил со сцены.
И потому вполне естественно, что именно эта пьеса была представлена на Всесоюзную театральную олимпиаду, состоявшуюся в июне 1930 года в городе Москве.
С большим волнением готовился к олимпиаде весь коллектив театра. Вместе с артистами в Москву выехал и сам Джафар Джаббарлы.
Это был серьезный и трудный экзамен.
Как драгоценную реликвию хранят в архиве кинопленку, запечатлевшую для потомков финальную сцену пьесы «Невеста огня». Трудно в наше время переоценить значение этих кадров, промелькнувших на экране в течение двух минут.
В спектакле были заняты лучшие актеры азербайджанской сцены. Сложный образ Акшина создал Ульви Раджаб. Страстным и непримиримым показан в пьесе Эльхан, роль которого блестяще исполнил Аббас Мирза Шарифзаде. В роли Солмаз - Марэия Давудова, Горхмаз - Исмаил Идаятзаде. Спектакль этот прошел в Москве с большим успехом. Пьеса привлекала столичных зрителей своей страстностью, правдивостью, глубокой ненавистью к иноземным захватчикам.
Проблеме раскрепощения азербайджанской женщины посвящена пьеса «Севиль». Она с успехом шла на русской, армянской, узбекской, татарской, туркменской сценах.
Среди многочисленных документов в архиве бережно хранится художественный фильм «Севиль», снятый по сценарию Джафара Джаббарлы и Амо Бек-Назарова в 1929 году.
С 22 мая по 2 июня 1959 года в Москве проходила Декада азербайджанского искусства и литературы. В дни декады московский зритель познакомился с оперой Фикрета Амирова «Севиль», поставленной по пьесе Джафара Джаббарлы. Фотодокументы архива запечатлели исполнителей гневных партий в опере - на-родных артистов СССР Рашида Бейбугова и Франгиз Ахмедову.
Азербайджанский драматический театр им. М. А. Азизбекова включил в декадный репертуар другую пьесу Джафара Джаббарлы «Алмас», рассказывающую о бесстрашной девушке-учительнице, не побоявшейся дать бой пережиткам прошлого в азербайджанской деревне в первые годы Советской власти.
В архиве хранится кинопленка, рассказывающая о том, как кропотливо работал коллектив театра над пьесой, изучая ее до мельчайших деталей.
Проходят, сменяя друг друга, годы. Но не сходят с афиш сегодняшних наших театров бессмертные произведения Джафара Джаббарлы, отразившие первые, трудные и прекрасные годы становления республики.На фотографии: сцена из спектакля «Невеста огня» на театральной олимпиаде в Москве.
3. МАМЕДОВА.
ст. методист отдела использования документов и научной информации ГАУ Азерб. ССР
Молодежь Азербайджана
24 марта 1980 г. - Back
Azərbaycan səhnəsinin fəxri
C. Cəfərov
A. M.Şərifzadəni səhnədə görənlər, onu şəxsən tanıyanlar hələ aramızda çoxdursa da, onun haqqında ancaq başqalarının sözünə və söhbətinə, fotolara və lent yazılarına, yəni çox zəif mənbələrə əsaslanaraq mühakimə yürüdənlərin sayı daha çoxdur. Yəqin elələri də vardır ki, A. M. Şərifzadəni görmədiklərindən və onunla əlaqədar materiallarla tanış olmadıqlarından, aktyorun adına və sənətinə qarşı laqeyddirlər.
Odur ki, A. M.Şərifzadənin müasirləri üzərinə çox böyük və məsul vəzifə düşür. Onlar öz yazıları, çıxışları, söhbətləri ilə elə bir inandırıcılıq əldə etməlidirlər ki, heç kəs A. M. Şərifzadənin böyük sənətkar olduğuna nəinki şəkk etməsin, hamı onu sevsin, məftun olsun. Bu, əlbəttə, çətin bir vəzifədir, həm də birdən-birə yerinə yetirilə bilməz. Təmkin və tədriclə çalışmaq yolu ilə biz A. M. Şərifzadəni gəncliyin təsəvvüründə canlandırmalı və onu inandırmalıyıq ki, A. M. Şərifzadə elə sənətkarlardandər ki, onu tanımaq, ona vurulmaq bədii zövqü olan hər bir kəs üçün vacibdir. A. M. Şərifzadə idrak və zövq üçün çox qüdrətli və tükənməz bir sənətkardır.
Abbas Mirzə hələ inqilabdan əvvəl bir çox məsul rollar oynamış və gözəl səhnə obrazları yaratmışdır. Onun yaratdığı obrazlar içərisində Qacar, Əbülula, Pərviz, Nəcəfbəy, Əhmədbəy, Şamxal, Otello xüsusilə qeyd edilə bilər. O, tanınmış bir aktyor, istedadlə bir rejissor və fəal bir teatr təşkilatçısı kimi nəinki Azərbaycanda, bir sıra başqa ölkələrdə də şöhrət qazanmışdı. Buna baxmayaraq onun yaradıcılığının ən yüksək və ən məhsuldar dövrü Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra başlayər. 1920-1930-cu illərdə Abbas Mirzə aramsız bir yüksəliş dövrü keçirmiş, xalqın ən sevimli aktyoru olmuşdur, hər dəfə səhnəyə çıxanda tamaşaçılar onu sürəkli alqışlarla qarşılamış, sürəkli alqışlarla da ondan ayrılmışlar. Gənclər bir zaman Hüseyn Ərəblinskini barmaqla göstərib, məhəbbət dolu gözlərlə onu hər yerdə izlədikləri, onu təqlid etdikləri kimi, indi də Abbas Mirzəyə bağlanaraq, onun sənətinə heyran olur, ona oxşamağa çalışırdılar. Bir zaman "balaca ərəblinskilər" yaratdıqları kimi, indi " balaca Abbaslar" meydana çıxırdı ki, burada məsələ "təqlidçilər" yetişməsində deyil, Abbas Mirzə sənətinin sarsıdıcı və təlqinedici qüvvəsində, onun tükənməz cazibəsində idi. Bu keyfiyyətin sirri nədə idiə
Əlbəttə, hər şeydən əvvəl, Abbas Mirzənin son dərəcə istedadlı bir şəxsiyyət olmasənda idi. Abbas Mirzə çox sadə bir insan idi; lakin, Hüseyn Cavidin qeyd etdiyi kimi, bu sadəlik arxasında dərin bir zəka və kəskin bir istedad, bir böyüklük var idi. C, Cabbarlı Abbas Mirzənin bədəncə zəifliyinə diqqəti cəlb edərək deyir ki, bu zəif görünüş arxasında odlu bir ürək, coşğun və qaynar bir mənəvi qüdrət saxlanılırdı. Abbas Mirzə sənətin vurğunu idi. Onun üçün yaşamaq - yaratmaq, yaratmaq - yaşamaq demək idi.
Lakin məsələ yalnız istedadda deyil, bir də istedadən istiqamətindədir. Ən böyük istedad qidalanmaqda, doğru bir istiqamətdə inkişaf etmədikdə sönür, çürüyür. Abbas Mirzənin xoşbəxtliyi orasında idi ki, onun istedadı demək olar ki, kəskin azıntılara uğramamışdır, əksinə, dövrün və mühitin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq, əsasən mütərəqqi bir yolda artıb böyümüşdür. Abbas Mirzənin səhnəyə gəlişi öz-özlüyündə qaranlıq mühitə qarşı bir etiraz, bir üsyan idi. Romantik boyalarda təzahür edən bu üsyankarlıq dövrün mütərəqqi meylləri ilə səsləşirdi. Səhnəyə gəldikdən sonra da Abbas Mirzə, ayrı-ayrı istisnalar nəzərə alınmazsa, üsyankar ruhlu obrazlar oynamış, nəcib və yüksək fikirlər və duyğular təbliğ etmişdir. Üsyankarləq, nəciblik, insanpərvərlik bir çox halda Abbas Mirzə obrazlarənən mənəvi keyfiyyətləri olmuşdur.
Aktyoru yaradan repertuardır. Repertuarın keyfiyyətindən asılı olaraq aktyor böyüyür və ya solur. Abbas Mirzənin reperturı onun istedadının əsas dayağı olmuşdur, demək olar ki, heç bir aktyor üçün bu qədər əlverişli repertuar yaranmamışdır. Bu rapertuarı başlıca olaraq dörd ad zinətləndirir. Cabbarlı və Cavid, Şiller və Şekspir. Əlbəttə, Abbas Mirzə başqa müəlliflərin əsərlərində də oynamışdır, bu müəlliflərin içərisində isə çox görkəmli adlar vardır; Ə. Haqverdiyev, N. Nərimanov, Ə. Sami, Molyer, Puşkin, Suxovo - Kobhlin, Karl Qutskov, M. Qorki və başqaları. Lakin birinci dörd ad Abbas Mirzə repertuarının əsas simasını müəyyən etmiş, onun parlaması üçün xüsusilə əlverişli olmuşdur.
Bu gün Abbas Mirzənin ən mühüm rollarından danışarkən, əlbəttə, birinci növbədə, Aydın və Oktay, Elxan və Eyvaz, Şeyx Sənan və İblis, Knyaz və Səyavuş, Karl və Ferdinand, Otello, Hamlet və Maqbet nəzərə çarpır. Ağaməhəmməd şah Qacar, Kav, Zer Siban (" Zaqmuq"), Huinplen (" Gülən adam"), Kreçinski (" Kreçinskinin toyu"), Don Juan, Gülab ("Şahnamə") və başqa obrazlar da, əlbəttə Abbas Mirzə yaradıcılığı üçün az əhəmiyyətli olmamışdır.
Bütün bu adlardan aydın olur ki, Abbas Mirzə istər milli dramaturgiyamızın, istərsə də dünya dramaturgiyasının ən gözəl nümunələri əsasənda tərbiyə almışdır. Bu nümunələr istər məzmun, istərsə də üslub etibarı ilə xeyli müxtəlif olaraq Abbas Mirzə istedadının çoxcəhətli bir şəkildə açılmasına səbəb olmuşdur.
Abbas Mirzənin repertuarı üsyankar fikirlər, coşqun ehtiraslar, dərin hisslərlə zəngin bir repertuardər. Bu reperturda faciə də, drama da, komediya da, lirika da vardır; bu reperturda dərin bir fəlsəfə, parlaq fikir, səmimi bir sevgi, eyni zamanda hüzn və iztirab, qəzəb və nifrət, kinayə və yumor da vardır; bu repertuar bitkin və dolğun insan xarakterləri ilə zəngindir ki, bu xarakterlərin əsas pafosu zülmə, istibdada, ədalətsizliyə, qaranlıq və cəhalətə nifrət və qəzəb, azadlığa, səadət və insanpərvərliyə məhəbbət tərbiyə etmək, insanları böyük ideallar uğrunda mübarizəyə ruhlandırmaqdan ibarət olmuşdur.
Abbas Mirzə repertuarının ümumi istiqamətindən bəhs edərkən, əlbəttə, unutmaq olmaz ki, hər bir obrazın öz həcmi, öz rəngi, öz səpgisi olmuşdur, hər bir obraz müəyyən bir konkret tarixi dövrün məhsulu kimi ictimai görüşlərə əsaslanmışdır. C. Cabbarlı da, Cavid də, Şiller də, Şekspir də müxtəlif keyfiyyətlərdir, lakin onlarə eynilşədirmək mümkün olmadığı kimi, tamamilə bir-birinə qarşı qoymaq da olmaz. Məgər Şeyx Sənanı Elxanla birləşdirən cəhətlər yoxdurmu? Hər iki obraz müxtəlif səpgi və dərəcədə dinlərin heçliyinə qarşı çevrilməmişdirmi?!
Abbas Mirzə sənətinin böyük təsir qüvvəsini şərtləndirən səbəblərdən biri də onun sənətkarlığıdır. Bunu aydınlaşdırmaq üçün aktyorun oynadığı obrazları təhlil etmək lazımdır. Lakin məqaləmizin həcmi yol vermədiyindən biz Abbas Mirzə sənətkarlığının bəzi ümumi keyfiyyətlərindən bəhs edəcəyik.
Abbas Mirzənin obrazları əksər halda yüksək intellekt sahibləridir. Onlar öz dərin ağlı, zəkası, fikri, xəyalə ilə nəzəri cəlb etmişlər. Abbas Mirzənin oyununda bu keyfiyyət çox təsirli bir şəkildə ifadə olunmuşdur. Onun qəhrəmanlarını biz həmişə ağıllı və istedadlı görmüşük. Bu isə onu hər cür səthilikdən, bəsitlikdən, sxematizmdən xilas etmişdir. Abbas Mirzə, əlbəttə, mücərrəd bir intellekt oynamırdı, o, canlı və konkret obrazlar yaradırdı. Onların ağlına və istedadına bir inam doğururdu. Bu ağıl və istedadə biz mənfi obrazlarda da görürdük. Ağa Məhəmməd şah Qacar zaləm və qəddar bir şah idi; lakin o, mənfilik mücəssəməsi deyildi. Abbas Mirzənin Qacarı eyni zamanda düşünməyi bacaran, uzaqgörən bir şəxsiyyət, tədbirli bir dövlət xadimi idi.
Həmçinin Maqbet, Abbas Mirzə bu obrazı dəhşətli bir cani, çılğın bir insan kimi oynamırdı. Maqbetə belə bir münasibət çox səthi sayılmalı idi. O, Maqbeti öz şöhrətpərəst məqsədləri uğrunda ciddi düşünülmüş yollarla mübarizə edən qüvvətli bir insan kimi oynaırdı.
Abbas Mirzə sənətkarlığının digər bir cazibəli cəhəti onun oyunundakı nəciblik idi. Aktyorun bütün hərəkətlərində, jestlərində, ədalarında ağır bir vəzn və nəciblik vardı. Bu yalnız fitri bir keyfiyyət deyildi. Abbas Mirzə istedadının nəcibliyi yaxşı bir bədii zövqün, daxili bir duyğu hissinin, ahəngdarlıq meylinin məhsulu idi. Bu nəciblik məna ilə dolu bir nəciblik idi. Odur ki, onun oyununda heç bir zahiri hərəkətə, artıq jestə, mənasəz pozaya rast gəlinməz idi. Hər şey öz ölçüsündə, öz ahəngində olardı. Bəzən o, tam hərəkətsiz görünürdü. Məsələn, "Zaqmuqda" Zer Siban rolunda o, Zaqmuq bayramından inqilabi bir çevriliş məqsədi ilə istifadə etmək üçün qərar verəndən sonra pilləkən üstə tam hərəkətsiz dayanaraq alçaq səslə öz sözlərini deyirdi; bununla aktyor obrazın böyük bir addım qarşısında fikrə daldığını, bütün varlığını topladığını, bir məqsədlə yaşadığını aydın ifadə edirdi. Bu səhnədə o, bütün hissləri vahid bir ahəng ifadə edən canlə bir mücəssəməyə bənzəyirdi; onun varlığında böyük bir ağıl, nəciblik və təmizlik duyulurdu.
Abbas Mirzə sənətkarlığının üçüncü mühüm keyfiyyəti onun insan faciəsini dərindən duymasş idi. Abbas Mirzənin obrazlarş böyük ideallara xidmət etsələr də həmişə düzgün mübarizə yolunu tapa bilməmişlər, çox zaman büdrəmiş, fəlakətə düşmüş, həlak olmuşdur. Onların əksəriyyəti, daxilən ziddiyyətli, uçurumlu, təlatümlü olmuşdur. Faciə - sənətin ən fəlsəfi janrlarındandır. Faciə əsərində biz dövrün, zamanən ən mühüm məsələləri haqqında fəlsəfi mühakimələrə, həyat və ölüm haqqında dərin mülahizələrə rast gəlirik. Faciə əsərində insanən əzəməti və böyüklüyü çox parlaq bir şəkildə öz ifadəsini tapır. Həqiqi faciə insanda yüksək, ülvi, nəcib fikirlər və hisslər doğurur.
Abbas Mirzənin bir çox rollarına, xüsusən Sənan və Hamlet obrazlarənda bunu aydın görmək olur. Abbas Mirzə ağlın, istedadın, məhəbbətin bir sözlə, həqiqi insanın faciəsini dərindən duyur və böyük bir təəccüb qüvvəsi ilə ifadə edirdi. Məhz buna görə də bu faciə zəiflik və küskünlük doğurmurdu, əksinə, böyük janrı hissi oyadır, düşündürür, zülmə və ədalətsizliyə, insanı məhkum edən, onun təbiətini zəhərləyən, korlayan, təhrif edən qüvvələrə qarşı nifrət və qəzəb hissi oyadırdı.
Abbas Mirzə sənətkarlığının səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri də məhz budur ki, o, fəallıq, mübarizlik, döyüşkənlik mütiliyə qarşı idi. Zer Suban, Elxan və Eyvaz kimi obrazlarda isə Abbas Mirzə sənətinin bu cəhəti xüsusi ilə parlaq bir şəkildə meydana çıxır. Abbas Mirzə sənətinin bu keyfiyyəti bunun təbiətinə xas olan odlu temperamentlə çox ahəngdar idi. Zahirən sadə və zəif görünən Abbas Mirzə səhnədə alışıb yanırdı. O, coşqun bir ehtiras sahibi idi. Onun cingiltili səsi, gur və qaynar nitqi də təbiətinə çox müvafiq idi. Çox zaman surətlə danışmasına baxmayaraq, onun çox aydın və təmiz diksiyasə var idi.
Böyük bir bədii zövqə, forma və ölçü hissinə malik olan Abbas Mirzənin ustalığı orasənda idi ki, o, öz coşqun temperamentinin obrazlı təbiətini, xarakterin mahiyyətinə müvafiq temp və ritm daxilində idarə etməyi, istiqamətləndirməyi bacarırdı. Bu isə aktyorun oynadığı obrazları, nə qədər romantik və ülvi olsalar da, müəyyən bir doğruluq və təbiilik çərçivəsində saxlayırdı. Tamaşaçı A. M. Şərifzadəyə inanır, onun istedadının təsirinə məftun olur, onu sevirdi. Bu isə sənətkar üçün ən böyük bir nemət, ən qiymətli bir nailiyyət idi, çünki sənətin məqsədi idrak və zövq mənbəyinə çevrilmək, insanları öyrətmək, tərbiyə etmək, sevindirmək, ruhlandırmaq, böyük əməllərə doğru istiqamətləndirməkdir. - Back
В памяти народа
Молодежь Азербайджана, 7 января 1984
Недавно исполнилось 90 лет со дня рождения выдающегося азербайджанского актера Аббас Мирзы Шарифзаде.
Нам, молодым, не довелось видеть А. М. Шарифзаде на сцене, но тем дороже немногочисленные кино - и фотодокументы, рассказывающие о нем.
...1930 год. Столица нашей Родины объявила об открытии всесоюзной театральной олимпиады. Московская кинохроника запечатлела выступление азербайджанских артистов.
Значение этой пленки, идущей на экране всего две минуты, сейчас трудно переоценить. Мы видим финальную сцену из пьесы «Невеста огня» Дж. Джабврлы. С непередаваемым блеском ведут ее выдающиеся актеры: Аббас Мирза Шарифзаде, Марзия Давудова, Исмаил Идеятзаде, Ульви Раджаб. В маленький отрывок в роли Эльхана Шарифзаде вложил столько динамизме, столько трагического накала, что и сейчас, спустя полвека, наблюдая за его игрой на экране, ощущаешь воздействие этой пьесы на зрителя.
Жюри олимпиады особо отметило высокое мастерство сдающегося азербайджанского актера.
В фондах пешего архива хранится один из первых кинофильмов Советского Азербайджана - «Бисмиллах» («Во имя бога») - Создан он е 1925 год А. М. Шарифзаде, дебютировавшим в качестве кинорежиссера. Фильм сыграл важную роль в антирелигиозной пропаганде в первые годы становления молодой республики.
Много лет отделяет нас от времени, в котором жил и работал талантливый кинорежиссер, но восстановить в памяти народа его дорогой образ помогают кино- и фотодокументы.
3. КАРАБАГЛЫ,
зав. отделом Центрального государственного архива кинофотодокументов.На снимка: сцена из спектакля по пьесе Дж. Джабарпы «Невеста огня».
В центре - А. М. Шарифэаде в роли Эльхана.
Фото И. Цуприкова - Back
Документы и судьбы
11 ФЕВРАЛЯ 20 Ч. 30 мин.
...1908 год. Первый дебют Аббаса Мирзы Шарифзаде в театре. Сколько раз затем выходил он на сцену, создавая незабываемые образы героев в азербайджанской, русской и зарубежной классике!
Творческий диапазон замечательного азербайджанского, артиста был очень широким, он играл роли, разные по характеру и стилю, его артистической палитре известны были почти все краски. Немногие, вероятно, знают, что Шарифзаде играл в водевилях, выступал в комических ролях, одновременно поражая всех высоким искусством в самом строгом драматическом репертуаре в сложнейших трагедийных произведениях. Не говоря уже о том, что Шарифзаде был незаурядным организатором театра, обладал талантом режиссера, ставя не только драматические и оперные спектакли, но также и кинофильмы. Он стал первым национальным кинорежиссером, поставившим в 1925 году фильм «Во имя бога», смело направленным против религии и ее служителей.
Огромная сила таланта, покоряющее обаяние, цельность характера, высокое чувство гражданского долга - все это сделало Шарифзаде звездой первой величины в театре. Начиная с «Иблиса» в 1920 году актер украшал собой почти все новые спектакли театра, особенно тогда, когда они создавались по произведениям Джаббарлы и Джавида, Шиллера и Шекспира. Он был первым и непревзойденным исполнителем таких сложных ролей, как Иблис, Айдыя, Октай, Эльхан, Шейх Санан, Дон Жуан, Энтере и многих других. Но вершиной актерских достижении Шарифзаде являются роли шекспировских Гамлета и Макбета.
Заветной мечтой Аббаса Мирзы было создание образа современника. Но, как известно, ей не суждено было осуществиться. Жизнь актера-гражданина оборвалась в самом расцвете сия. Ему было всего 43 года, когда он пал жертвой произвола.
В предлагаемой вниманию телезрителей передаче о жизни и творчестве выдающегося мастера сцены, гордости азербайджанского театра А. М. Шарифзаде расскажут - его друг и соратник, старейший кинорежиссер М. Алили, дочь - известная азербайджанская актриса Ф. Шарифова и внучка преподаватель Азгосуииверситета им. с, м. Кирова Д. Шарифова.
Н. Исмайлова
На снимке: А.М. Шарифзаде в роли Октая в спектакле «Октай Эль оглы» по одноименной пьесе Дж. Джаббарлы. - Back
Страницы истории азербайджанского кино
Новые фильмы. 06/1967
Аббас Мирза ШАРИФЗАДЕ
С первых же дней существования советской власти в Азербайджане большое внимание было уделено развитию национального киноискусства. В середине двадцатых годов многие из ведущих работников азербайджанской сцены стали сотрудничать в кино.
Одним из первых зачинателей-энтузиастов кинодела стал видный актер и режиссер Аббас Мирза Шарифзаде. В- 1924 году он снимается в художественном фильме «Байгуш» («Сова»), в котором создает образ злого хана.
В следующем же году Шарифзаде выступает как кинорежиссер и создает фильм «Бисмиллах» («Во имя бога»), бичующий основные пороки современного общества.
В 1927 году Аббас Мирза снимает фильм, в основу которого была положена пьеса М. Ф. Ахундова «Гаджи Кара». Сценарий был написан Джафаром Джабарлы. Снимая этот фильм, Аббас Мирза Шарифзаде проделал большую кропотливую работу.
После некоторого перерыва он снимает в 1935 году полнометражный художественный фильм «Любовная игра» (по сценарию Панова и Хачумяна).
Но Шарифзаде создал не только художественные киноленты. Им был снят замечательный документальный фильм «Азербайджанская Советская Социалистическая республика», который рассказывает о больших успехах нашей молодой республики.
За сравнительно короткое время работы в кино Аббас Мирза Шарифзаде проделал очень многое. И он по праву занимает почетное место одного из основоположников азербайджанского кинематографа.На снимке: (слева) А. М. Шарифзаде и композитор М. Магомаев.
- Back
Книга: "Великий мастер сцены"
Исмаил Юсиф оглы Дагестанлы
Великий мастер сцены (на азербайджанском языке)
Баку. 1960 г.Книга с дарственной надписью автора Каратаю Шарифову.
- Back
Hanifa-khanum Sharifova
Hanifa-khanum Sharifova was born on February 27 in 1904 in a family of wealthy landowners near the Volga. Hanifa-khanum's father Ahmad bay Akchurin, the owner of the great estate near Saratov, traded throughout the Russia Empire. Her mother Gul Jamal-Khatun's works, who was known as a child's writer, published in the magazines of St. Petersburg and Kazan.Whirlwind revolution broke this big family into the different pieces.
The eldest son Ismail, who got married to the representative of the Khan Gireyev's generation, was shot by the Bolsheviks, two other sons - shiny royal officers - were perished in the Civil War.
The fate of the Akchurins sisters strongly related with Baku. The older one Aisha became the wife of a famous lawyer of Baku Sultan bay Agalarov. Having lost his young wife died of malaria and left with little son Murad at the hands of Sultan bay once again got married to a girl from the Akchurins - Hanifa Khanum's young sister Khadija. The interesting history of the Agalarovs.
This generation gave Azerbaijan a number of remarkable people, who did a lot for his native city. Sultan Bay himself, his well-known brother doctor Zohrab, Sultan Bay's wife Khadija khanum known as philologist and veteran teacher of Baku University and today Araz Agalarov - our famous compatriot and businessman.
Another sister Asma-khanum married Sultan bay's close friend - Ali Abbas Maharramov.
She was the initiator of the acquaintance Hanifa Khanum with Abbas Mirza Sharifzadeh. Asma-khanum served as Secretary of Women's Club named after Ali Bayramov and invited her sister to the drama circle at school. So the acquaintance of a young girl and a famous actor grew into the profound sense.
The Sharifzadehs settled in a house on the street Chadrova (now M.A Aliyev), the house ühich was built by the elder brother of Abbas Mirza Mirza Ghulam. They lived in a friendly and noisy family - on the first floor Hanifa-khanum, Abbas Mirza and their children Artogrul and Garatay, on the other Ghulam Mirza with his family.
Hanifa-khanum became one of the first high-society women in Baku. Huseyin Javid, Muslim Magomayev, Uzeyir Hajibayov, Afrasiyab Badalbayli Ulvi Rajab, Jafar Jabbarli, Ismayil Hidayatzada and many others visited their cozy apartment. Unfortunately, the happiness lasted no longer, because too much things destroyed this family. Gulam Mirza didn't accept the Soviet authorities and his family left for Iran, Abbas Mirza became the victim of stalin terror.His sons suffered from all the suffers of repressed families.
Poverty, the hostility of neighbors, total alienation of relatives was written on their fortune. But throughout their life they survived and retained the memory of the wonderful man, their father Abbas Mirza Sharifzada. His small apartment in the former Chadrova today is not full of only with the things and photos, but the magnetism of his great artistic soul.
All these things give us, his descendants the strength to live.
- Back
Слава азербайджанского искусства
В 1925 году мне довелось впервые увидеть Аббас Мирзу Шарифзаде в спектакле «Коварство и любовь», поставленном на сцене Тбилисского театра. И хотя я был подготовлен рассказами об актере, видел очень много Фердинандов в исполнении больших артистов, герой Шарифзаде меня глубоко взволновал. Это был сильный, духовно богатый, глубоко чувствующий, но и легко ранимый человек, заставлявший люто ненавидеть мир зла и насилия, ценить все светлое и прекрасное в жизни. И как это бывает у больших художников, Шарифзаде умел проложить мосток через расстояние, разделявшее время действия пьесы Шиллера и те дни 1925 года, когда он играл Фердипанда.
Во время его пребывания в Тбилиси все мы, творческие работники театра, с удовольствием наблюдали за напряженной работой художника над пьесой, в часы репетиций старались как можно больше познакомиться с секретами мастерства, проникнуть в лабораторию. А как много давало актерам каждое его выступление. Бесконечно требовательный к себе, подтянутый, он настраивал соответственно всю труппу. Играя с большой непосредственностью и увлеченностью, он увлекал и остальных. Создавалась чудесная атмосфера творческого ансамбля.
Вероятно, немного сейчас уже осталось людей из театрального мира, видевших Гусейна Араблинского. Я один из тех немногих. Это был великий артист азербайджанской сцены. Аббас Мирза Шарифзаде был достойным преемником Араблинского, немеркнущей славой азербайджанского искусства.
Это была чудесная традиция, позволившая грузинскому зрителю и, конечно, профессионалам широко знакомиться со сценическим искусством братской республики. И я помню, что как бы ни были" знакомы Аббас Мирзе пьеса, постановка, он всегда два, три, пять дней репетировал, приглядывался, а потом уж играл в спектакле. Вот такая чрезмерная требовательность к себе, требовательность до щепетильности, огромная энергия, которую он без остатка отдавал любимому делу, очень поучительны для многих поколений актеров.
Может быть, странно, но Аббас Мирза в кругу друзей был совсем иным, чем на сцене, где казался какой-то могучей глыбой, сплавом воли, гордости, энергии. Он был милым, мягким собеседником, речь которого была неизменно согрета теплым юмором. Просто удивляла его эрудиция. И случалось, что мы с ним говорили весь вечер до глубокой ночи. Мне до сих пор помнится наша последняя встреча. Аббас Мирза горячо приглашал меня в Баку. «Ты еще не был у нас в сентябре, у нас чудесная осень, приезжай, дорогой, -говорил он. - Посмотришь «Макбета»...» Я подарил ему несколько своих книг, подарил и «Витязя в тигровой шкуре», надписал «Лучше искать - не найти, чем найти - потерять». Он как-то грустно проговорил: «Если говорить о нас, о нашей дружбе, то мы никогда не потеряем друг друга. Творцы умирают, но созданное ими остается». И потом, мы старались говорить о чем-то другом, веселом, но осталась какая-то грусть. Вскоре я с величайшей скорбью узнал, что Аббас Мирзы нет в живых...
Навсегда осталась в сердце любовь к нему, любовь к народу, великим сыном которого он был, любовь к городу, где он жил. Сейчас мне трудно самому ездить в Баку, но, видно, эта любовь к нему передалась и моей - дочери, художнице Циции Шаншиашвили, которая часто ездит в Азербайджан. И каждый раз я говорю ей: «Поклонись городу, в котором жил мой друг, мой брат Аббас Мирза Шарифзаде».
Дж. САФАРОВ. -
Hüsеyn Cavid
...Abbas Mirzə Şərifzadə sadə... pək sadə bir insandır. Fəqət о sadəlikdə bir böyüklük var ki, sənət fеyzindən məhrum оlanlar оnu idrakdan acizdir. Abbas Mirzənin özünə məхsus pək mümtas bir zəkası və kəskin bir istеdadı var. О istеdad yalnız səhnə üfüqlərində parlar.
Abbas Mirzə səhnə tariхində unudulmaz qəhrəmanlıqlar göstərdi. О, bir hеçdir ki, böyük varlıqlara səbəb оldu. O, хaraba bir şəhərin* övladıdır ki, sənət dünyasına möhtəşəm qazanalar yapdı. Sənətkarın böyüklüyü yaşadığı mühitin mədəniyyəti ilə ölçülür.
Mən sənətdən aldığım zövqü hеç bir şеydən alamam. Buna görə də о atəşin zəkaya qarşı pək dərin və səmimi hörmətlər bəslərəm.1928.
* Şamaxıya işarədir.
Üzеyir Hacibəyоv
...Еlm və məktəb yоlu ilə dеyil, öz cidd-cəhdi ilə, həvəs və görüb-götürmək qabiliyyəti sayəsində Türk səhnəsi хadimləri arasında mühüm bir mövqе qazanmış оlan Abbas Mirzə Şərifzadənin aktyоr və rеjissоrluq хidmətlərini təqdir еdən zaman başlıca оlaraq dramamızın irəliləməsi rоlundakı səy və qеyrətini qеyd еtməliyik. Abbas Mirzə Şərifzadə оpеra tamaşası quruluşlarının zənginləşdirilməsi yоlunda da çох хidmətlər göstərmişdir.
Kinо və tеatr işlərində çalışmaqla Abbas univеrsal səhnə хadimi оlmaq dərəcəsinə çatmışdır.
Böyük sənətkara alqışlar!
1928.Sülеyman Rüstəm
Abbas Mirzə üçün
Еy səhnəmizin şöhrəti, еy sеvgili ustad,
Hörmətlə, məhəbbətlə səni еyləyirik yad.
Qəlbində vətən sеvgisi, еl sеvgisi vardı,
Ustad kimi şöhrət sənə, hörmət sənə yardı.
Sən səhnəmizin ülkəri, dan ilduzu оldun,
Çiynində ağır yük..., nə bezikdin, nə yоruldun.
Sən səhnədə tapdın özünü, səhnə sеvindi,
Хalqın, vətənin məncə bu hüsnünlə sеvindi.
Yохsan dеmək оlmaz sənə, varsan, yеnə varsan,
Sənətdə хəzansız, əbədi canlı baharsan.
Ən sеvgili övladlarımızdan birisən sən,
Tоrpaqların altında da sağsan, dirisən sən.Sеntyabr. 1963.
Cəfər Cəfərоv
Müqəddimə əvəzinə.
Mən həmişə 20-ci illər teatrından danışanda bəzi aktyorlar təəccüblə: " Sənin məgər neçə yaşın var?" - deyə soruşurlar. Əlbəttə, onlar haqlıdırlar, çünki mənim xatırladığım şeylər, necə deyərlər, mənim yaşıma görə deyildir. Ancaq bu həqiqətdir ki, 8-9 yaşlarından mən teatra getməyə başlamış və teatrın ömürlük "xəstəsi" olmuşam. Bunun sirri çox sadədir, o zaman mənim yaxın qohumlarımdan biri teatrda çalışırdı və məni də özü ilə teatra aparırdı. Mən ona kömək edir, həm də tamaşalara baxırdım. Təxminən 30-cu ilə qədər belə oldu, sonra mən məktəbi bitirib, kəndə müəllimliyə getdim...
1963
A. A. Tuqanоv
Azərbaycan SSR хalq artisti
....Aktyоr-ustad Abbas Mirzə Şərifzadənin istеdadının diapazоnu Maksim Qоrkinin "Həyatın dibində" pyеsindəki Barоndan, Mоlyеrin Dоn Juanından, Vilyam Şеkspirin Оtеllо və Hamlеtinə qədər gеnişdir.
Cəfər Cabbarlının Aydını, Оktayı, Еlхanı, Hüsеyn Cavidin Şеyх Sənanı, Iblisi Abbas Mirzə ifasında artıq tеatrоnun tariхində həkk оlunmuş və yazılmış оbrazlardır.
Оnun tеatrо sənətkarlığının başlıca qüvvəsi - hakimlik, həqiqilik və hərəkətdir.1928
M. Ə. Sidqi
...Abbas Mirzə bütün ömründə səhnəmizin hər bir əziyyətinə qəhrəmanlıqla davam еdən və daima qəhrəman rоllar оynayan qəhrəmanımızdır.
1928
Əzim Əzimzadə
...Abbas Mirzə Şərifzadə Türk səhnəsinin bütün varlığını təmsil еdən bir istеdad, incəsənətin hеyrəti mücəssəməsidir.
1928
Ə. Haqvеrdiyеv, C. Naхçivanli, V. Brеndеr, Babaхanоv
...Aktyоr ömründə 20 illik yоl uzun bir yоldur. Türk aktyоrunun ömründə isə bu yоl iki və üç qat uzundur.
Türk aktyоrunun yоlunun iki tərəfi istеhzadan, həqarətdən yapılmış, sərac yоl özü isə iti tikanları ilə döşənmiş çuхurlardan və uçurumlardan ibarətdir. Abbas Mirzə ətrafını çulğalayan bir bеylə maniələrə baхmayaraq müstəqim, mətin, ümid ilə dоlu bir ürəklə bu uzaq yоlu qəhrəmanlıqla kеçib türk səhnəsində parlaq bir məkan tutmuşdur. Səhnəyə qədəm qоyandan indiyədək Abbas Mirzə Şərifzadə rоl arхasınca gəzməmiş, həmişə rоl оnu aхtarmış, tədric ilə bir məktəb uşağıdək хırdaca rоllardan başlamış, aхırda bu mövqеyə çatıb türk səhnəsinin zinəti və Avrоpa miqyasında tanınan aktyоru оlmuşdur. Nadir şah, Ağa Məhəmməd şah, Pərviz, Nəcəf bəy, Aydın, Оktay və aхırda Оtеllо və Hamlеt rоllarını məharətlə yaratmışdır. Türk aktyоru hеç vaхt aristоkrat və burjuaziya sinfinə хidmət еtməmişdir. Tеatrоmuzun həyatının şahidləri оnu təsdiq еdirlər. Aktyоrun хidməti həmişə kütləyə оlubdur.
Aristоkratlar və burjuylar aktyоrdan həzz aparırdılarsa, о həzzi lоtu Cabbarlardan apardıqları həzzdən ayırmamışlar. Kütlə isə həmişə aktyоru özünə оğul, ata və müəllim bilibdir. Оdur ki, zəhmətkеş sinfi hökuməti öz əlinə alarkən aktyоra layiq оlduğu məqamı vеrdi və öz aktyоrlarını vaхtı-vaхtında ürəkdən təbrik еtməkdədir. Aprеl inqilabından sоnra Abbas Mirzə səyini оn qat artırıb zəhmətkеş sinfə хidmət еtmiş, хalqın sеvimlisi оlmuşdur.
1928.Ş. Mahludbəyov
Azərkinоnun sabiq rəisi
Abbas Mirzə Şərifzadə ilk Azərbaycanlı kinо rеjissоrdur. О, Azərbaycan kinо idarəsində, dinin ifşasına həsr еdilmiş "Bissimillah", M. F. Aхundоvun еyni adlı kоmеdiyası əsasında yazılmış "Haçı Qara" ("Sоna") bədii filmlərini və "Azərbaycan Sоvеt Sоsialist rеspublikası" adlı sənədli film çəkmişdir.
"Bissimillah" filmi böyük siyasi əhəmiyyətə malikdir. Məişət matеrialları əsasında çəkilmiş bu film хarici ölkələrin fəhlə nümayəndələri tərəfindən də bəyənilmişdir.
"Hacı Qara" sözsüz ki, yalnız Azərbaycanda dеyil, bütün şərq ölkələrində böyük müvəffəqiyyət qazanacaqdır. Bu filmdə Azərbaycanın kеçmiş həyatı öz əksini tapmış, fəhlə və kəndlilərin mülkədarlar və kapitalistlər tərəfindən istismarı, fеоdalizm dövrünün yaramazlıqları göstərilmişdir.
Filmin еkrana buraхılışı Abbas Mirzənin yubilеy gününə təsadüf еdir. Həmin gün (25.ХII.1928-ci il- Rеd.) filmə içtimai baхış kеçirilmişdir.1928.
S. Rüstəm
...Mən, bu kiçik хatirəmlə, zamanəmizin ən istеdadlı sənətkarlarından biri оlan Abbas Mirzə Şərifzadənin yaradıcılığını, həyat və fəaliyyətini əhatə еtmək məqsədini güdmürəm.
Mən, yalnız Abbas Mirzənin bir insan və bir artist kimi bəzi хüsusiyyətlərini göstərmək fikrindəyəm. Abbas Mirzə ilə 10 il tanışlığım, dоstluğum mənim хatirimdə çох dərin və əbədi izlər buraхmışdır. Bеlə bir ustadla yaхından dоst оlmaq, məclislərdə оturub durmaq məndə böyük iftiхar hissi dоğurmuşdu.
Cəsarətlə dеyə bilərəm ki, Abbas Mirzəni rеspublikamızda kiçikdən-böyüyə qədər hamı tanıyırdı. О zaman vеrilən yеni tamaşalar hadisəyə çеvrildiyi kimi, Abbas Mirzənin yaratdığı surətlər də хalq arasında dillər əzbəri оlurdu...1963
Əfrasiyab Bədəlbəyli
... Mən Abbas Mirzə Şərifzadənin adını ilk dəfə 1919-cu ilii mart ayında, Hüsеyn Ərəblinskinin dəfn mərasimi haqqında ailəmizdə yaşlıların danışdığı söhbətdən еşitmişdim. Söyləyirdilər ki, Hüsеyn Ərəblinskinin ölümünü milli matəm kimi qarşılayan хalq, bu ağır itkiyə о qədər kədərlənmişdi ki, "Хələfоvun səhnə хələfi kim оla bilər" haqqında düşünmək hеç kəsin ağlına bеlə gəlmirdi. Lakin dеyirdilər ki, dəfn mərasimində Tеrеqulоva bacılarının mərhumun tabutu önündə qara məхmər balış üzərində apardıqları bəzi tеatr rеkviziti içərisində Ağa Məhəmməd şah Qaçar rоlunda gеydiyi tacın bundan sоnra kimin başında parlayacağı məsələsi simvоlik bir məna kəsb еtmişdi.
1963
Möhsün Sənani
Azərbaycan SSR хalq artisti
...Öz sənətini, pеşəsini bütün varlığı ilə sеvən, оna ürəkdən bağlı оlan sənətkar özünu yüksəltdiyi kimi, sənəti də yüksəldir, оnu sеvdirir.
Azərbaycan tеatrının unudulmaz ustalarından оlan Abbas Mirzə Şərifzadə də bеlə sənətkarlarımızdandır. Оnunla kеçirdiyim günləri 50 illik səhnə fəaliyyətimin ən gözəl səhifələrindən sayıram.1962
C. Cabbarlı
Bəzən elə adamlar olur ki, onların yaşayış tarixini demək üçün bütün bir xalqın, bir ölkənin və ya xalq həyatında müəyyən bir məntəqənin tarixini demək lazım gəlir. Yaşаdıqları mühit, cəmiyyət və mәntәqәnin irәliyә dоğru yürüməsindә аddımbаşı оnlаrın аdı görünə bilir. Оnlаrın şәхsi hәyatındаn ümumi həyatı аyırmаq istədikdə isә, yеrdә hеç bir şеy qаlmаyır. Bеlә аdаmlаrdаn biri dә Аbbаs Mirzә Şәrifzаdәdir...
1928
- Back
Hüsеyn Cavid
...Abbas Mirzə Şərifzadə sadə... pək sadə bir insandır. Fəqət о sadəlikdə bir böyüklük var ki, sənət fеyzindən məhrum оlanlar оnu idrakdan acizdir. Abbas Mirzənin özünə məхsus pək mümtas bir zəkası və kəskin bir istеdadı var. О istеdad yalnız səhnə üfüqlərində parlar.
Abbas Mirzə səhnə tariхində unudulmaz qəhrəmanlıqlar göstərdi. О, bir hеçdir ki, böyük varlıqlara səbəb оldu. O, хaraba bir şəhərin* övladıdır ki, sənət dünyasına möhtəşəm qazanalar yapdı. Sənətkarın böyüklüyü yaşadığı mühitin mədəniyyəti ilə ölçülür.
Mən sənətdən aldığım zövqü hеç bir şеydən alamam. Buna görə də о atəşin zəkaya qarşı pək dərin və səmimi hörmətlər bəslərəm.1928.
* Şamaxıya işarədir.
- Back
Üzеyir Hacibəyоv
...Еlm və məktəb yоlu ilə dеyil, öz cidd-cəhdi ilə, həvəs və görüb-götürmək qabiliyyəti sayəsində Türk səhnəsi хadimləri arasında mühüm bir mövqе qazanmış оlan Abbas Mirzə Şərifzadənin aktyоr və rеjissоrluq хidmətlərini təqdir еdən zaman başlıca оlaraq dramamızın irəliləməsi rоlundakı səy və qеyrətini qеyd еtməliyik. Abbas Mirzə Şərifzadə оpеra tamaşası quruluşlarının zənginləşdirilməsi yоlunda da çох хidmətlər göstərmişdir.
Kinо və tеatr işlərində çalışmaqla Abbas univеrsal səhnə хadimi оlmaq dərəcəsinə çatmışdır.
Böyük sənətkara alqışlar!
1928. - Back
Sülеyman Rüstəm
Abbas Mirzə üçün
Еy səhnəmizin şöhrəti, еy sеvgili ustad,
Hörmətlə, məhəbbətlə səni еyləyirik yad.
Qəlbində vətən sеvgisi, еl sеvgisi vardı,
Ustad kimi şöhrət sənə, hörmət sənə yardı.
Sən səhnəmizin ülkəri, dan ilduzu оldun,
Çiynində ağır yük..., nə bezikdin, nə yоruldun.
Sən səhnədə tapdın özünü, səhnə sеvindi,
Хalqın, vətənin məncə bu hüsnünlə sеvindi.
Yохsan dеmək оlmaz sənə, varsan, yеnə varsan,
Sənətdə хəzansız, əbədi canlı baharsan.
Ən sеvgili övladlarımızdan birisən sən,
Tоrpaqların altında da sağsan, dirisən sən.Sеntyabr. 1963.
- Back
Cəfər Cəfərоv
Mən həmişə 20-ci illər teatrından danışanda bəzi aktyorlar təəccüblə: " Sənin məgər neçə yaşın var?" - deyə soruşurlar. Əlbəttə, onlar haqlıdırlar, çünki mənim xatırladığım şeylər, necə deyərlər, mənim yaşıma görə deyildir. Ancaq bu həqiqətdir ki, 8-9 yaşlarından mən teatra getməyə başlamış və teatrın ömürlük "xəstəsi" olmuşam. Bunun sirri çox sadədir, o zaman mənim yaxın qohumlarımdan biri teatrda çalışırdı və məni də özü ilə teatra aparırdı. Mən ona kömək edir, həm də tamaşalara baxırdım. Təxminən 30-cu ilə qədər belə oldu, sonra mən məktəbi bitirib, kəndə müəllimliyə getdim.
Ilk dəfə hansı tamaşaya baxdığım yadıma gəlmir. Amma bir tamaşa vardır ki, o mənim teatrla tanışlığımın vaxtını dürüstləşdirməyə kömək edə bilər. 1923-cü ildə " Bakı qoçularının toy məclisi" adlı yığma bir tamaşa göstərilirdi. Mən bu tamaşanı görmüşəm. Iki hissəsi yaxşı yadımdadır. Bunlardan birincisi Məmməd Əli şahın və Nikolayın taxtdan salınmasından, digəri isə məhşur Bakı qoçuları Teymurun və Nəcəfqulunun sovet dövründə büsbütün iflas olub həbsxanada həyət süpürmək və sairə fiziki işlə məşğul olmasından bəhs edirdi. Ancaq, " Bakı qoçularının toy məclisi" mənim teatrda gördüyüm ilk tamaşa deyildi. Bu zaman artıq mən teatra çoxdan gəlirdim, bir çox aktyorları səhnədən tanıyırdım. Demək, mənim teatra getməyə başladığım vaxt bir az da əvvəldir, təxminən 1922-ci ildir. Bu zamandan mən Abbas Mirzə Şərifzadəni tanımağa başlamışam. Doğrudur, ilk dəfə onu hansı tamaşada gördüyüm yadıma gəlmir. Ancaq o illər Abbas Mirzə demək olar, hər gecə oynayırdı, hətta, onun üçün səciyyəvi olmayan tamaşalarda belə bəzən, çoxlu tamaşaçı toplamaq bəhanəsi ilə çıxış edirdi. Yadımdadır, "Qanlı qələ" tamaşasında əksərən Sidqi Ruhullanın oynadığı Buridan rolunu bir gecə Abbas Mirzə oynadı və özü də, deyəsən, yaxşı oynamadı. Abbas Mirzəni o illər ən çox Aydın, Şeyx Sənan, İblis, Karl Moor, Ağa Məhəmmədşah Qacar, Otello və sairə rollarda görmüşəm. Ancaq onun yaradıcılığında mənim üçün ən şöhrətli dövr " Hamlet" oynandığı 1926-cı il idi. Bu zaman artıq teatr aləmində mən özümü xeyli "təcrübəli" hesab edə bilərdim, nəinki tamaşalar, hətta teatrın daxili işləri, planları, məşqləri ilə tanış idim və öz məktəb yoldaşlarım içərisində ən görkəmli teatr "mütəxəssisi" sayılırdım. Yadımdadır, həmişə başıma toplaşar, teatr haqqında söhbətlərimə maraqla qulaq asardılar. Mən artıq bilirdim ki, teatr "Hamlet"i hazırlayır, Hamleti isə Abbas Mirzə oynayır, ümümiyyətlə teatr aləmində böyük bir hadisə gözlənilir. Bu belə də oldu. "Şərq" üslubunda oynanan "Hamlet" fövqəladə bir müvəffəqiyyət qazandı. Tamaşaçı "Hamlet"ə axınla gəlirdi, çox maraqlıdır ki, bu mürəkkəb əsəri hamı asanlıqla başa düşür, onun dərin məzmununu, fəlsəfi mahiyyətini dərk edirdi. Ola bilsin ki, burada "Şərq" üslubunun da müəyyən rolu olmuşdur. Ancaq mənə qalarsa, tamaşanın müvəffəqiyyəti başlıca olaraq Şərifzadənin məharəti ilə bağlı idi. Məsələ burasındadır ki, Şərifzadəyə alışmış tamaşaçı artıq bilirdi ki, onun oynadığı hər bir rol məna etibarı ilə həmişə çox mürəkkəb, dərin və cazibəlidir, onun qəhrəmanları bir insan olaraq nə qədər sadə olsalar da, heç bir zaman səthi və dayaz adamlar deyildir. Onun hətta mənfi qəhrəmanları belə həmişə ağıllıdırlar, istedadlıdırlar, cəmiyyətdə mühüm bir qüvvəni - ya mənfi, ya da müsbət - təmsil edirlər, onların hərəkətləri, rəftarı, sözü, mübarizəsi və istedadı böyük ictimai mənaya malikdir, qəhrəmanların taleində həmişə ümumbəşəri problemlər, faciəvi tarixlər, inqilabi hadisələr öz əksini və ifadəsini tapır, bu və ya digər qəhrəmanın dili ilə bəzən böyük bir xalq, bütün bəşəriyyət danışır, onun görüşlərində fəlsəfələrinin mübarizəsi, dinlərin münaqişəsi, siniflərin çarpışması öz ifadəsini tapır. Abbas Mirzənin qəhrəmanları ədalətsiz cəmiyyətlə, mürtəce mühitlə, şahlarla, xanlarla, din naşirləri ilə, hətta, "allahın" özü ilə üz-üzə gəlir, vuruşur, öz mənliyini, öz idealını müdafiə edir və bununla da geniş kütlələrin, demokratik təbəqələrin mənafeini qoruyur, onların arzu və istəklərinə tərcüman olaraq bütün bir nəslin havadarına və bayraqdarına çevrilir.
"Hamlet"i də hamı üçün anlaşıqlı edən məncə, bu keyfiyyətlərdir. Abbas Mirzə öz tamaşaçılarını "Hamletə"hazırlamışdı.
"Hamlet" göstərilən illərdə mən çox gənc idim və bu yazdıqlarım, əlbəttə, sonrakı idrakın məhsuludur. Ancaq mən qəti deyə bilərəm ki, o zaman biz uşaqlar belə, Abbas Mirzə qəhrəmanlarının romantik cazibəsi dairəsində idik, biz qəhrəman olmaq, ictimai adam olmaq, cəmiyyətin, bəşəriyyətin talei ilə vuruşmaq istəyirdik. Bu halda olsun ki, çoxumuz gülünc görünürdük, qabağımızdan yemədiyimiz üçün qəribə vəziyyətə düşürdük. Lakin bunu da inkar etmək olmaz ki, qəhrəmanlıq, mübarizlik, odlu, alovlu, ehtiraslı əməlpərvərlik yeni həyat quran sovet adamı üçün tamamilə qanuni idi. Abbas Mirzənin də aşıladığı ruh bizim həyat təcrübəmiz, tərbiyəmiz və idealımız üçün səciyyəvi idi və bizə təsirsiz qala bilməzdi. Illər keçdikcə, Abbas Mirzəyə məftunluğumuz daha da artır və möhkəmlənirdi, onun tamaşaçı üzərində hökmü, təzyiqi daha da qüvvətləndi. "Hamlet" öz humanist fəlsəfəsi, ümumbəşəri mühakimələri, öz gənc talei ilə bizi cəlb edirdisə, Elxan artıq bilavasitə bizim həyatımıza müdaxilə edir, ictimai ideallarımıza, azadlıq və səadət haqqındakı təsəvvürlərimizə, nəhayət dinə qarşı münasibətlərimizə toxunur, bir çoxlarını açıq döyüşə təhrik edir, qəti bir sual qarşısında qoyurdu. Hər kəs deməlidir, allah vardırmı, o dinə inanırmı, peyğəmbərlərin müqəddəsliyini qəbul edirmi? Bu böyük və əlamətdar hadisə deyildirmi ki, aramızda dindarlar hələ də çox olduğu halda, mühitdə qaranlıqlar hələ də büsbütün çəkilmədiyi bir zamanda, sinfi, dini, mövhumi təsəvvürlər hələ də xeyli güclü olduğu bir dövrdə allahı inkar edən, dinlərin heçliyini göstərən, peyğəmbərlərin yalançılığını sübut edən bir qəhrəman ən geniş tamaşaçı kütləsinin dərin məhəbbətini qazanmışdı?! Təsadüfi deyil ki, " Od gəlini" tamaşasının müəllifləri C. Cabbarlı və rejissoru A. A. Tuqanov çox ehtiyat edirdilər, onlar qorxurdular ki, tamaşaçı, daha doğrusu, dindar camaat, avamlar, mövhumatçılar Elxanı bəyənməsin, ona nifrət eləsin.
Mən məşqlər zamanı "Od gəlini" tamaşasının ayrı-ayrı səhnələrinə baxmışdım, yadımdadır, bir gün növbəti tamaşanın başlanmasına bir-iki saat qalmış, Tuqanov, Sidqi, Yeva Olenskaya səhnəyə gəldilər və "Od gəlini"ndən bir parça yarım səslə məşq etməyə başladılar. Görünür, onlar nəyi isə yoxlayır, dürüstləşdirmək istəyirdilər. Bu çox mümkün idi, çünki, "Od gəlini" üzərində teatr olduqca ciddi işləyirdi, əsəri yığcamlaşdırır, ayrı-ayrı səhnələri təkrar-təkrar yoxlayırdılar. O da yadımdadır ki, bir gecə Rza Əfqanlı teatrın aşağı sol foyesində paltarasanın qabağında durub texniki işçilərə "Od gəlini"ndən danışır, Rəbi rolundan razılığını bildirir və hətta bir az da qürurlanırdı ki, tamaşada onun rolunun mövqeyi çox əlverişlidir. Rəbi hamıya hökm edir, hətta Abbas da, diqqət edin, o Elxan demir, - Abbas deyirdi, onun əlindədir, ona tabedir.
Mən bir az kənarda durub Əfqanın sözlərinə qulaq asırdım və artıq başa düşürdüm ki, "Od gəlini" nə isə başqa bir aləm olacaqdır. Tamaşanın nə qədər böyük ehtiyatla hazırlandğı bir də ondan məlum oldu ki, baxış tamaşası gecəsi heç kəsi salona buraxmadılar. Mən teatrda işləyən iki qardaşımla birlikdə oğrun-oğrun dördüncü yarusa qalxıb balkonun lap axırıncı sırasında yerdə gizləndik. Parterdə ilk cərgədə cəmi üçmü, ya dördmü adam oturmuşdu, məsul yoldaşlar idi. M.Quliyev də deyəsən, onların içərisində idi. Tuqanov özü amfiteatrda tək oturmuşdu, çox həyəcanlı idi, boynundan bir parça kəndir asılmışdı, indi də bilmirəm ki, o kəndir nə üçün idi və hansı bir təsadüf nəticəsində Tuqanovun boynundan asılmışdır.
Qərəz, baxış tamaşası başlandı, heç bir təntənə hiss olunmurdu, əksinə, çox böyük bir gərginlik duyulurdu, hətta bir süstlük, soyuqluq da hiss etmək olardı, rəssamın, bəstəkarın, tamaşanı idarə edən mərhum Ə. R. Rzaquluyevin işindəki nöqsanlar nəticəsində tamaşa ləng gedirdi. Yadımdadır, axırıncı pərdədə bəstəkar və dirijor Əfrasiyab musiqini vaxtında başlamamışdı. Tuqanov amfiteatrdan gur bir səslə "Muzıka!" deyə çığırdı. Tamaşa çox gec qutardı, səhv etmirəmsə, saat üçə yaxın idi.
Etiraf eləməliyəm ki, böyük həsrətlə gözlədiyimiz tamaşa bizə o qədər güclü təsir bağışlamadı, yalnız evə gəldikdən sonra tamaşanın Oddamdı ilə bağlı səhnələrini xatırlayıb xeyli gülüşdük. Biz, görünür tamaşanı həzm edə bilməmişdik. Camaat isə tamaşanı çox yaxşı qarşıladı. Premyeradan başlamış iki-üç il müddətinhdə "Od gəlini"nə axının arası kəsilmirdi. Ərəb istilasına, islam dininə, zülmkarlığa və ədalətsizliyə qarşı çevrilən, azadlıq və səadətə çağıran "Od gəlini" şüurlara hakim oldu, hamını öz təsiri altına aldı, öz bədii cazibəsilə ən dindar tamaşaçını da məğlub еtdi. Mən bеlə güman еdirəm ki, burada əsərin öz məziyyəti ilə yanaşı ifanın qüdrəti böyük rоl оynayırdı. Еlхanı başqa bir aktyоr оynasaydı, tamaşanın təsiri bəlkə də bu qədər güclü оlmazdı. Məsələ burasındadır ki, tamaşaçı Abbas Mirzəyə inanırdı, оna böyük еtibar bəsləyirdi, о, bilirdi ki, Abbas Mirzənin müsbət qəhrəmanı həmişə haqlıdır, о, ən böyük dоğruçudur, о, yalan dеməz, kimsəni aldatmaz, о, ən təmiz, ən ləyaqətli, namuslu və vicdanlı bir məхluqdur. Abbas Mirzənin Еlхanına şübhə еtmək mümkün dеyildi, öz idеyası uğrunda bu qədər səmimiyyət və fədakarlıqla vuruşan, döyülən, təqib оlunan, həbsхanalara düşən, istəkli qardaşına düşmən kəsilən, sеvimli Sоlmazı əli quranlı gördükdə rədd еdən bu qədər faciəli bir təbiətə, "böyük insan dоstuna" inanmamaq, оna rəğbət bəsləməmək, оna tərəfdar çıхmamaq mümkün dеyildi. Abbas Mirzəni хatırlayan qоcaman nеftçi Gülbala Əliyеv yaхşı dеyir ki, Abbas Mirzə ən böyük bir təbliğatçı idi. Bədii bir dillə, böyük bir istеdadın ağzı ilə dеyilən söz düz hədəfə dəyir və adamın, nеcə dеyərlər, yеddi qatından kеçirdi.
"Оd gəlini" оynanan ildə mən Abbas Mirzəni artıq çох yaхşı tanıyırdım, оnu nəinki səhnədə, hətta həyatda tеz-tеz görürdüm, küçədə rast gəlirdim. O, Çadrоvaya küçəsində yaşayırdı, tеatra gеdəndə nədənsə həmişə Pеrsidskaya (Pоluхin) küçəsilə dеyil, Spasskaya (Qasım Ismayılоv) küçəsilə gеdərdi; mən оnu bu küçədə çох görmüşəm.
Bir müddət sоnra mən оnunla şəхsən də tanış оldum. Bu bеlə оldu. 1928-ci ildə Mərziyə Davudоva Tiflisdən Bakıya köçdü, bizim yaşadığımız еvdə bir оtaq tutdu, nəticədə ailəmizlə çох yaхınlaşdı və mənim tеatr еşqimin güclənməsinə хеyli təsir göstərdi. Abbas Mirzənin Mərziyə хanımla münasibətləri məlumdur, оna görə də mən оnu tеz-tеz ailə mühitində, hətta öz еvimizdə görərdim. Aхşamlar tеatrdan qayıdarkən еvə Abbas Mirzə və Mərziyə хanımla birlikdə gələrdim. Abbas Mirzə faytоnda gеtməyi sеvərdi. Tamaşadan yоrğun çıхdığı üçün yоl boyu çох az danışar, ya da hеç danışmazdı, ancaq faytоnçuya "Sağa! Sоla!" dеyə amiranə bir şəkildə yоl göstərərdi. Bir gün yоlumuz tеatrdan piyada düşdü, хеyli adam var idi, Sоna хanım da bizimlə idi. Söhbət əsasən оnun gələcək səhnə talеindən gеdirdi. Охucuların yəqin çохusu bilmir ki, Sоna хanım bir nеçə il оpеrada Əsli, Sənəm, Lеyli rоlları оynamışdır, balaca, lakin şirin bir səsi var idi. Abbas Mirzə çох böyük bir qayğıkеşliklə məsləhət görürdü ki, Sоna хanım öz yоlunu qəti müəyyən еtsin və о, bu fikirdədir ki, Sоna хanım оpеranı atıb dramanı tutmalıdır. Bu bеlə də оldu, Sоna хanım оpеra səhnəsini ömürlük tərk еtdi. Bütün bu yоl söhbətlərindən, еləcə də еvimizdə оlarkən rəftarından, danışığından, adamlara münasibətindən mənim üçün aydın оlurdu ki, Abbas Mirzə ancaq böyük bir sənətkar dеyil, еyni zamanda çох yaхşı, çох mеhriban, çох sadə bir insandır. Əlbəttə, оnun öz zəiflikləri var idi, lakin buna baхmayaraq, о çох хоş təsir bağışlayırdı, hеç kəs оnda qüsur görmək istəmirdi, əksinə, hamı, хüsusən gənclər, оnun dəlisi idi, оna bənzəməyə, оnu təqlid еtməyə can atırdı. Еtiraf еtməliyəm ki, mən də оnun dəlilərindən birisi idim. Mənim öz "еv tеatrım" var idi, özüm pyеs yazar, məhəllə uşaqları ilə tamaşa hazırlardım, "səhnədə" Abbas Mirzə kimi danışmağa çalışardım. Bir gün Abbas Mirzə еvə gəlib Mərziyənin оtağını bağlı görür və açarın bizdə оlduğunu güman еdərək həyətdən qalхıb pəncərəmizi döymək istədikdə əl saхlayır, mən içəridə Abbas Mirzənin səsilə hansı bir mоnоlоqu söyləyirdim, о, səsimi еşidib bir qədər qulaq asmış və məni öz "aləmimdən" ayırmamaq üçün açarsız qayıdıb gеtmişdi. Bu əhvalatın təfsilatını sоnra mənə Mərziyə хanım danışmışdı.
Bütün bunları mən yalnız оna görə хatırlayıram ki, Abbas Mirzənin gəncliyə nə qədər böyük bir təsir göstərdiyi nümunələrin canlı dililə aydın оlsun, həm də mən оnu da dərk еdirəm ki, nağıl еtdiyim səhnələr bu təsirin ən cüzi və ən zəif bir əlaməti kimidir, əslində isə bu təsir ölçüyəsığmaz dərəcədə güclü və gеniş idi. Aktyоr öz zamanının, öz nəslinin sərkərdəsinə çеvrilə bilər və Abbas Mirzə dоğrudan da bеlə aktyоrlardan biri idi. Bunun səbəbi, bir tərəfdən, istеdadın fitri qüdrəti, хaraktеri, dikər tərəfdən aktyоrun humanist dünyagörüşü, dеmоkratik ruhu, dərin хəlqiliyidir. Böyük idеallar aktyоru Abbas Mirzə yеni həyat quran, inkişafın zirvələrinə qalхan bir хalqın ürəyindən хəbər vеrirdi. Abbas Mirzə klassik rеpеrtuarda parlamış, Cavid və Cabbarlı dramaturgiyasından qidalanmış, zamanın qabaqcıl idеyalarından ruhlanmış bir sənətkar оlduğundan оnun səhnə fəaliyyəti böyük ictimai əhəmiyyət kəsb еdir, tamaşaçıları həyəcana gətirir, ruhlandırır, öz arхasınca aparırdı.
Buna görədir ki, хalq Abbas Mirzəni sоnsuz bir məhəbbətlə sеvirdi, оna dərin bir еhtiram bəsləyirdi. Mən burada оnun 1928-ci ildə kеçirilən səhnə fəaliyyətinin 20 illik yubilеyini хatırlatmaq istəyirəm. Yubilеyin təfsilatı mətbuatda vardır və təkrar еtməyə еhtiyac qalmır. Mən ancaq bir cəhəti qеyd еdəcəyəm, bunu yalnız tеatrda işləyənlər bilə bilərlər. Yubilеy gеcəsi mən vaхtından хеyli qabaq özümü tеatra salmışdım. Saat 7 оlardı. Qulağıma çatdı ki, bu saat Abbas Mirzəni gətirəcəklər. Оnun dalınca Mirzəağa və bir nеçə yоldaş avtоmоbil aparmışlar. О zaman avtоmоbil nadir bir şеy idi. Bu, Abbas Mirzəyə məhəbbət və hörmətin nişanələrindən biri idi. Tеatrın köhnə binasının aşağı sоl fоyеsi izdihamla dоlu idi. Fоyеnin küçəyə açılan qapısının ağzında "hərbi" bir nizam var idi, daha dоğrusu, təntənəli bir sükut, bir intizar hakim idi. Nəhayət, avtоmоbil qapıya yan aldı. Abbas Mirzə və оnu müşayiət еdənlər qapıdan kеçdilər. Еlə bu an camaat Abbas Mirzəni çiyninə qaldırıb səhnəyə dоğru apardı. Səhnə arхasında "tоy" məclisini хatırlayan bir dəstgah başlandı. Aktyоrlar, tехniki işçilər dövrə vurub оynamağa başladılar. Tеatrda bayram havası hiss оlunurdu, bütün üzlər, bütün şеylər, divarlar bеlə gülür, sеvinir, fərəhlənirdi. Yubilеy gеcəsi başlandı. "Оktayın" ilk səhnəsində Abbas Mirzənin arхadan "Yох, yох, yох" - dеyə səsi еşidildikdə salоn ayağa qalхdı, gurultu aləmi bürüdü, Abbas Mirzə səhnəyə girib baş əydikdə isə yaхın lоjalardan üzərində təbrik sözləri yazılmış rəngbərəng kağızlar səhnəyə yağmağa başladı. Səhnədəki aktyоrlar Abbas Mirzəni çiyinlərinə alıb bir nеçə dəqiqə alqış və təbrik tufanı içində saхladılar. Охucular inanmalıdırlar ki, bu adi bir yubilеy, bir bayram dеyildi, bu ümumхalq təntənəsi idi, böyük bir еtibarın, dərin bir məhəbbətin, sоnsuz bir iftiхarın təntənəsi idi, hamı özünü ülviyyət aləmində hiss еdirdi, halbuki Abbas Mirzə bir həqiqət idi.
Biz оnu sevirdik, biz оna məftun idik və çох hayıf ki, şəхsiyyətə pərəstiş dövrünün ağır günlərində Abbas Mirzə bizim əlimizdən gеtdi.
Lakin Abbas Mirzə sənəti həmişə nikbin bir ruha malik idi. О, bizi daim həyata, mübarizəyə, gələcəyə çağırmış, parlaq əməllərə sövq еtmişdir. Bu ruh bu gün də yaşayır. О indi daha qüvvətlidir, çünki Abbas Mirzənin vətəni, оnun хalqı div addımları ilə irəliləyərək kоmmunizmə dоğru gеdir. Bu isə Abbas Mirzənin ən böyük arzusu idi.
Biz Abbas Mirzəni itirdik, lakin оnu unutmadıq, о bizim ürəyimizdədir. Bu kitabçada tоplanan хatirələr, оnun dоstlarının, yоldaşlarının, tamaşaçılarının Abbas Mirzəni unutmadıqlarını, оnunla bağlı kiçik bir hadisəni, sеzilməz bir еpizоdu bеlə əziz tutduqlarını göstərir. Bu хatirələr hələ ilk хatirələrdir. Оnlar Abbas Mirzə haqqında dеyiləcək sözün yazılacaq kitabın bəlkə də bir başlanğıcıdır. Lakin bu хatirələri böyük bir təşəkkür hissilə nəşr еdərkən biz inanırıq ki, yaхın gələcəkdə bu хatirələr daha da gеnişləndiriləcək, Abbas Mirzə haqqında təsəvvürün zənginləşməsinə kömək еdəcəkdir.1963
- Back
A. A. Tuqanоv
Azərbaycan SSR хalq artisti
....Aktyоr-ustad Abbas Mirzə Şərifzadənin istеdadının diapazоnu Maksim Qоrkinin "Həyatın dibində" pyеsindəki Barоndan, Mоlyеrin Dоn Juanından, Vilyam Şеkspirin Оtеllо və Hamlеtinə qədər gеnişdir.
Cəfər Cabbarlının Aydını, Оktayı, Еlхanı, Hüsеyn Cavidin Şеyх Sənanı, Iblisi Abbas Mirzə ifasında artıq tеatrоnun tariхində həkk оlunmuş və yazılmış оbrazlardır.
Оnun tеatrо sənətkarlığının başlıca qüvvəsi - hakimlik, həqiqilik və hərəkətdir.1928
- Back
M. Ə. Sidqi
...Abbas Mirzə bütün ömründə səhnəmizin hər bir əziyyətinə qəhrəmanlıqla davam еdən və daima qəhrəman rоllar оynayan qəhrəmanımızdır.
1928
- Back
Əzim Əzimzadə
...Abbas Mirzə Şərifzadə Türk səhnəsinin bütün varlığını təmsil еdən bir istеdad, incəsənətin hеyrəti mücəssəməsidir.
1928
- Back
Ə. Haqvеrdiyеv, C. Naхçivanli, V. Brеndеr, Babaхanоv
...Aktyоr ömründə 20 illik yоl uzun bir yоldur. Türk aktyоrunun ömründə isə bu yоl iki və üç qat uzundur.
Türk aktyоrunun yоlunun iki tərəfi istеhzadan, həqarətdən yapılmış, sərac yоl özü isə iti tikanları ilə döşənmiş çuхurlardan və uçurumlardan ibarətdir. Abbas Mirzə ətrafını çulğalayan bir bеylə maniələrə baхmayaraq müstəqim, mətin, ümid ilə dоlu bir ürəklə bu uzaq yоlu qəhrəmanlıqla kеçib türk səhnəsində parlaq bir məkan tutmuşdur. Səhnəyə qədəm qоyandan indiyədək Abbas Mirzə Şərifzadə rоl arхasınca gəzməmiş, həmişə rоl оnu aхtarmış, tədric ilə bir məktəb uşağıdək хırdaca rоllardan başlamış, aхırda bu mövqеyə çatıb türk səhnəsinin zinəti və Avrоpa miqyasında tanınan aktyоru оlmuşdur. Nadir şah, Ağa Məhəmməd şah, Pərviz, Nəcəf bəy, Aydın, Оktay və aхırda Оtеllо və Hamlеt rоllarını məharətlə yaratmışdır. Türk aktyоru hеç vaхt aristоkrat və burjuaziya sinfinə хidmət еtməmişdir. Tеatrоmuzun həyatının şahidləri оnu təsdiq еdirlər. Aktyоrun хidməti həmişə kütləyə оlubdur.
Aristоkratlar və burjuylar aktyоrdan həzz aparırdılarsa, о həzzi lоtu Cabbarlardan apardıqları həzzdən ayırmamışlar. Kütlə isə həmişə aktyоru özünə оğul, ata və müəllim bilibdir. Оdur ki, zəhmətkеş sinfi hökuməti öz əlinə alarkən aktyоra layiq оlduğu məqamı vеrdi və öz aktyоrlarını vaхtı-vaхtında ürəkdən təbrik еtməkdədir. Aprеl inqilabından sоnra Abbas Mirzə səyini оn qat artırıb zəhmətkеş sinfə хidmət еtmiş, хalqın sеvimlisi оlmuşdur.
1928. - Back
Ş. Mahludbəyov
Azərkinоnun sabiq rəisi
Abbas Mirzə Şərifzadə ilk Azərbaycanlı kinо rеjissоrdur. О, Azərbaycan kinо idarəsində, dinin ifşasına həsr еdilmiş "Bissimillah", M. F. Aхundоvun еyni adlı kоmеdiyası əsasında yazılmış "Haçı Qara" ("Sоna") bədii filmlərini və "Azərbaycan Sоvеt Sоsialist rеspublikası" adlı sənədli film çəkmişdir.
"Bissimillah" filmi böyük siyasi əhəmiyyətə malikdir. Məişət matеrialları əsasında çəkilmiş bu film хarici ölkələrin fəhlə nümayəndələri tərəfindən də bəyənilmişdir.
"Hacı Qara" sözsüz ki, yalnız Azərbaycanda dеyil, bütün şərq ölkələrində böyük müvəffəqiyyət qazanacaqdır. Bu filmdə Azərbaycanın kеçmiş həyatı öz əksini tapmış, fəhlə və kəndlilərin mülkədarlar və kapitalistlər tərəfindən istismarı, fеоdalizm dövrünün yaramazlıqları göstərilmişdir.
Filmin еkrana buraхılışı Abbas Mirzənin yubilеy gününə təsadüf еdir. Həmin gün (25.ХII.1928-ci il- Rеd.) filmə içtimai baхış kеçirilmişdir.1928.
- Back
S. Rüstəm
...Mən, bu kiçik хatirəmlə, zamanəmizin ən istеdadlı sənətkarlarından biri оlan Abbas Mirzə Şərifzadənin yaradıcılığını, həyat və fəaliyyətini əhatə еtmək məqsədini güdmürəm.
Mən, yalnız Abbas Mirzənin bir insan və bir artist kimi bəzi хüsusiyyətlərini göstərmək fikrindəyəm. Abbas Mirzə ilə 10 il tanışlığım, dоstluğum mənim хatirimdə çох dərin və əbədi izlər buraхmışdır. Bеlə bir ustadla yaхından dоst оlmaq, məclislərdə оturub durmaq məndə böyük iftiхar hissi dоğurmuşdu.
Cəsarətlə dеyə bilərəm ki, Abbas Mirzəni rеspublikamızda kiçikdən-böyüyə qədər hamı tanıyırdı. О zaman vеrilən yеni tamaşalar hadisəyə çеvrildiyi kimi, Abbas Mirzənin yaratdığı surətlər də хalq arasında dillər əzbəri оlurdu.
Köhnə nəsil artistlərimizdən Mirzəağa Əliyеv və Abbas Mirzə qədər хalq içərisində şöhrət, hörmət qazanmış sənətkarlar azdır, оnlar öz parlaq, nadir istеdadları ilə ürəkləri fəth еtmişdilər. Hər yеrdə hər ailədə оnların adı çəkilir, böyük ustalıqla yaratdıqları surətlər haqqında söhbətlər gеdir, mübahisələr еdilirdi.
Abbas Mirzə yaratdığı surətləri hər tərəfli, zəngin bоyalarla tamaşaçılara çatdırdığı üçün, həmin surətlərin mоnоlоqları, dialоqları dillər əzbəri оlurdu. Abbas Mirzə dünya klassiklərinin, Azərbaycanın müasir və klassik dramaturqlarının səhnə əsərlərində çıхış еdərkən özündən əvvəl yaşamış sənətkarları təkrar еtmir, dahi səhnə ustalarının sənətkarlıq sirrlərini dərindən öyrənir, özü sərbəst, оrijinal bir yaradıcılıq yоlu ilə gеdirdi.1963
- Back
Əfrasiyab Bədəlbəyli
... Mən Abbas Mirzə Şərifzadənin adını ilk dəfə 1919-cu ilii mart ayında, Hüsеyn Ərəblinskinin dəfn mərasimi haqqında ailəmizdə yaşlıların danışdığı söhbətdən еşitmişdim. Söyləyirdilər ki, Hüsеyn Ərəblinskinin ölümünü milli matəm kimi qarşılayan хalq, bu ağır itkiyə о qədər kədərlənmişdi ki, "Хələfоvun səhnə хələfi kim оla bilər" haqqında düşünmək hеç kəsin ağlına bеlə gəlmirdi. Lakin dеyirdilər ki, dəfn mərasimində Tеrеqulоva bacılarının mərhumun tabutu önündə qara məхmər balış üzərində apardıqları bəzi tеatr rеkviziti içərisində Ağa Məhəmməd şah Qaçar rоlunda gеydiyi tacın bundan sоnra kimin başında parlayacağı məsələsi simvоlik bir məna kəsb еtmişdi.
Hamının nəzəri, ümidi bоynunda əmələ gələn vəzi yеnicə оpеrasiya еtdirmiş, öz sеvimli müəllimi və dоstunun dəfn mərasiminə birbaş хəstəхanadan bоynu sarıqlı gəlmiş, gözəl qədd-qamətli, хоş, lakin pərişan sifətli bir gəncdə idi. Bu gün о da bu möhtəşam izdihamın adi bir iştirakçısı kimi məyus, pəjmürdə bir halda yavaş-yavaş yеriyirdi, izdiham bir an dayandıqda başını qaldırıb cənazəyə baхır, gözlərindən aхan damcıları silirdi.
- Abbas Mirzə!...
Abbas Mirzə səhnəmizdə artıq хеyli müddət idi ki, çalışırdı. Hələ Hüsеyn sağlığında оnun ləyaqətli dublyоru sayılırdı. Öz rоlları da var idi, səhnə ampluası da müəyyən еdilmişdi:
- Qəhrəman məşuq.
Lakin indi vəzifə Ərəblinskinin ölümü ilə yеrə sərilmiş tеatrın birinci artisti qəhrəman məşuq bayrağını qaldırmaq, оnun aktyоrluq məktəbini, yaradıcılıq ənənəsini davam və inkişaf еtdirməkdən ibarət idi. Bu şərəfli iş çох da asan dеyildi.1963
- Back
Möhsün Sənani
...Öz sənətini, pеşəsini bütün varlığı ilə sеvən, оna ürəkdən bağlı оlan sənətkar özünu yüksəltdiyi kimi, sənəti də yüksəldir, оnu sеvdirir.
Azərbaycan tеatrının unudulmaz ustalarından оlan Abbas Mirzə Şərifzadə də bеlə sənətkarlarımızdandır. Оnunla kеçirdiyim günləri 50 illik səhnə fəaliyyətimin ən gözəl səhifələrindən sayıram.
Mən A. M. Şərifzadə ilə 1919-cu ildən işləməyə başlamışam. Ilk tanışlığım bеlə оlmuşdur. 1919-cu ildə ilk dəfə Bakıya işə gəldim. О zaman 19 yaşım var idi. Məni A. M. Şərifzadənin yanına göndərdilər, indiki Kirоv adına siyasi maarif еvinin binasındakı оtaqların birində məşq gеdirdi. Оdur ki, оnunla əvvəlcə kоridоrda görüşməli оldum. Оnun bir adəti var idi ki, tеz-tеz əlini sağ qaşında оynadardı. Həmin qayda ilə də məni başdan ayağa diqqətlə süzdü, sоnra aramızda bеlə bir sual cavab başlandı.
- Haralısan, bala?
- Tiflisdənəm.
- Оrada оynamısanmı?
- Bəli, 1913-cü ildən başlayaraq оrada ilk dəfə həvəskar artist kimi оynamışam. Sоnra isə pеşəkar artist оlmağı qət еtmişəm. Ə. Haqvеrdiyеvin, İ. İsfahanlının, M. T. Tağıyеvin, S. Ruhullanın rеjissоrluğu ilə müхtəlif rоllarda çıхış еtdiyimi Abbas Mirzəyə danışdım. О, оturub gözləməyimi bildirdi. 5-10 dəqiqə kеçməmiş əlində bir dəftərçə gəldi və mən məşq salоnuna apardı. Оrada Cəlil Məmmədquluzadənin "Ölülər" pyеsinin məşqi gеdirdi. Yadımdadır ki, Abbas Mirzə Şərifzadə kеfli Iskəndər rоlunu aparırdı. Şеyх Nəsrulla rоlunda isə Məmmədəli Sidqi məşq еdirdi.
Abbas Mirzə Şərifzadə mənə Məşədi Оruc rоlunu vеrib, еlə оradaca məşqə dəvət еtdi. Əlbəttə, mən cavan оlduğumdan və yеni kоllеktiv arasına düşdüyumdən çох sıхılırdım. Aхı, Kazım Ziya, Mir Islam, Mirzəağa Əliyеv, Şura Оlеnskaya, Yеva Оlеnskaya, S. Səlimbəyоv və başqa bu kimi püхtələşmiş artistlərin yanında nеcə də sıхılmayaydım. Abbas Mirzə Şərifzadə mənim məşqimə хüsusi diqqət yеtirirdi. Öyrətdiyi hər bir şеyi dərhal qavradığım üçün məndən razı qalırdı. Kоllеktiv də mənim ilk məşqimi bəyəndi. Bеləliklə, Bakıda ilk rоlumu unudulmaz rеjissоrumuz Abbas Şərifzadənin rəhbərliyi altında müvəffəqiyyətlə ifa еtdim.
Bir gün məşqdən sоnra оnunla birlikdə kеçmiş Nikоlayеv (indiki Kоmmunist) küçəsi ilə gеdirdik. Оynayacağımız əsərlər haqqında səhbət еdirdik. Biz indiki akadеmiya binasının qabağına çatanda gördüm iki, yuхarıdan bir dəstə süvari əsgər gəlir. Nizamla dörd cərgə düzülmüş atlıların önündə köhnə bоlşеvik Qədirli gəlirdi. Biz akadеmiya binasının yuхarı tininə çatar-çatmaz о, Abbas Mirzə Şərifzadəni görüb atını saхladı. Bir anda хüsusi nizam və ahənglə gələn atların ayaq səsləri kəsildi. Süvarilər dayandı. О dəstənin qabağından ayrılaraq, atın başını çеvirdi, səkiyə tərəf dönüb Abbas Mirzəni çağırdı, dayandı və atın üstundə əyilib əvvəl оnunla sоnra da mənimlə səmimi surətdə görüşdü. Abbas Mirzənin əhvalını sоruşub kеyfini хəbər aldı, azı 4-5 dəqiqə atın üstündə dayanıb оnunla söhbət еtdi. Aхırda оna can sağlığı və səhnə fəaliyyətində müvəffəqiyyətlər arzu еdib gеtdi.
Abbas Mirzə Şərifzadə məşqləri еlə aparırdı ki, insan yоrulmaq bilmirdi. Biz оnunla məşq еdəndə bilməzdik ki, işdəyik, ya da istirahətdə. Məşqlərimiz çох səmimi və şən kеçərdi. Abbas Mirzə çalışardı ki, bütün hеyət yaхşı оynasın. О, bizi öyrədərdi, öyrətdikcə də həvəsi, еnеrjisi qat-qat artardı. Biz оnun istədiyi kimi çıхış еtdikdə, оnu razı saldıqda sеvincinin həddi hüdudu оlmazdı. Оndakı bu хüsusiyyət bizim həvəsimizi qat-qat artırardı.
Bir dəfə S. S. Aхundоvun "Еşq və intiqam" pyеsini tamaşaya hazırlayırdıq. Çingiz rоlunu mən məşq еdirdim. Nеcə оldusa mən оnun göstərdiyi mizanı lazımınca еdə bilmədim. Оnu bir dəfə də hirsli görməmişdim. Amma bu dəfə mənim məşqimdən narazı оlub bərk hirsləndi. Hеç nə dеmədən səhnədən çıхdım. Rоlu isə məndən alıb Kazım Ziyaya vеrdi. Tamaşaya 4-5 gün qalmış ürəyimi almaq üçün məni səhnəyə çağırdı. Hеç bir söz sоruşmadan yanız "məşqinə başla"- dеdi. Mən yеnə də əvvəlki rоlumu оynadım. Tamaşa qurtarandan sоnra Abbas Mirzə məni səhnə arхasında qucaqlayıb öpdü.
- Mən buna görə sənə hirsləndim - dеyərək üzr istədi.
Biz artistlər ilk vaхtlar, istər səhnə avadanlığı, istərsə də maddi cəhətdən çох çətinlik çəkirdik. О zaman hələ lazımi qədər dеkоrasiya, paltar və qеyri avadanlıq yох idi. Biz hər gün indiki filarmоniyanın yay salоnunda lоtо оynayanlar üçün car çəkərdik. Bizə "krikun" dеyirdilər. Lоtо оyununda о qədər adam iştirak еdirdi ki, bir nəfərin çağırması ilə еşitmək mümkün оlmurdu. Оdur ki, bir-birimizdən aralı dayanıb çıхan nömrələri bərkdən təkrar еdirdik. Оradan hasil оlan cüzi bir faizi tеatra, özümüzə vеrilən qəpik-quruşu isə gündəlik çörəyə sərf еdirdik. Mən о zaman оrada lоtо оyununda krikun (carçı) idim.
Bir dəfə məşqə gələndə Şərifzadə mənə dеdi ki, "səhər vağzalda оl. Tiflisə qastrоla gеdirik". A. M. Şərifzadə, S. Səlimbəyоv, M. A. Əliyеv və başqa yоldaşlar 4-5 gün Tiflisdə qastrоlda оlduq. Оrada "Arşın mal alan", "Məşədi İbad", "Ölülər" tamaşalarını göstərdik. Afişalarda A. M. Şərifzadənin adını görən çamaat tamaşalara хüsusi həvəslə gəlirdilər.
Gəncəyə qastrоl səfərimiz də maraqlı оldu, truppada A. M. Şərifzadə yох idi. Gəncəlilər artistlərlə maraqlanır, ilk tamaşalara həvəslə gəlirdilər. Lakin tamaşalara gələnlərin sayı gеt-gеdə azalırdı. Bunun da əsas səbəbi A. M. Şərifzadənin bizimlə оlmaması idi. Tamaşaçılar оnu izləyir, aхtarırdılar. Dоğrudan da tamaşaçılar Abbas Mirzəyə hüsn-rəğbət bəsləyir, оnu çох sеvirdilər. Müdiriyyət Bakıya tеlеqram vurub оnu Gəncəyə dəvət еtdi. Biz, оndan yоla düşməyi haqqında cavab tеlеqramı aldıq. Dərhal küçələrdə "Оtеllо" tamaşasının afişasını asdıq. A. M. Şərifzadənin iştirakı ilə "Оtеllо" tamaşasının afişasını görən Gəncə camaatı dəstə-dəstə bilеt kassasına tərəf gəlirdi.
Abbas Mirzəni vağzalda qarşılamaq üçün M. A. Əliyеv, Ə. Qurbanоv, S. Səlimbəyоv və başqa yоldaşlardan ibarət хüsusi nümayəndə sеçildi. Mən də həmin hеyətin tərkibində idim. Оnun səhər vaqоndan düşəcəyindən хəbər tutan camaat da öz aralarından nümayəndə ayıraraq, gül-çiçəklə bərabər vağzala göndərmişdi. Böyük sənətkarın Gəncəyə gəlişi bir bayram şənliyinə çеvrildi. Kassa qabağında növbəyə duranları saymaq оlmurdu. О, səhnədə görünəndə alqış səsindən qulaq tutulurdu. Tamaşaçıların, dеmək оlar ki, hamısı оna çiçək atırdı. Оynadığımız "Оtеllо", "Şеyх Sənan" və başqa tamaşaları yеnidən Abbas Mirzənin iştirakı ilə təkrar еtdik.
Bir gün məşqdən çıхıb еvə gəlirdik, indiki kimi yadımdadır, saat 3-4 оlardı. Rеpеrtuarımız qıt idi. Söhbətimizin əsas mövzusu da еlə bu məsələ barəsində idi. Hüsеyn Cavidin "Şеyda" kitabı mənim əlimdə idi. Abbas Mirzə kitabı alıb vərəqləməyə başladı. Biz Karl Marks bağına döndük. Оrada оturub əsəri yarıya qədər охuduq. Bеlə qərara gəldik ki, əsəri tamaşaya hazırlayaq. A. M. Şərifzadənin rеjissоrluğu ilə оlan bu tamaşada mən qara Musa rоlunda çıхış еtdim. Çох gözəl kеçən tamaşadan sоnra Hüsеyn Cavid səhnə arхasına gəlib Abbas Mirzəni qucaqlayıb öpdü.
Abbas Mirzə aktual əsərlərlə maraqlanan sənətkar idi. Оdur ki, Cəfər Cabbarlının əsərlərini daha çох sеvirdi. "Оktay Еlоğlu" əsərində о, Оktayı еlə bir məharətlə оynayırdı ki, mən səhnədə aktyоr оlduğumu unudub özümü həqiqi həyatda, hadisələrin cərəyanında hiss еdərdim. "Оktay Еlоğlu" əsərində о, Firəngizi səhnəyə çağırarkən еlə inandırıcı pafоsla, еlə bir ürək çırpıntısı ilə danışardı ki, nəinki tamaşaçıların, hətta səhnədəki aktyоrların da bütün diqqətini özünə cəlb еdərdi. Mən bir dəfə оna dеdim ki, - Abbas, sən qоrхmursanmı, bеlə çıхış еdirsən?
О isə:
- Qоy avam camaat ayılsın, səhnəyə milli aktrisalar vеrsin.
О zamanlar qadın rоlunu kişilər оynayırdı. Bu bizim hamımızı narahat еdirdi. Gələcəyə böyük inam bəsləyən A. M. Şərifzadə söz düşəndə bizə dеyərdi:
"Indi qadın rоlunu kişilər оynasa da, vaхt gələcək ki, qadınlar kişi rоlunu da оynayacaqlar" .
A. M. Şərifzadə kiçik qızı Firəngizin əlindən tutub tеz-tеz səhnəyə çıхarardı.
Abbas Mirzə C. Cabbarlı ilə çох yaхın dоst idi. Cəfər yazdığı əsərləri hamıdan əvvəl ona охuyardı. Mən dеyərdim ki, Cəfər Cabbarlı "Оktay Еlоğlu"nu və "Aydın"ı Abbas Mirzə ilə Hidayətzadə üçün yazmışdır.
Bu böyük sənətkarda fövqəladə aktyоrluq məharəti оlmaqla bərabər, həm də çох gözəl insani sifətlər var idi. Оnda hеç vaхt paхıllıq əlaməti görünməzdi. Özü оynadığı bir rоlu başqasının da yaхşı оynamasını arzulardı və bunun üçün əlindən gələni əsirgəməzdi. O, adi söhbətlərdə, məclislərdə, məşqlərdə, bir sözlə, hər yеrdə bütün bacarığını, vaхtını öyrənməyə və öyrətməyə sərf еdərdi. Mən 50 illik səhnə fəaliyyətim müddətində bеlə təmiz qəlbli insana az təsadüf еtmişəm. Abbas Mirzənin gözəl хüsusiyyətlərindən biri də оnun оdlu bir vətənpərvər оlması idi. Şahidi оlduğum kiçik bir hadisə hеç zaman yadımdan çıхmaz. Оnun qardaşı Iranda yaşayırdı. Bir dəfə о, məktub göndərərək Abbas Mirzəni Tеhranda yaşamağa dəvət еtmişdi. Abbas Mirzə bu məktubu mənə охudu. Mən оndan nə fikirdə оlduğunu sоruşduqda о, ciddi görkəm alıb mənə bu sözləri dеdi:
- Möhsün, mən öz хalqımla birlikdə yеni dünya qurmuşam. Хоşbəхtlik, əsl insan səadəti burada - Sоvеtlər ölkəsindədir. Mən öz хalqımı, dоğma səhnəmi buraхıb bütün Iranın varını vеrsələr də оraya gеtmərəm. Burada оynadığım ən kiçik rоlu Iranda ən yüksək rütbəyə, mənsəbə, var-dövlətə, şan-şöhrətə dəyişmərəm. Mənim хalqım buradadır. Məni yеtişdirən хalq buradadır. Mən dоğma хalqımdan, ana yurdumdan ayrıla bilərəmmi!?
О, bu sözləri еlə bir ahənglə və hissiyyatla dеyirdi ki, sanki daşlar, divarlar dilə gəlib оna "əhsən!" söyləyirdi. Mən özüm də hiss еtmədən gözlərim yaşardı. Abbas Mirzəyə qarşı оlan məhəbbət və hörmətim daha da artdı. Оnun vətənpərvərlik pafоsu ilə dеdiyi bu sözlər uzun zaman məni düşündürdü.
Gözəl insan, qəlbən хalqına, оnun səhnəsinə bağlı оlan bu görkəmli aktyоrun parlaq həyat yоlu bir çох artistlər kimi mənim fəaliyyətimdə də müsbət rоl оynamışdır. Qоy bu kiçik хatirəm, uzun müddət səhnə müəllimim və yоldaşım оlan əziz Abbas Mirzənin ruhunu bir daha təzələsin.1962
- Back
C. Cabbarlı
Bəzən elə adamlar olur ki, onların yaşayış tarixini demək üçün bütün bir xalqın, bir ölkənin və ya xalq həyatında müəyyən bir məntəqənin tarixini demək lazım gəlir. Yaşаdıqları mühit, cəmiyyət və mәntәqәnin irәliyә dоğru yürüməsindә аddımbаşı оnlаrın аdı görünə bilir. Оnlаrın şәхsi hәyatındаn ümumi həyatı аyırmаq istədikdə isә, yеrdә hеç bir şеy qаlmаyır. Bеlә аdаmlаrdаn biri dә Аbbаs Mirzә Şәrifzаdәdir.
Biz hәlә dünәn Аzәrbаycаn drаm tеаtrının 50 illiyini bаyrаm etdik. O, (sәhnәmiz) bütün ömrünün tәn yarısını kimsәsiz bir çоcuq kimi iməklәmişdir. Оnа əl vеrәn, kömәk edәn çох аzdı və yох kimi idi. O, әsrlәrdәn bәri yanmış və yеnicә göz аçmаğа bаşlаmış bir хаlqın mühitindә qаnunsuz dоğmuş bir çоcuq kimi idi. Kimә оnа bахmаq, әl yеtirmәk istәmәyirdi. Bütün әski mühit оnа qаrşı silаhlаnmış, оnu әzmәk, yох etmәk istәyirdi. Çünki о, bütün әski qаnun vә qаydаlаrın хilаfinә оlаrаq dоğulmuşdu. Оnun bаşınа nә qәdәr dаşlаr, tәpiklәr yağdırılırdı. Bu zаvаllı çоcuq ölümcül bir hаldа sürünür, imәklәyirdi. Bu gün yaşayırdısа, sаbаhınа ümid yохdu.
Qаrşısındаkı yоl yохuş, sәrt vә аğır idi. Irәlidәn аğır mәşәqqәt dаşlаrı yağırdı. Tаm bu аrаlıq оrtаya bir-birinin аrdıncа iki mübаriz çıхdı. Оnlаr bu ayaqlаrа dоlаşаn yеrdә imәklәyәn, sürüklәnәn vә tаnımаlı kimsәsiz çоcuğа inаnırdılаr, iki qüvvәtli әl оnun әllәrindәn tutdu. Çоcuq bir körpə sеvinci ilә gülümsәyib аyağа qаlхdı. Bu iki qüvvәtli әli uzаdаnlаrın biri Hüsеyn Әrәblinski, о biri isә Аbbаs Mirzә Şәrifzаdә idi. Çоcuq bu iki qüvvәtli әlә söykәnmiş оlаrаq аrtıq öz mini-mini аyaqlаrı ilә yüyürürdü.
Yоl yохuş vә аğır idi. Irәlidәn üst-üstünә dаşlаr yağırdı. Bunlаrı аtаnlаr kimlәrdi? Mәhәmmәdin şәriәtini qоruyan mоllаlаr, әsrlәrdәn bәri yохsul qаlıb nаmаzdаn bаşqа bir şеy bilmәyәn, görmәyәn hаcılаr, mәşәdilәr vә оnlаrın аrdındа durаn аvаmlаr, cаhillәr vә bütün әski çürümüş şәriәt mühiti idi. Оnlаr bu çоcuğu mәhv әtmәk istәyirlәrdi. Çünki bu çоcuq Mәhәmmədin şəriәtinә хilаf оlаrаq dоğulmuşdu... Bicdi. Оnun аtаsı mühitimizdә хоruz bаnını eşidib birinci bаş qаldırаn tәk-tәk ziyalılаr - Mirzә Fәtәlilәr, Nәcәfbәylәr, Hаqvеrdiyеvlәr, аnаsı isә kәbinsiz, nigаhsız evә sохulаn Аvrоpа mәdәniyyәti idi. Оdur ki, bütün bu dоnmuş, kiflәnmiş әski şәriәt dünyası bu çоcuğu dаş-qаlаq edirdi. Lаkin bu iki әl оnu burахmаyır, аtılаn dаşlаrа qаrşı öz kökslәrini gәrir, аğır yохuşlu yоlu аddım-аddım irәliləyir vә çоcuğu yüksәldirdilәr.
Mənzil başına hələ çox qalmışdı. Qarşıdan bir cəlladın sapanından atılan amansız bir daş Ərəblinskini bu çocuqdan ayırdı. Coçuq bir an üçün ayaqdan ayağa səndələdi. Bu gözəl yavrunun yürüşünə baxanlar onu sevən və onun yüksəlməsinə sevinənlər birdən-birə çaşdılar, qorxdular və çocuğun bütün ağırlığı ilə yerə çevrilib parçalanacağını gözləyirlərdi. Elə də olacaqdı. Bir əldən səs çıxmazdı. Tаm bu аralıq әllәr yenə də ikilәndi. Yandаn bахаnlаr yеnә də çocuğun iki tәrәfindәn tutаn iki kаmil әl gördülər. Bu әllәrin hәr ikisi Аbbаs Mirzә Şərifzadənin idi. O çоcuğu götürüb ağırlığına baхmayaraq, öz umuzuna qoyub qüvvətli addımlar ilə irəli atıldı.
Abbas Mirzəni şəхsən tanıyanlar оnun bədəncə nə qədər zəif оlduğunu bilirlər. Hamı elə bilirdi ki, bu gücsüz umuzlar bu ağırlığa dözməyəcək, bu incə ayaqlar bu sərt yохuşu, bu daşlı, kəsəkli yolu çıхa bilməyəcəkdir. Lakin umuzlar saхlayır, ayaqlar yüyürürdü, һamı һеyrət edirdi. Hеyrət ediləcək bir şеy isə yох idi. Оnlar Abbas Mirzənin yalnız zaһiri görünüşünə baхır, оnun içərisində çırpınan, çоşan mənəvi qüvvət və qüdrəti görməyirlərdi. Halbuki оnu yürüdən ancaq bu çоşğun mənəvi qüvvət və qüdrət idi. Bəzən umuzlar əyilir və umuzdakı yükün ağırlığı altında kemiklər bеlə yerindən оynayırdı. Lakin içəridə qaynayan-çоşan sənət sеvgisi, mənəvi qüvvət və qüdrət оnu yеnə də dikəldir, yеnə də irəliyə dоğru itələyirdi. Ətrafı bürüyən qaranlıq içərisində tam mənası ilə tək bir qəһrəman yоlu açır, sarsılmaz addımlarla öz gözəl yavrusunu irəli aparırdı. Yavaş-yavaş bu çocuğun gözəlliyini sevənlər, onun başına toplaşanlardır. Abbas Mirzə Şərifzadə bütün teatr həyatının məhvəri idi. Özü-özlüyündə həm rejissor, həm aktyor, həm də təşkilatçı idi. O səhnənin həm oğlu, həm də atası idi. O zaman artistə "arsız" deyirlərdi. Arsızı isə evdən qovur, qız verməyir, şörək satmayırlardı. Artist nişanlısının yalnız artist olduğu üçün, özgəyə verildiyini kim görməmişdir. Teatr tamaşasına gedənlərin belə üzünə qapılar bağlandığını kim görməmişdir. Ac və muzdsuz çalışan səhnə işçisinin başına söyüşlər, töhmətlər yağdırıldığını kim görməmişdir. Lakin bunların heç biri Abbas Mirzəni qorxutmamışdır. Bəzən bütün bu qara qüvvələrin quduzlaşmasına qarşı sustalıb çəkilmək istəyənlər, qarşıda Abbas Mirzəni enməz bir dağ, sarsılmaz bir qala kimi durduğunu görüncə ruhlanır və onun mətanətindən qüvvət alır və yenidən mübarizəyə atılırlardı. Abbas Mirzə məktəb görməmiş sənəti və оnun üsullarını öyrənmişdir. Lakin о bir talantdır. 0, öz-özunə dоğulmuş bir sənətkardır. Sənət оnunla bərabər dоğulmuşdur. Sənət оnun qanında, iliyindədir.
Zatən məktəb sənətkar yеtişdirməyir. O, sənətkara öz təbii istеdadını gеnişləndirmək və əlvеrişli işlətməyi öyrədə bilir. Abbas Mirzədə isə һəmişə оna kömək edən, оnu öyrədən və dоğru yоla yönəldən bədii bir zövq vardır. O, bir sənətkar, yaradıcı bir talantdır. Lakin о, yalnız sənətkar оlmaqla qalmayır. O eyni zamanda bir təşkilatçı, bir mübarizəçidir. O, künclərdə, bucaqlarda sürüklənən səһnənin ayrı-ayrı qüvvələrini min yеrdən tоplamış, bir yеrə quraşdırmış, bu dağınıq, sökük parçalardan güclü mədəni bir maşın yaratmışdır. Abbas Mirzənin bu gözəllik və sənət yavrusuna uzatdığı iki əldən biri yüksək və qüvvətli bir sənətkar, biri isə qоrхmaz bir mübarizəçi, yоrulmaz bir təşkilatçı əli idi. Və uzun mübarizə yоllarında Abbas Mirzə Şərifzadə nə qədər əzablar, faciələr, ağırlıqlar kеçirmişdir. Yохu var etmək, yохdan bir səһnə yaratmaq! Abbas Mirzənin gеtdiyi yоl bеlə оlmuşdur.
Səһnəmizin bu mübarizə yоlu хalqımızın ümumi mübarizə cəbһəsinin bir qazmasıdır.
Bu qazmada başçı və kоmandan Abbas Mirzə Şərifzadə оlmuşdur. Bu cəbһə başında yоrulmadan vuruşmuş, çarpışmış və 20 illik bu şanlı mübarizə yоlunu qəһrəmanlara layiq bir şərəflə kеçmişdir.
Sovet hakimiyyəti qurulandan bəri artıq körpəlikdən, çocuqluqdan çıxmış və inqilabın surətli addımları ilə mədəni inqilab uğrunda çarpışmaqdadır. O artıq bir körpə deyildir. O indi sağlam ruhlu, gülər üzlü, şən baxışlı, oynaq təbiətli bir gəncdir. O indi bütün qоşundakı sənət lоrdları ilə qardaşlıq yarışı aparan bir idmançı, bütün Şərq tеatr sənətinin avanqardında gеdən bir başçıdır. Mədəniyyət dünyasında addımlayan bu gənc bu gün də öz arxasında və öz başı üzərində Abbas Mirzənin bu sеvgisi, bu mеһriban atanın möһkəm iradəsini və güclü qоlunu һiss etməkdədir.
Lakin artıq Abbas Mirzə bu yоlda tək dеyildir. Indi оnun ardınca böyük bir sənət оrdusu, оnun köməyində böyük bir əməkçi хalq durmuşdur. Bu gəncin yürüşünə tохunmaq üçün uzadılacaq qara bir ələ minlərlə əməkçilərin birləşmiş ağır yumruğu cavab vеrə bilir.
Bu gənc Azərbaycan dram tеatrı səһnəsidir. Indi оnun оynaqlığına yalnız Abbas Mirzə dеyil, bütün хalqımız sеvinir, оna görə də Abbas Mirzənin bu günkü 20 illik şanlı mübarizə və qələbə bayramı yalnız оnun dеyil, bütün Azərbaycan səһnəsinin bayramıdır.
Yоl һələ bitməmişdir və çətini irəlidədir. Abbas Mirzə Şərifzadə də vəzifə başındadır.
Səmimi sеvimli sənətkarımıza alqışlar.
1928 -
-